ЕВГЕНИЈ ДАЈНОВ
За време на вториот претседателски мандат на Доналд Трамп, Америка, најкосмополитското место во светот, се обидува да се преформатира како затворено гето, бодликаво кон сите надвор од нејзините граници. Како стигна до тука?
Околу четвртина век, значаен дел од човештвото, под стрес и искрено исплашен од растечката разновидност на животот, почна да го перцепира животот на начин што филозофот Хајдегер го опиша како „ужасот на битието“. Чудно е и неочекувано што денес најотворените луѓе во светот – Американците – западнале во оваа состојба.
Од лов на вештерки до денешната десничарска и левичарска хистерија
Во историјата, секој пат кога луѓето ќе западнат во таков ужас, се случуваат две работи: тие бегаат да се сокријат од него во некоја племенска средина од свој вид и/или почнуваат да прогонуваат некоја надворешна група, која ја обвинуваат за својот ужас.
МАСОВНАТА ХИСТЕРИЈА На почетокот на транзицијата од традиционалниот во модерниот свет, на пример, постои таа масовна хистерија што води до горење на вештерки и научници на клада. Научниците горат затоа што внесуваат немир во душите со своите откритија за бесконечната сложеност на постоењето. Жените горат затоа што мажите ги обвинуваат дека ги користат своите мистериозни моќи за да се пробијат во хаосот во кој се наоѓаат мажите.
Потоа, брзата индустријализација на Европа ги оттргнува луѓето од нивниот познат рурален свет и тие бегаат да се кријат во квази-племиња што им ги нудат новите тоталитарни идеологии како што се нацизмот, фашизмот и комунизмот. Откако ќе се потопат во нив, луѓето воздивнуваат со олеснување. Тие повеќе не се чувствуваат голи и исплашени пред светот што не го разбираат. Напротив, тие пронашле безбедносна средина во која има некој – без разлика дали е водач или фирер – да ги заштити од сеприсутното постоење. Исто така, постои непријател кој, доколку биде елиминиран, би го направил животот попријателски за „обичните луѓе“. За фашистите, овој непријател се либералите, за комунистите, буржоазијата, за нацистите, Евреите и „дегенериците“ кои го расипуваат нивниот пејзаж.
Во политичкиот живот има релативно малку нови работи. Во споредливи ситуации, се повторуваат споредливи реакции на човечките маси. Затоа, без никакво изненадување, забележав како, со развојот на глобализацијата на почетокот на овој век, луѓето повторно го доживеаја познатиот ужас од растечката разновидност на светот – и повторно почнаа да бараат некои вдлабнатини, некои племиња во кои ќе најдат засолниште.
Белата куќа предавнички и неочекувано воведе царини на сите земји во светот, вклучувајќи ги и островите населени со пингвини. Посебен бес гледаме во односите со најблиските сојузници со генерации – како што се Мексико и Канада. Постојат територијални претензии кон истата оваа Канада, како и кон Панама и Данска.
Резултатот е дека светот одлучи да живее без Америка. Десетици државни лидери веќе ги одложија посетите на Белата куќа од страв да не бидат понижени, навредени и извикувани. Десетици илјади службени патувања во САД се откажани – зошто, по ѓаволите, би оделе таму, бидејќи сите услови за водење бизнис зависат од тоа што ќе помисли Доналд Трамп кога ќе се разбуди? Милиони туристички патувања во САД се откажани – туристите се плашат дека може да бидат уапсени, понижени и сместени во некаков притворен центар од моментот кога ќе слетаат на аеродромот.
НЕМА ЦЕЛ, СЕ Е ДЕМОНСТРАЦИЈА Светот се реорганизира како да не постои САД. Постепено, водството на овој деамериканизиран свет го презедоа Канада, поотворено и декларативно, и Велика Британија, кои дејствуваа тивко и тајно. За само неколку недели, Белата куќа го распрсна влијанието, восхитот и добрата волја акумулирани во текот на еден век.
