Експертот за литум од САД Лука Ерцег ја критикува компанијата Рио Тинто за нејзните намери да отвори рудник за литум во Србија и отворено говори за штетите што ќе настант со таа потенцјална инвестиција
На луѓето од Рио Тинто им е полна уста со српски и закони на ЕУ, но нема докази дека ги почитуваат. Како што не ги почитуваа ниту во САД, така и пред неполна година се договорија да платат казна од 28 милиони долари, а претходно 25 милиони за санација на еколошката штета. Ако ја охрабруваат Србија да се движи кон Запад, зошто бројните светски лидери не и помогнат да ги следи западните стандарди, вели Ерцег
По реакцијата на Рио Тинто (на еден од илустративните примери за негативната кампања против проектот Јадар) на интервјуто со Лука Ерцег објавено во неделникот Радар („Србија нема да пропадне без литиум, но ако го преземе целиот ризик на себе“), на таа компанија и одговорил бизнисмен од Сан Диего, кој двапати зборувал за литиумот во американскиот Конгрес. Одговорот на Ерцег го објавија интегрално.
Наместо детално да ги информира граѓаните на Србија за сите, не само за економските ефекти, туку пред се за еколошките, технолошките, хемиските и другите елементи на проектот Јадар, менаџментот на Рио Тинто во уличен стил ги напаѓа сите кои се сомневаат во нивниот проект. и добрите намери. На ист начин ме нападнаа, иако не кажав ниту еден грд, несоодветен збор против нив, но врз основа на моето лично искуство со компанија за преработка на литиум во Калифорнија, само посочив каква документација во САД мора да се подготви и јавно објавен за ваков проект, пред да започне неговата реализација. Очигледно е дека проектот Рио Тинту во Србија не напредува со темпото што тие би сакале, па затоа им пречи секој кој се обидува да го заштити јавниот интерес и укажува на очигледниот недостаток на публицитет во нивната работа.
Напаѓајќи ги сите кои се сомневаат во проектот Јадар, Рио Тинто се обидува да сокрие нешто
Ако толку им пречи моето интервју за Радар, логичен заклучок е дека Рио Тинто сака нешто да скрие од очите на јавноста. И да се разбереме, јас не сум од оние луѓе кои би биле среќни ако нивниот проект не успее. Под услов се да се направи транспарентно и ако има јасни и цврсти гаранции дека рудникот за литиум и фабриката за негова преработка нема да ја загрозат животната средина во долината на Јадар. Барем не мора да ми објаснуваат дека без стратешки минерали нема нови технологии, мобилни телефони, електрични автомобили…
И покрај ова, сепак верувам дека нивниот проект не може да биде економски профитабилен. Од друга страна, апсолутно не ме интересира дали на тој проект ќе профитираат или ќе загубат. Како што кажав во интервјуто за Радар, тоа не треба да ја интересира државата, односно владата во Србија, ниту граѓаните, бидејќи, тие не одлучуваат дали некој ќе инвестира во нешто. Јас барем за инвестициите знам многу повеќе од просечниот граѓанин, бидејќи, пет и пол години бев директор на американска компанија која инвестираше 110 милиони долари и успеа да најде нова технологија за производство на литиум од солена вода. Ја оставив кога другите инвеститори решија компанијата да ја продолжи некој друг начин, подоцна се покажа дека е погрешен.
Рио Тинто тврди дека „не сум компетентен“. Толку сум „неспособен“ што двапати зборував во американскиот Конгрес за ретки минерали и бев во делегацијата на поранешниот американски претседател Доналд Трамп на историска вечера со кинескиот претседател Си Џинпинг во Пекинг, бидејќи работев на еколошки материјали за третман на отпадни води.
Пред тоа ги обезбедивме сите потребни дозволи во САД за отворање на две фабрики за преработка на литиум во Калифорнија, а целата таа многу обемна документација беше објавена и достапна за апсолутно сите, што не може да се каже за проектот Јадар на Рио Тинто. Нашите биолози, кои ги ангажиравме, мораа да докажат, на пример, дека нашиот проект нема да загрози ниту еден од повеќе од 250 видови птици што живеат во областа. Секој што е заинтересиран може да го погледне Извештајот за влијанието врз животната средина за тој проект, кој на страница 11, во табелата 1-1, го наведува она што го измеривме. А каде е извештајот Рио Тинто? Тие инсистираат на тоа дека нивната Нацрт студија за оцена на влијанието врз животната средина е јавно достапна. Единствениот проблем е што овој документ не обврзува никого, па затоа е бесмислено да се зборува за него. Можеби поради ова, полесно им е целата енергија да ја насочат кон нападите и обвинувањата на секој што оправдано, поради недостиг на транспарентност, се сомнева во нивниот проект.
