ВИКТОР ГОТОВАЦ
Овој концерт не е прашање на музика, исто како што не е натпревар за господин Естетика. Не е прашање на вкус. Не. Тоа е тест за демократска храброст
Во демократијата, сè е дозволено освен она што води до крај на демократијата.
Деновиве, Загреб влегува во делумна вонредна состојба. Не станува збор за голема несреќа, војна, пандемија или итна јавна потреба. Веќе знаете, станува збор за концерт. Мостовите и улиците се затворени, линиите за јавен превоз се суспендирани, населбите се затворени. Болниците ќе ги отпуштаат пациентите за да се обезбеди капацитет за зголемени медицински потреби. Мојата тема денес е концертот на Марко Перковиќ Томпсон на 5 јули во Хиподромот. Всушност, како што вели насловот, ќе се обидам да објаснам зошто мислам дека тој концерт не требало да биде дозволен.
Н ајнапред, овој концерт вклучува безбедносен и логистички ризик што ги надминува стандардите на јавниот интерес. Во форматот како што е планиран – со стотици илјади посетители, екстремна изложеност на луѓето на сонце, ограничен пристап до служби за итни случаи, можни закани за редот и мирот – овој концерт објективно создава закана за безбедноста и јавното здравје. Ако пациентите се отпуштат, клиниките се затворат, а јавните услуги се пренасочат поради концертот, тогаш приватниот интерес е јасно ставен пред јавноста, и ова е неодржливо од перспектива на демократска одговорно општество.
Потоа, фактот е дека животот на градот е прекинат за еден ден или за неколку дена. Фактот дека луѓето што живеат и работат во градот се спречени да го живеат животот за кој одлучиле да живеат во Загреб е уште еден приговор за дозволувањето на овој концерт. Зошто некој мисли дека Градот мора да застане за да одржи Концерт? Или, зошто некој мисли дека општеството треба да ги сноси „трошоците“ за таков настан каде што некој, организаторот и изведувачот, ќе го жнее финансискиот крем? Мислам, научив дека токму ова е принципот на „државотворна економија“ и „патриотски финансии“, но еве мене – незрел и неискусен во моите педесетти години – се прашувам сепак.
Дали сакате да продолжите? Самиот Томашевиќ рече дека организаторите продале 280.000 билети кога договорот бил за 100.000 посетители. Што е тоа? Не е ли тоа однесување со лоша намера? Прекршување на договорот? Сега, во зависност од изворите, се споменуваат до половина милион посетители. Светскиот рекорд доаѓа. Желбата е да се надмине Грујовиќ (се мисли на пејачот Владан Грујовиќ – н.з.). Направете гуру од Томпсон. „Камаџу на Хрватска“.
Концертот беше организиран без никакви услови – како да е културна манифестација од национално значење, а не настан што може да произведе физички, политички и симболичен хаос. Договорот не регулира ништо што би го заштитило јавниот интерес: изведбата на песни што содржат историски ревизионизам не е забранета, нема санкција за повикување на усташкиот поздрав, нема пропишана постапка во случај на несоодветни транспаренти, повици на омраза или употреба на неуставни симболи. Нема надзор, нема одговорност, нема услови. Државата се повлече. Градот се повлече. Полицијата се повлече. Затоа што е тоа – слобода, претпоставувам, на говор и културно-уметничко изразување. Но, не станува збор за суштинска цензура, туку за фактот дека јавните институции не се обврзани, ниту им е дозволено, да обезбедат институционална платформа за говор што ги поткопува темелите на уставниот поредок.
Сепак, аксиомот дека плурализмот е бесконечен не е валиден во либералните демократии долго време. Слободата на мислење не го вклучува правото на институционален мегафон или на безусловна логистика обезбедена од државата. Од градот, општеството. Особено не кога содржината на пораката е отворено нетолерантна. Слободата на изразување завршува кога се користи за нормализирање на омразата и историскиот ревизионизам. Затоа, кога условите на овој „настан“ се доведуваат во прашање, не се занимаваме со естетика, туку со демократска конзистентност. Државата и Градот, дозволувајќи го концертот без услови, без надзор и без одговорност, се согласуваат да бидат институционални засилувачи на содржина што ги релативизира злосторствата, потврдува поздрав што е уставно оспорен и симболично ги поткопува темелите врз кои почива заедницата. Кога зборуваме за овој концерт, прашањето не е дали Томпсон ќе пее, туку дали општеството, преку јавниот систем, треба да дозволи таква платформа на нетолеранција!