На домашен план, Белата куќа исто така објави војна на сите. Федералните институции дејствуваат како палки против медиумите, универзитетите, адвокатските канцеларии, судиите и незгодните членови на парламентот. Маскирани цивили киднапираат луѓе од улиците – нешто што го видов само во Белорусија на Лукашенко. Економскиот хаос што секојдневно се ослободува од Овалната соба ги погодува малите и средните бизниси, индустриските претпријатија, земјоделците и трговците. Се сее страв, масовни клевети и азиска сервилност.
Која е целта? Ова е она што сите засегнати се прашуваат, и сè почесто доаѓаат до точниот заклучок: нема цел. Секое јавно однесување, особено политичкото однесување, е инструментално или експресивно. Инструментално е однесување кое е подредено на постигнување јасна цел. Експресивно е однесување кое има за цел да покаже што мисли и чувствува субјектот на однесувањето. Општо земено, експресивно е однесување карактеристично за тинејџерските субкултури: изгледам вака и правам онака за луѓето да разберат дека сум хеви метал, хипик, панк, готик, хипстер, фудбалски хулиган итн. Со возраста доаѓа промена – зрелите поединци се преориентираат од експресивно кон инструментално однесување. Со експресивно однесување не можете да одгледувате деца или да плаќате хипотека.
Ова е генерално случај. Но, постојат поединци кои никогаш не созреваат и, откако се нашле на власт, продолжуваат да демонстрираат експресивно однесување – да им покажат на другите не што сакаат да постигнат, туку кои се.
И оттука: сите разговори за некоја „цел“ на „политиките“ на сегашната американска администрација се бесмислени. Нема ниту цел ниту политики. Има ерупции што го откриваат емоционалниот свет и менталниот потенцијал на нивните носители.
ВРАЌАЊЕ КОН ЦИВИЛИЗАЦИЈАТА Дали Американците ќе се вратат во пазувите на цивилизацијата? Погледнете го однесувањето на кој било министер или соработник на Доналд Трамп за време на редовните испрашувања на кои се должни да дадат објаснувања пред разни комисии во Конгресот. Ќе ги видите луѓето кои се целосно незнајковци и горди на ова свое незнаење како некаков вид „автентичност“ што ја спротивставуваат на „стипендијата на елитата“. Најдоверливите луѓе на Трамп не знаат ништо за ништо и мислат дека тоа ги воздигнува над оние кои знаат нешто за нешто. Ова убедување, исто така, ја објаснува нивната впечатлива несмасност, таа презрива ароганција кон другите што никој никогаш не ја покажал во државата, во чиј основачки документ читаме: „Сметаме дека овие вистини се саморазбирливи, дека сите луѓе се создадени еднакви“.
Трамповистите немаат ниту политика, ниту цел. Тие не се подложени на разум, туку на страсти. Страстите не генерираат политики, туку идеи и слики.
Но, што тие замислуваат како посакуван краен резултат? Ова се едноставно конструирани умови и тие замислуваат едноставни работи. Тие очигледно ја гледаат посакуваната иднина како сцена од филм за животот по падот на цивилизацијата – да речеме, „Месија на иднината“ на Кевин Костнер. Тие гледаат нешто како силно утврдено средновековно село, населено со луѓе од исто племе, безусловно потчинети на нивниот водач. Кога коњаник што се приближува излегува од маглата, селските чувари фрлаат што имаат кон него и му наредуваат да не застанува кај нив, туку да продолжи по својот пат.
Во филмот, Кевин Костнер имал среќа што водачот на утврденото село што се приближувал бил Том Пети. Тие се сложувале како господа, а племето на Пети му помогнало на Костнер да го продолжи својот пат кон оживувањето на цивилизацијата.
Затоа, во денешна Америка, се бараат: 1. Кевин Костнер; 2. Том Пети. Ако бидат пронајдени, Американците ќе се вратат во пазувите на цивилизацијата. Ако не – да видиме.
