ЈОВКА ДИМИТРОВА
Ниту една земја не победила во долгорочна битка против европска институција. Некои поминуваат полесно или на Брисел му треба подолго време да им го посочи нивното место, но досега никој не успеа да победи. Особено ако е сам
Во петокот вечерта (не се мисли на оој петок туку на претхониот – н.з.), по една недела интензивни контакти со посредство на Германија, Бугарија објави дека ќе стави вето на почетокот на преговорите за членство во ЕУ на Северна Македонија, нејзиниот единствен сосед кој сè уште официјално не ја усвоил европската перспектива.
Министерството за надворешни работи, кое преговара во име на Бугарија, објави соопштение во кое се наведува дека барањата на Бугарија за Северна Македонија се наведени во декларацијата додадена на официјалниот документ за преговори, што предизвикува сомнежи во Софија дека Европската комисија, која ќе преговара, ќе опстои на неа. Еве еден цитат од изјавата:
„За Бугарија е неприфатливо нашите услови за Република Северна Македонија да бидат претставени во декларацијата на Советот на ЕУ, која ќе ја придружува рамката за преговори. Декларацијата на Советот не е правно обврзувачки инструмент и не ги дава правните гаранции што ги бара Бугарија. Ние би имале такви гаранции доколку нашите барања се рефлектираат во текстот на Рамката за преговори на што инсистираме“.
На изјавата на дипломатската мисија ѝ претходеше неколку часа порано состанок на постојаните претставници (амбасадори) на земјите-членки во Брисел. На него бугарскиот претставник го потврди ставот што го искажа на почетокот на неделата дека Бугарија се подготвува за вето на состанокот на Советот за општи работи ако околностите не се променат. На 10 ноември министрите на земјите-членки требаше да донесат одлука за почеток на разговорите за членство со Скопје.
Помеѓу двата настани, влијателниот германски весник „Франкфуртер алгемајне цајтунг“ објави статија во која се вели дека Бугарија е изолирана од другите европски земји во однос на преговорите со Северна Македонија. Дури и земјите кои претходно ги блокираа разговорите со Македонија и Албанија – Франција, Грција и Холандија – не ја поддржуваат позицијата на Бугарија, пишува во текстот потпишан од дописникот од Брисел и од политичкиот коментатор на весникот за Балканот. Бидејќи состаноците на амбасадорите во Брисел се затворени, Бугарија негираше дека се разговарало на оваа тема, но другите влијателни медиуми го демантираа тоа.
„Политико“ на 9 ноември напиша дека „европските дипломати се фрустрирани“ од однесувањето на Бугарија. Според нив, „таа ја задржува важната европска агенда со чисто внатрешен проблем, кој најдобро би се решил билатерално со Северна Македонија“.
„Ако Бугарија, изолирана каква што е, продолжи со своето некомпромисно однесување, таа ќе го изгуби целиот добар третман што го уживаше досега од земјите-членки“, објави „Политико“, повикувајќи се на висок дипломат на ЕУ.
Иако медиумот не го специфицира неговиот извор, формулацијата дава две опции – вработен во европска институција или германското претседателство со Унијата. И во двата случаи ова не ја става Софија во поволна позиција.
КОГА СИ САМ ПРОТИВ СИТЕ Ниту една земја не победила во долгорочна битка против европска институција. Некои поминуваат полесно или на Брисел му треба подолго време да им го посочи нивното место, но досега никој не успеа да победи. Особено ако е сам.
Најновиот пример е Кипар, кој ги блокираше санкциите против Белорусија по летните претседателски избори за да ја принуди ЕУ да ги прошири санкциите против Турција, која бара гас во неговите територијални води. Неколку месеци подоцна, 14 лица во Минск, вклучувајќи го и Александар Лукашенко, беа додадени на списокот за забрана на ЕУ, а нивните сметки во европските банки беа замрзнати. Мерката стапи на сила на 7 ноември. Не беа воведени нови санкции кон Анакра.
Во Брисел се смета дека владата на Бојко Борисов е толерирана од Германија поради односите меѓу канцеларката Ангела Меркел и бугарскиот премиер. Борисов јавно изјави дека во Брисел ја гледа Меркел како гласа и ја следи во нејзиниот избор. Германската канцеларка е меѓу првите на кои ѝ се јавува кога му треба поддршка во ЕУ и генерално ја добивал досега (дури и кога не ја носи правилно маската).
Но, Германија (која во моментов претседава со Советот на ЕУ и е одговорна за изнаоѓање компромис за преговорите со Северна Македонија) можеби не е најнесоодветната адреса за тактиката на Софија да се извини за сегашното однесување во историските спорови. Како губитник во Втората светска војна и благодарение на отстапките што ги направи по нејзиниот крај, Германија има клучна улога во враќањето на политичките врски меѓу поранешните воени противници во Европа, што е во срцето на европскиот проект. Со текот на годините, таа даде бројни примери за вртење на грбот кон минатото заради иднината, вклучително и разграничување од историјата на Третиот рајх и чествување на неговите жртви, извинување на погодените и плаќање за реконструкција на градовите уништени од германските бомбардирања. Оставајќи го минатото таа ги обедини своите источни покраини по комунистичката поделба и отсекогаш беше еден од генераторите на европското проширување, благодарение на што Бугарија успеа да им се врати на своите цивилизациски корени.
Германија многу добро го познава товарот на минатото, но успеа да го надмине за да не ги повтори своите грешки со катастрофални последици за континентот. Во оваа смисла, тврдењата на Софија навистина изгледаат како регионален бунт што треба да се реши на самото место. Реакциите по објавувањето на намерата за вето од страна на Софија покажуваат дека Германија не е единствена во ваквото разбирање.