Овој концерт не е прашање на музика, исто како што не е натпревар за мајстор на естетиката. Не е прашање на вкус. Не. Тоа е тест за демократска храброст. На тој тест, Томпсон не настапува како музичар, туку како глас на единствената „вистинска“ Хрватска. Тој е портпарол на милитаризацијата на идентитетот, сакрализацијата на Татковинската војна како догма без контекст, демонизацијата на противникот и митологизацијата на жртвата. И сето тоа со цел – монополизација. Тој е пророк и пастир на следбениците. А државата и градот, дозволувајќи го концертот во оваа форма и на овој начин, ја потврдија позицијата на изведувачот како несомнен гуру на „националното“. Градот и државата го легитимираа идеолошкиот монопол над нацијата! Затоа Пленковиќ и Томашевиќ не го поминаа „стрес-тестот“ на демократијата и владеењето на правото. Паднаа затоа што го предадоа плурализмот, ја релативизираа историската одговорност, се согласија да ја претворат демократијата во фолклорен декор на авторитарното сеќавање. Во сабота навечер. Но, можеби со подалекусежни последици.
Се наметна став дека на секого треба да му биде дозволено сè. Не треба да се доведува во прашање естетиката или етиката, логистичките или организациските елементи. Ајде да бидеме либерални. Томпсон е популарен. Само, дали воопшто станува збор за тоа? Не, не функционира. Зашто, дали би постапиле на ист начин ако некој сака да организира концерт на изведувач кој би пеел за „лошата 1995“? Дали го споменавте Голи Оток наместо Јасеновац и Градишка Стара? Тој ја започна песната со „За кралот и татковината!“ Или ако се аплицираше за концерт на изведувач кој би ја тематизирал класната борба, паролите против капитализмот, ЕУ и НАТО? Дали се осврна на наследството на партизанскиот отпор, со визуелниот амбиент на југословенските и партиските знамиња и говорите на Тито? Дали Градот Загреб би се согласил да биде домаќин дури и тогаш, државата гарант на безбедноста, МУП воздржано и молчеливо? Дали Пленковиќ би ја организирал координацијата? Што мислите? Затоа претстојниот концерт не е израз на слобода, демократија, толеранција, либерализам, туку огледало на двојни стандарди. Во таа асиметрија, плурализмот умира, а популизмот триумфира. Пленковиќ и Томашевиќ не би биле доследни таму. Уште помалку либерални и толерантни би биле оние кои ќе присуствуваат на концертот на Томпсон.
Концертите, јавниот простор, демократијата, слободата, толеранцијата не смеат да служат за нормализирање на ненормалното, за толерирање на нетолерантното. Државата, Градот и општеството уште помалку смеат да дозволат конституционализација на неуставното. Демократијата и владеењето на правото се поддржуваат и градат ако она што ги поткопува, ги уништува вредносните темели, е ОНЕВОЗМОЖЕНО (а не е овозможено – две различни букви). Двајца од нашите клучни актери не го сторија тоа. Бидејќи забраната не им одговара. Политички. ПР. Бидејќи имаат политички амбиции, бидејќи се популисти и демагози кои сакаат да се јаваат на концертниот бран, дозволија логистичка ноќна мора за граѓаните на Град Загреб, дозволија закана за безбедноста, животот и здравјето на оние што ќе бидат на концертот. И се согласија да ги доведат во прашање демократските и уставните вредности на Република Хрватска. И тоа е затоа што демократијата е алатка и за Пленковиќ и за Томашевиќ. Не целта. Владеењето на правото е ПР-наратив за нив, а не реална вредност. Ќе ги застапуваат само колку што им користат, им служат да бидат на власт. Дури и ако не им одговараат!
Премногу лесно стигнавме до ова. Запомнете дека никој не ја доведе во прашање забраната за емитување на Томпсон на HRT за време на пристапувањето во ЕУ. Денешниот истарски префект Милетиќ, како градоначалник на Пула, не му дозволи на Томпсон да настапи во Арената. Тој јасно изрази дека тоа е поради она што тој настап го симболизира. Во минатото, политичкиот опортунизам, социјалната неодговорност и тишината не доминираа. Денес – да.
Замислете да се соочите со прашањето дали треба да се дозволи состанок во пивница. И знаете дека може да има проблем. За името божје, нема да го направите тоа на 8 ноември 1923 година ако сте на власт во Минхен. Забраните, понекогаш, штитат од забрани. И штета. Контрадикторно – можеби. Но, демократијата треба да се заштити токму за да се спречи забраните еден ден да станат правило, а слободата исклучок.
Демократијата и владеењето на правото треба да се градат. Тоа не е нешто што се случува само така. Уште помалку се случува. Тие се вредности кои се заштитуваат, секој ден, во институциите и на улиците. Тоа е она за што вреди да се бориме. Секој ден. Целото општество. И оние кои го водат. Бидејќи постои вирус на „недемократичност“, како во „Чума“ на Ками, кој само чека да излезе. Да ја освои земјата и општеството. Затоа верувам дека недозволувањето на концертот не би било израз на идеолошки реваншизам, туку легитимен одбранбен гест на демократскиот поредок кон актерите кои го презираат тој поредок, но го користат.
Толеранцијата кон нетолеранцијата не е демократија – таа е нејзиниот крај. Или, како што предупреди Карл Попер: „Во име на толеранцијата мора да го задржиме правото да не ги толерираме нетолерантните“.
(авторот е професор по трудово право а тркстое објавен на страниците на загрепски Национал)
