ЈОВАНА ЃУРЕВИЌ
Клучното прашање не е дали медиумскиот ветеран треба да постои и во каква форма. Клучното прашање на правото е дали Трамп има право да затвора тела создадени од Конгресот преку неговите извршни наредби
„Крвава сабота“. Така некои медиуми го нарекоа она што се случи со Гласот на Америка. Според извршната наредба на американскиот претседател Доналд Трамп за ефикасност и намалување на бирократијата, медиумскиот ветеран беше замолчен за помалку од 24 часа. Гласот на Америка не емитува програма од 15 март, првпат во 83-годишното постоење. Над 500 вработени со скратено работно време беа отпуштени, а стотици вработени со полно работно време беа испратени на принуден одмор.
Некои жалат за Гласот на Америка, други слават, како Русија и Кина. Дали Гласот на Америка беше зрел за реформи? Апсолутно. Но, резите требало да се направат со скалпел, а не со „моторна пила“ со која најбогатиот човек на светот Илон Маск ја пресекува американската влада. Меѓутоа, централното прашање овде не е дали Гласот на Америка треба да постои и во каква форма. Клучното прашање е законот: дали Доналд Трамп има право да ги затвори телата формирани од Конгресот со неговите декрети? А што ќе правиме со слободата на говор ако претседателот со еден потпис ги затвори медиумите што не ги сака?
ЕКСПРЕСНО И ОЧЕКУВАНО Замолчувањето на Гласот на Америка беше брзо и очекувано. Вашингтон, седиштето на владата, е загрижен за победата на Трамп бидејќи намалувањето на владата е едно од неговите главни предизборни ветувања. Гласот на Америка е државна компанија – ќерка на американската глобална медиумска агенција (USAGM), која ги вклучува и Радио Слободна Европа, Радио Слободна Азија и други субјекти. Тоа ги чини даночните обврзници околу 260 милиони долари годишно. Ако ја ставиме таа бројка во контекст на вкупно трошење од околу седум трилиони долари, изгледа како безначајна. Тие пари го финансираа емитувањето на програми на 49 јазици на повеќе од 360 милиони луѓе во десетици земји – од Иран, Русија, Кина, африканските и азиските земји. Во некои делови од светот тоа беше единствениот независен извор на вести. Сепак, Трамп и Маск оценија дека не вреди. Интересно е, сепак, што само неколку часа пред наредбата на Трамп за исклучување, Конгресот донесе буџет до октомври кој вклучува пари за Гласот на Америка.
Откако Трамп го објави својот реизбор, започна самоцензурата. Овој тренд не заобиколи и во српската служба – бевме обесхрабрени да правиме се што беше проценето дека ќе го иритира Трамп
Во оваа приказна не треба да се занемари односот на американскиот претседател кон медиумите. Трамп веќе се занимаваше со Гласот на Америка минатиот мандат кога го назначи својот директор и отпушташе луѓе со визи под изговор дека се закана за националната безбедност – без никакви докази за тоа. Сега Белата куќа во официјално соопштение зборува за „Гласот на радикалната Америка“, а вработените се етикетирани како „радикални левичарски лудаци“.
Вистина е дека ниту еден претседател никогаш не уредувал содржина на Гласот на Америка. Иако се финансира од буџетот, Гласот на Америка има закон, таканаречен заштитен ѕид, кој забранува влијание на политичарите врз содржината. Новинарите мора да се придржуваат до принципите на Повелбата, која стана закон во 1976 година – да известуваат точно, објективно и сеопфатно и да застапуваат различни мислења. Со други зборови, политичарите не смееја да ни се јават и да ни кажат што да правиме, а ние моравме да ги почитуваме овие правила. Понекогаш дури и до тој степен што доцниме или нашите приказни се суви, но точноста секогаш имаше предност пред брзината.
