Деценискиот мир, здодевната и тромна демократија, лесните и помпезни политички пораки на харизматичните лидери, масовните миграции, глобалната пандемија, руската агресија во Украина и економската криза одат рака под рака. Сите популистички партии кои добија гласови годинава ги добија на три теми – поскапување на храната и енергијата, неконтролирана миграција и анти-ЕУ. Ветувањата што ги дадоа во кампањата на ниво се фикција
НАУМ ЛЕО БЕШИРИ
Екстремната десница не расте во Европската унија, таа беше таму цело време, а сега и се посветува премногу внимание. Во исто време, теренот за популизам и омраза е повеќе од плоден. Деценискиот мир, здодевната и тромна демократија, лесните и помпезни политички пораки на харизматичните лидери, масовните миграции, глобалната пандемија, руската агресија во Украина и економската криза одат рака под рака со демагозите, теоретичарите на заговор и пропагаторите на омраза, протекционизам и затворање.
ЕУ ги жнее плодовите на мирот повеќе од седум децении. Никогаш во историјата на Европа не сме имале ваков мир повеќе од седумдесет години. Во организиран политички систем, каде што секако има разлики во животот, во најсиромашната Бугарија и најбогатиот Луксембург, Европеецот во просек живее значително подобро од речиси секој друг граѓанин на нашата планета. Кои и да ги земеме критериумите, БДП, социјална поддршка, здрав животен век, слобода, дарежливост и отсуство на корупција, земјите-членки на ЕУ ќе бидат на врвот на листата на Светскиот извештај за среќа. Од десетте најсреќни земји во светот, седум се во Европа, а шест во ЕУ. Тезата дека земјите од ЕУ се едни од најдобрите за живот ја покажува и редовното истражување на ОЕЦД, кое високо рангира 23 од 27 земји-членки на ЕУ кога станува збор за домување, приходи, можности за работа, заедница, образование и заштита на животната средина. ОЕЦД, исто така, ја тестира состојбата на активно граѓанство, здравје, задоволство од животот, безбедност и односот помеѓу работата и времето за други животни определби. Скандинавските земји, Холандија, Австрија и Германија се на врвот на Индексот за подобар живот. По нив следат Чешка, Белгија, Франција, Италија, балтичките земји и Полска, додека Унгарија и Португалија се на дното на листата. Со други зборови, ЕУ никогаш не била во подобра форма, а нејзините граѓани никогаш не живееле подобро. Тешко ни е во Србија да разбереме колку е силен поривот за зачувување на слободите и придобивките од животот во мир, бидејќи речиси и да нема генерација која не се сеќава на војната, а пензионерите кои не ја виделе војната живеат во ЕУ. . Сепак, логичното прашање е, ако се е во ред во ЕУ, како да ги објасниме Виктор Орбан и неговиот Фидес во Унгарија, Матеуш Моравјецки во Полска и неговите популистички ставови за абортусот додека ги задушува судските слободи, подемот на популистичките Шведски демократи и победата на коалицијата предводена од Џорџија Мелони во Италија.
Фразата „раст на десницата во Европа“ треба веднаш да се разоткрие. Прво, и покрај социјалдемократите на власт во речиси сите земји на ЕУ, Европа е главно десничарска. Во време на финансиска, економска и социјална криза, Европа се потпираше на десно, но кога беше актуелен периодот на просперитет, правото ќе се сведе на минимум. Конзервативците можат да бидат здрава основа за социјален дијалог, но кога станува збор за екстремната десница во Европскиот парламент, таа е симната на маргините. Тоа што е десно во Унгарија и Италија не е исто, а со соработка на европско ниво можеме да видиме која e раката која милува.
Иако низ Европа постојат општи заклучоци и идеолошки позиции на десницата, тие често се разликуваат по многу основи. Мелониева и Моравјецки се ориентирани кон НАТО и САД, додека Орбан и Ле Пен повеќе би гледале кон Москва. Сепак, тие имаат многу повеќе сличности. Екстремната десница по дефиниција е популистичка, повикува на национализам, се спротивставува на просветлувањето и брза кон авторитаризам. Сите споменати партии и лидери имаат за цел да ја издигнат сопствената нација над другите на ниво на шовинизам и ксенофобија, секоја различност да ја карактеризираат како закана, без разлика дали е верска или сексуална, и да убедат што е можно повеќе гласачи дека се противници на воспоставен, вкоренет систем и воспоставување. Нереалните ветувања кои често ги придружуваат лажните информации, заблуди и митови по освојувањето на власт се испразнети.