На регионално ниво, позицијата на Бугарија исто така нема симпатии. Сеќавањето на 27-годишните преговори за името на Македонија со Грција е сè уште многу силно и нивно можно повторување во бугарската верзија не се соочува со ентузијазам. Со текот на годините Бугарија не беше во можност да создаде меѓународни партнерства што би генерирале енергија во потрагата по дипломатско решение за бугарските барања, без оглед колку тие да звучат историски.
Германија многу добро го познава товарот на минатото, но успеа да го надмине за да не ги повтори своите грешки со катастрофални последици за континентот. Во оваа смисла, тврдењата на Софија навистина изгледаат како регионален бунт што треба да се реши на самото место
Словенија се обиде во слични околности да го запре влезот на Хрватска во ЕУ во последен момент поради територијален спор, но Унијата не дозволи одложување на процесот. Наместо тоа, Европската комисија имаше задача да посредува додека двете членки бараа решение самостојно. Австрија и Италија се во слична ситуација, оспорувајќи го режимот на граничниот премин Бренер, каде што ЕУ исто така ја гледа својата улога како олеснувач отколку како арбитер на регионалните спорови. Причината за ова се чини очигледна – иако има многу алатки за притисок врз обете страни да направат отстапки, ЕУ не верува дека договорите постигнати со сила можат да траат кога станува збор за соседите. Тие секојдневно остваруваат различни видови контакти, кои мораат да бидат во можност да ги остварат сами, без потреба од посредник.
Освен тоа, во овој случај, Скопје се чини дека е во неповолна положба, бидејќи е само кандидат, а не членка на ЕУ. Никој не сака да биде ставен во улога на набљудувач или соучесник кога ќе го тепаат послабиот.
Софиските мотиви
Од текстовите на оваа тема во странски медиуми, станува јасно дека за Европеецот мотивите на владата во Софија се во голема мера неразбирливи.
Најчесто затоа што ова е истата влада што ја издигна како приоритет европската перспектива на Балканот за време на бугарското претседателство. Само пред две години, и со големи напори, Софија успеа да ја тргне прашината од темата за проширување на ЕУ и да ја врати на европската агенда. Токму оваа рехабилитација овозможи да се реформира политиката на проширување на почетокот на 2020 година (за што Франција свитка многу раце). Сега Европа е подготвена да разговара повторно за прием на нови членки во иднина, а Скопје го освои воодушевувањето од договорот со Грција и нејзината желба да угоди, дури и со промена на името на државата и регистарските таблички на автомобилите. Аргументите изнесени од Софија за македонскиот јазик и за малцинството во меѓувреме не се појавија, но сега Бугарија ги оценува поинаку – како непремостлива пречка, без видливи промени во условите.
Актуелната позиција на Бугарија беше развиена во рамковната позиција усвоена од Националното собрание во октомври 2019 година, по претседателствувањето. Во исто време, ЕУ сè уште се повикува на Софиската декларација 2018, гарантирајќи европска перспектива за Западен Балкан.
За Брисел, Северна Македонија ги напиша своите домашни задачи за членство, потпишувајќи договори за добрососедство и пријателство со Бугарија во 2017 година и со Грција во 2018 година. Ова е постојано потенцирано од Европската комисија, особено по еуфоријата околу Договорот од Преспа, со кој се реши спорот за името. Комисијата издаде најмалку три извештаи кои препорачуваат почеток на преговори, а подготвеноста на Скопје ја потврдија европските лидери на самитот во Загреб на почетокот на летото. Единствената пречка за почеток на преговорите останува усвојувањето на рамката за преговори, за што Бугарија сака да стави вето.
Ако сакаме да влеземе во чевлите на европскиот службеник, не треба да ги пропуштаме воспоставените европски практики во врска со дефиницијата на официјалниот јазик. Иако повеќето земји користат деривати за да го именуваат јазикот по името на нивната држава, ова не е задолжителна практика. На пример, во Белгија, официјални јазици се француски, фламански и германски, а во Ирска галскиот јазик. Но, ниту Германија ниту Франција немаат барања за белгиските говорници, ниту пак е формирано малцинство од Гали во Ирска.
Исто така, останува нејасно зошто Софија сака со декларација да се уточни текстот на договорот за добрососедство со Северна Македонија, но не ја зема истата форма кога станува збор за рамката за преговори меѓу ЕУ и истата Северна Македонија. Европскиот службеник бара логика за да признае аргументи.
Софија не можеше да очекува дека сите ќе се закопаат во историјата на односите со Македонија за да донесат свои заклучоци. Затоа повеќето медиуми кои обрнуваат внимание на темата се обидуваат да го објаснат однесувањето на Бугарија со сегашноста. Коментарите главно се однесуваат на односите во бугарската владејачка коалиција. Анализите го толкуваат однесувањето на владата како отстапка на ослабената ГЕРБ до ВМРО со цел владата да преживее и следствено, тоа е „внатрешно прашање“ чие место не му е на европската сцена.
Како и да е, околностите се на бугарска страна. По разговорите со Бугарија и Северна Македонија во Берлин, германскиот европски министер Михаел Рот, кој треба да претседава со состанокот на Советот за преговарите на ЕУ со Скопје, рече дека е ставен во карантин поради контакт со Ковид-19. Рот не го коментираше фактот дека мораше да паузира две недели поради бугарската делегација, која била заразена. Во исто време, германското претседателство досега се воздржуваше од какви било официјални коментари на оваа тема. Неформалните канали под притисок се активно натоварени. Ова е добар знак дека, според Берлин, компромисот е сè уште можен за преостанатите седум дена. Состанокот на Советот за општи работи е презакажан за 17 ноември.
(Јовка Димитрова е позната бугарска новинарка и поранешен дописник од Брисел. Овој текст е објавен на нејзиниот блог)