ПОЧЕТОК НА САМОЦЕНЗУРА Исто така е точно дека работите се сменија на Гласот на Америка откако Доналд Трамп го објави својот реизбор. Самоцензурата започна. Лиам Скот, новинар кој известуваше за слободата на медиумите, сведочеше дека уредниците го обесхрабрувале да се занимава со одредени теми, а некои текстови не биле објавени. Поранешниот прес-секретар на Белата куќа Стивен Херман е суспендиран поради внатрешна истрага за наводни објави на социјалните мрежи против Трамп. Истрагата дојде откако Херман сподели мислење на аналитичар за Х кој го критикуваше затворањето на УСАИД, поради што Ричард Гренел, советникот за специјални мисии на Белата куќа, го обвини за предавство. Патси Видакусвара, која имаше проблеми со државниот секретар на Трамп во минатиот мандат, беше префрлена да надгледува друг сектор наместо Белата куќа. Овој тренд не ни избега ниту во српскиот сервис – се обесхрабривме да правиме се што се проценува дека ќе го иритира Трамп. Бидејќи имаат крупни очи во страв, имаше многу.
Виткањето на ‘рбетот не помогна. Претставниците на Агенцијата за владина ефикасност и Кери Лејк, лојалист на Трамп, која требаше да биде директор на Гласот на Америка, тивко работеа на исклучувањето. Лејк беше назначен за советник на УСАГМ, бидејќи местото директор бараше комплицирана процедура. Не е јасно дали одлуката на Трамп за затворање ја изненадила и Кери Лејк, која на овој начин ќе остане без работа, но сепак се покажала како добар војник. Откако ја изврши наредбата, таа јавно го обвини УСАГМ за „срамна“ злоупотреба на парите на даночните обврзници, вработување на шпиони и терористички симпатизери и на крајот заклучи дека, како таква, агенцијата не може да се спаси. Поранешната водителка на „Фокс“ не даде никакви докази за тоа што го тврди.
Осуди стигнаа од новинарските здруженија. Националниот клуб на новинари соопшти дека затворањето го поткопало угледот на САД како бастион на слободни медиуми, а Комитетот за заштита на новинарите и репортери без граници го повика Конгресот – основачот на Гласот на Америка – да се спротивстави на наредбата на Трамп. Мнозинството во Конгресот го имаат републиканците, што порано не беше гаранција дека се што планираше претседателот ќе помине. Но, сега тоа поминува со молкот на Конгресот. Потегот на администрацијата беше критикуван од некои конгресмени и сенатори од опозициската Демократска партија.
СЕ ЧЕКААТ СУДОВИТЕ Сите погледи сега се вперени во судовите. Вработените во Гласот на Америка поднесоа тужба до федералниот суд во Њујорк, тврдејќи дека владата им ја ускратила слободата на говорот и го узурпирала овластувањето на Конгресот да одлучува како да го распредели буџетот. Се наведува и дека е загрозена безбедноста на одредени новинари кои се во САД со визи, а кои „ќе мора да одат директно во затвор од аеродром“ доколку се вратат во своите земји. До моментот на пишување, одлуката на федералниот судија се чека и се очекува Трамп да поднесе жалба доколку тоа не му се допаѓа. Американскиот претседател нормално е во расправија со судиите кои ги запираат неговите декрети, а такви ги има се повеќе. Тој ги нарекува „радикални левичари“ и ги обвинува дека сакаат да ги преземат овластувањата на претседателот „без да освојат 80 милиони гласови“. Тој отиде чекор подалеку и го повика Врховниот суд „итно да ја реши токсичната ситуација, во спротивно земјата ќе биде во големи проблеми“. Врховниот суд најверојатно ќе го даде конечниот одговор на прашањето дали претседателот има право да ги затвора телата што ги формира Конгресот. Шест од деветте судии на Врховниот суд се конзервативци, тројца назначени од Трамп.
Дури 1.300 луѓе се без работа во Гласот на Америка, илјадници претходно беа отпуштени во други агенции, вклучувајќи го и секретарот за образование, кој Трамп го затвори. Освен малите, локални протести и повременото палење на автомобилите на Тесла, јавноста се чини прилично незагрижена од масовната и потенцијално нелегална сеча на владата. Можеби затоа што „народот гласаше за реформи“, како што вели Елон Маск на прашањето кој му го дал мандатот за затворање и отпуштање. Но, можеби на Американците им треба време да се разбудат и да разберат со што веќе имаме искуство. Тоа непочитување на законите и институциите брзо ја јаде демократијата ако не се крене гласот и дека после тешко се враќа назад. Засега кочницата ја држат судовите, а светлото медиумите – кои претседателот се уште не ги изгаснал.