Победата на италијанските избори на коалицијата Браќа Италија на Џорџа Мелони, Лигата на Салвини и Напред Италија на Берлускони го вознемири не само Брисел, туку и водечките земји од ЕУ. Медиумските наслови беа полни со поврзување на идниот прв премиер на Италија со наследството на фашистичката партија на Мусолини, а првите реакции за нејзината победа стигнаа од Мадрид и Брисел. Шпанскиот министер за надворешни работи, Хозе Мануел Албарес, рече дека сите популистички режими завршуваат на ист начин – катастрофално, негирајќи дека шпанската екстремна десница, предводена од партијата Глас, има какви било шанси на изборите следната година. Претседателката на Комисијата на ЕУ, Урсула фон дер Лајен, веднаш ни изјави дека ЕУ ќе користи правни механизми за да го санкционира Рим доколку не ги почитува правилата. Десничарите веднаш го протолкуваа како закана за демократски избраниот иден премиер, додека други го видоа како предупредување дека пакетите помош од двесте милијарди евра за закрепнување од ковидот може да бидат суспендирани доколку популистичките најави го ограничуваат правото на абортус, анти -се спроведуваат имигрантски и антиисламски политики. Во економија која има надворешен долг од 2,5 трилиони американски долари, оваа поддршка на ЕУ и што значи тоа, и ако Мелони ја спроведе својата националистичка шовинистичко-ксенофобични, а пред се анти-ЕУ идеи, би можеле да потфрлат не само за 200 милијарди евра, туку може да добијат и тужба од Комисијата на ЕУ, како Унгарија и Полска, кои веќе се на обвинителна клупа пред Европскиот суд на правдата. за стеснување на слободата на медиумите, независност на судството и ограничување на човековите права. Пораката од ЕУ е јасна во однос на новосоставеното мнозинство во Италија – тоа е поблиску до вредностите на Путин отколку на Шуман и ќе биде под строг надзор, бидејќи, италијанските граѓани заслужуваат повеќе од демагогија.
Додека живееме низ криза на демократијата која сè повеќе ги комплицира процесите на донесување одлуки со консензус и со широка и опсежна дебата која може да трае со години, војната во Украина покажа колку се меѓусебно поврзани нашите економии и дека иако далеку од нас, војната далекосежни последици според нашите стандарди веднаш. Во време на криза, популизмот расте, едноставните идеи за брзо решавање на проблемите се приемчиви за луѓето кои се исплашени и загрижени за својата иднина и иднината на своите деца. Сите популистички партии кои добија гласови годинава ги добија на три теми – поскапување на храната и енергијата, неконтролирана миграција и анти-ЕУ. Ветувањата што ги дадоа во кампањата на ниво се фикција, предлагаат затворање на границите и поевтинување на енергијата без јасен план. Кога предлагаат затворање на границите, расизмот доаѓа до израз. Обично не им пречат белите христијани кои би сакале да се населат во нивните земји, но кога зборуваме за поинаков пат и религија, таму се предлагаат рестриктивни мерки. При намалувањето на цените на енергенсите, генерално предлагаат поголема јавна потрошувачка и субвенции, што по правило државите не можат да си ги дозволат. Како и со Велика Британија и со нивната катастрофална историска одлука да ја напушти ЕУ и покрај сите реални индикации дека тоа е лоша одлука и ќе ја осиромаши земјата, слични повици стигнаа од кујните на Џорџо Мелони и Џими Акесон, лидерот на шведските демократи, сè додека видоа дека сите британски стравови се остварија. Сега Мелониева повеќе не бара напуштање на еврото, а шведскиот демократ ја остави паричката Швегзит на последните избори.
Кога велат Италија, Унгарија, Шведска… на прво место, не само што искажуваат евроскептицизам туку шират еуфобија со години. Ѓорѓа Мелони предлага да се укине превласта на правото на ЕУ над националното право, шведските демократи се залагаат за шовинистичка благосостојба, каде што пристапот до придобивките од социјалната држава е ограничен на шведските граѓани и на оние со право на престој, а партијата на Орбан пропагира анти- Семитизам и хомофобија. Во суштина, тие не се разликуваат од Путин кој во клучниот говор за анексијата на украинските територии повикува на зачувување на традиционалното семејство и ги плаши луѓето со западната пропаганда на ЛГБТ+ заедницата.
И покрај се погласната крајна десница, ЕУ и нејзините граѓани ќе успеат да ги заштитат клучните вредности околу кои се собраа народите на 27-те земји-членки. Човековото достоинство, слободата, демократијата, еднаквоста, владеењето на правото и човековите права се клучни вредности и ѕвезди-водилка за ЕУ и нејзините политичари. Дури две третини од граѓаните на ЕУ го поддржуваат членството во Унијата, а мнозинството граѓани имаат позитивен став кон ЕУ. Иако харизмата и гласноста на лидерите на крајната десница не треба да се минимизираат, историјата покажа дека нивната популистичка влада, кога не може да одговори на економските барања и кога ќе ја премине црвената линија на расизмот, национализмот, мизогинијата и хомофобијата, ќе заврши како Шпанскиот министер ни објасни – во катастрофа.
(авторот е извршен директор на Институтот за европски прашања)
