ПЕТАР ЧОЛАКОВ
Помогни ми, за да можам да ти помогнам – овој принцип работи добро не само со рибите и птиците, туку и со луѓето. Но, дали е тоа применливо во бугарскиот парламент, кој повторно остана без претседател?
Наместо да ги засукаат ракавите и да се зафатат со работа, избраните претставници на 49-то Национално собрание се состанаа околу две минути во четвртокот, а потоа – поради недостиг на нови кандидати за претседатели – отидоа на велигденски одмор до 19 април. Телевизиските камери снимија доста непријатни моменти на првата седница на новиот законодавен дом: некои пратеници си играа на телефоните, други изгледаа како да им е здодевно, трети како да дремнаа.
Ништо ново, но скандалот е уште понепријатен во услови на криза на партискиот систем и по низа јалови парламенти.
Се чини, очигледно, дека за да се пресече Гордиевиот јазол во кој се заплетка политичкиот процес во Бугарија, партиите мора да покажат поголема флексибилност, вклучително и во однос на изборот на претседател – тој првичен лакмусов тест „дали воопшто ќе го биде собранието“. .
Бидејќи ГЕРБ-СДС посегнува до ПП-ДБ, прашањето зошто тие, кои беа втори на изборите, се повлекуваат од понудите на Борисов, што дефинитивно предизвикува контроверзии.
ЗА РИБИТЕ, ПТИЦИТЕ И ЛУЃЕТО Ситуацијата може да се размислува низ објективот на еволутивната биологија и т.н „реципрочен алтруизам“. Терминот беше воведен од Роберт Триверс во 1971 година. Концептот се користи и во политичките науки за да се објасни појавата на соработка меѓу луѓето.
Триверс ја анализира еволуцијата на однесувањето во кое еден организам му помага на друг – без разлика што во првиот момент неговото алтруистичко однесување значи дека треба да плати одредена цена, на пример ризик за неговото здравје, па дури и ризик за преживување. Однесувањето станува практика кога помагачот може да добие некаква (одредена) корист во иднина од оној на кој му помогнал.
Триверс наведува примери меѓу рибите, птиците и луѓето. Малите чистачи ги отстрануваат паразитите од жабрите, дури и од усната шуплина на другите поголеми водни жители. Оваа соработка (мутуализам) добро функционира затоа што има корист од двете страни: без чистачите, другите брзо се разболуваат, а чистачите исто така профитираат – се хранат со паразити.
Постојат птици кои ги ризикуваат своите животи за да ги предупредат своите сонародници дека се приближуваат предатори.
Меѓу луѓето од најдлабоката антика има слични практики каде се споделува храна, помош во опасност, информации и сл.
ИЗМАМНИЦИТЕ МОЖАТ БРЗО ДА СЕ ИДЕНТИФИКУВААТ Од овие практики веројатно произлегоа општеството, политиката и државата. Се чини дека состојбата во природата повеќе наликува на „благородното дивјаштво“ опишано од Русо, отколку на „војната на секој против сите“ на Хобс (сепак, постојат и археолошки докази за жестоки војни и битки во зората на човештвото). Современата социјална држава, со пензиско и здравствено осигурување, паричен надоместок за невработени, војска, полиција итн. еволуирале преку практиките на реципрочен алтруизам
Сепак, потребни се одредени услови за таа да функционира: ако наместо чистачот да му ги извади паразитите од устата, поголемата риба го изеде, што ќе ја уништи нивната врска. Природната селекција не ги фаворизира таквите партнерства.
Според Триверс, и животните и луѓето имаат високо развиени механизми (инстинкти) во однос на реципрочниот алтруизам кои помагаат брзо да се идентификува измамникот кој сака еднострано да има корист од врската – без да придонесе или да придонесе премалку.
ПРЕЧКИ ЗА ПАРТНЕРСТВОТО Во светлината на горкото искуство, понудите на домаќинот Борисов (за влада, за реформи во правосудството), барањето од ГЕРБ за поддршка за претседателот на Народното собрание, како да го активираат инстинктот за самоодржување во ПП. -ДБ и другите формации. Манифестација на овој инстинкт е дека изборот на претседател е замрзнат додека не се постигне договор за законодавна програма
За ГЕРБ-СДС е профитабилно нивниот изглед итно да се исчисти од сомневањата за корупција. За нив нема посовршени партнери од оние кои се величаат како борци против порочните институционални практики. Стравот кај антикорупциската коалиција е дека таа ќе биде искористена, манипулирана, поделена и консумирана, како што веќе се случи за време на кабинетот Борисов 2.
Ќе се бира претседател на Собранието, макар и тешко. Но, недоверливото, „предаторско“ однесување на Борисов во минатото и грижите што ги предизвикува се факторите кои сериозно ги ограничуваат можностите за партнерство и редовна влада и во 49-тото Народно собрание.
(авторот е коментатор на Дојче веле)