Тонот на реакцијата ги потврдува сомнежите дека во помалите земји се однесуваат како диктатори
А за да не се измисли нешто, веста за казните против Рио Тинто од страна на Комнисијата за хартии од вредност ја објави агенцијата Ројтерс, наведувајќи дека со спогодбата завршила тужбата поднесена во октомври 2017 година, а поранешниот извршен директор на Рио Тинто Том Албанес се согласил да плати казна од 50.000 долари. Ако веќе бараат да се почитува законот, време е Рио Тинто да објасни зошто ја платил оваа казна. Бидејќи агенцијата Ројтерс во истата вест наведе дека Рио Тинто ја потврдил спогодбата, но одбила дополнителни коментари. Зошто, ако сè правеле според законите? Што кријат? Јас, за разлика од нив, немам што да кријам. Никогаш не сум бил кривично осуден за ништо.
Во САД, сите информации за проектот Боракс, за капацитетите за екстракција и преработка на бор на Рио Тинто во Калифорнија, се достапни на јавноста. И можеби тоа е суштината, што направија едно во Калифорнија, а друго планираат да направат во Србија. Зошто овде не кажат што морале да направат за да ги заштитат птиците во Калифорнија? Па, нели луѓето во Јадар заслужуваа барем ист третман како птиците во Калифорнија
Мислењето на Рио Тинто за мојата „неспособност“ едвај го делат десетина финансиски куќи, кои ја ангажираа мојата компанија како консултант, а покрај тоа, 12 години управував со инвестиции вредни милијарди долари во енергетиката, нафтата, технологијата и други компании.
Не се вели за џабе, зборувај српски да те разбере цел свет. Во интервју за Радар ги објаснив сите чекори потребни за да се добие довербата на локалното население за некој проект. И како да се анализира проект чии клучни елементи Рио Тинто ги крие како змиски нозе. Знам дека постои технологија која овозможува еколошки вадење руда, па дури и би можел да го поддржам проектот доколку би можел да се уверам дека тоа ќе биде така во пракса. Но, тоа не значи дека би го сменил мојот став за економските аспекти на рудникот.
Реакцијата на Рио Тинто ги потврди моите сомнежи дека во помалите земји се однесуваат како диктатори. Немам ништо лично против самата компанија, туку само против начинот на однесување. Тоа ми пречи.
Дали е премногу да се бара од Рио Тинто да го стори истото во Србија како што го направи во Калифорнија за рудникот за бор?
Не верувам дека ќе им помогнат со агресивни напади врз луѓе кои се обидуваат објективно и непристрасно да го претстават својот став за нивниот проект. Тоа само ми ги зголеми сомнежите дека се обидуваат да скријат нешто. А граѓаните, вклучително и јас, само сакаат поцврсти гаранции дека овој проект нема да ја загрози животната средина. И дали би било премногу да се побара од Рио Тинто да го направи барем во Србија она што веќе го направи во САД, каде што јавноста има пристап до сите релевантни информации за проектот Боракс, за капацитетите за екстракција и преработка на бор во Калифорнија. И можеби тоа е суштината, што направија едно во Калифорнија, а друго планираат да направат во Србија. Зошто овде не кажат што морале да направат за да ги заштитат птиците во Калифорнија? Па зарем луѓето во Јадар не заслужуваа барем ист третман како птиците во Калифорнија?
Иако верувам дека проектот Јадар не може да биде економски профитабилен, апсолутно не ме интересира дали Рио Тинто ќе профитира или ќе изгуби пари од тој проект. Тоа не треба да ги интересира ниту владата во Србија, ниту граѓаните, бидејќи тие не ја носат одлуката дали некој ќе инвестира во нешто. Треба само да се грижат за еколошките последици
И, повторно, можеби причината што Рио Тинто во Србија не го споменува проектот Боракс е што 570 работници во тој рудник останаа без работа и плата. Или дека некој не би се сетил дека во друга американска држава, во Невада, морале да платат казна од 25 милиони долари за да ја поправат штетата врз животната средина. Да не зборуваме за последиците од нивното ископување и загрозување на човековите права во Папуа Нова Гвинеја.
По овој напад врз мене, имам уште повеќе прашања за нив. И повторувам, не ми е гајле дали ќе заработат или ќе изгубат пари од проектот Јадар. Тоа е ризикот на Рио Тинто. Сè што ми е грижа е пред да ги добијат сите потребни дозволи за отворање рудник, преку транспарентен процес, да подготват извештаи за влијанието врз животната средина со ист квалитет и стандард што се користат во Америка. Ако веќе бројните светски лидери сакаат да ја „охрабрат“ Србија да се движи кон Запад, би било добро да и помогнат да ги следи нашите исти западни стандарди.
Со оглед на тоа што Рио Тинто во сите свои одговори наведува дека е подготвен за дијалог и соочување на аргументите, го поканувам извршниот директор на Рио Тинто, г. Јакоб Стаушолм на јавна дебата, во подкастот на списанието Радар.
