ГЕОРГИ ЛОЗАНОВ
Владетелите во Бугарија знаат да прескокнуваат непријатни прашања. На други места опозицијата ја критикува владата, кај нас е спротивното
Не постои добра влада сама по себе, вели Чомски, и за да не го изгуби својот демократски изглед, таа мора да биде под постојана медиумска контрола. Затоа, одлучувачка политичка битка во демократиите е владата да биде под контрола на медиумите, наместо обратно, како што е случајот во диктатурите. Кој е привремениот резултат во битката се мери со годишните рангирања за слобода на говорот. Нивниот пад покажува дека владата (законодавна, извршна, судска, претседателска, економска, задкулисна) успева да ја попречи критичката функција на новинарството.
КАКО СЕ СОЗДАВА КОНФОРМИЗАМ ВО ОПШТЕСТВОТО Постојат различни форми во кои тоа се прави, од кои најдиректниот е притисок (со отпуштања, закани, шлаканици итн.) врз новинарите кои се подготвени да ги истражуваат оние на власт и да им поставуваат непријатни прашања. Но, штетата од притисокот не е само врз оние врз кои се врши, туку – уште повеќе – врз другите, кај кои предизвикува инстинкт за самоодржување што ги води кон медиумска конформизам. Нивните мислења, откако поминале низ филтерот на „страв од одмазда“, создаваат лажни перцепции за публиката, ја заведуваат, така што штетата на крајот е кај сите вас. За да се заштитите кога ќе откриете дека лицето кое го води интервјуто молчи за непријатните прашања (удобните прашања не се новинарство, туку политички ПР), едноставно сменете го каналот/весникот/веб-страницата.
Уште полесен начин политичарите да избегнат непријатни прашања е целосно да го прескокнат новинарството и да се повлечат на своите страници на социјалните мрежи, каде што можат да зборуваат со јавноста. На овој начин, тие во суштина го одземаат гласот на јавноста, бидејќи јавноста зборува преку новинарите. Кога нема никој да им се спротивстави, политичарите почнуваат да веруваат во нивната непогрешливост сè додека не бидат променета автократија. Особено ако имаат фабрички произведен поток од лајкови и ласкави коментари. Таквата комуникација е интраизборна – ги дезаинтересира колебањата и го стврднува веќе тврдото јадро. Дури и ако им дава водство на изборите, тоа се должи повеќе на контроверзното влијание на социјалните мрежи отколку на неоспорните квалитети на политичарот, а неговата победа се дели со владетелите на мрежите.
Маск веднаш застана покрај Трамп со цврста намера заедно да ја спроведуваат власта. А зад почетниот успех на Георгеску во Романија, насмевката на Путин беше видлива. Во Бугарија, сè уште си играме (сè повеќе и повеќе) со физичко купување гласови (референца Пазарџик) и немаме елоквентен пример за виртуелна интервенција, но очекувањето е дека прорускиот кандидат може да го обезбеди тоа на претстојните претседателски избори.
БРИФИНГОТ КАКО МЕТОД ЗА ЗАОБИКОЛУВАЊЕ НА МЕДИУМНИТЕ
На еден или друг начин, бугарските политичари на власт научија да ги заобиколат – со џип или пеш – традиционалните медиуми. Стана тренд за лидери како Бојко Борисов, Румен Радев, Делјан Пеевски, Ахмед Доган, Слави Трифонов да не даваат интервјуа за национална телевизија и да избегнуваат – од упорно до целосно – новинарски формати. Како „компензација“, тие успеаја да наметнат импровизирани брифинзи, најчесто при влегување или излегување од Националното собрание и на јавни настани, каде што посакуваниот соговорник евентуално може брзо и инцидентно да биде „брифингран“.
Бугарскиот речник за брифингот вели: „Краток состанок со новинари за сумирање на актуелни, ажурирани информации од институција“. Самиот збор „сумирање“ покажува дека комуникацијата, искрено, ќе биде нееднаква на оската „горе-долу“: говорникот на политичарот се појавува одозгора, над шума од микрофони во рацете на новинари кои се туркаат и викаат за да ја добијат неговата наклонетост. И тој е во позиција да го избере моментот да си замине и прашањата на кои ќе одговори, никогаш повеќе од едно или две по медиум. Така, „под услов“ ја посрамотува критичката функција на новинарството, бидејќи бара низа прашања, во кои секое следно се поставува според слабите точки во одговорот на претходното. Брифингот нуди токму спротивен модел – оној на сензационално новинарство. Тој охрабрува шарени фрази и етикети (нема време за посложени мисли) кои ги преминуваат етичките граници (инаку нема да бидат запаметени). И толку сте поефикасни, толку помалку „пукате“ за да можете да си дозволите да кажете нешто што другите не си го дозволуваат. Реторичкиот сарказам ја заменува фактичката убедливост. Тука лидерот на „ДПС-Нов почеток“ е највешт со своите – „скут“, „масно кафе“, „господин Кеш“, „пудлици“, „дребејци“, „соседства“, „огради“…
КАКО ДА СЕ ИЗБЕГНЕ ПОЛИТИЧКАТА ОДГОВОРНОСТ Со брифинзите, не се чини дека политичките лидери одбиваат да одговорат на прашања, а тоа не го прават ни во интервју, каде што новинарството би можело да ја исполни својата критична функција кон нив. Но, како можат да го спречат тоа во жанрот на истражувачкото новинарство? Таков обид, досега неуспешен, беше предлог-законот поднесен до Народното собрание, кој предвидува затворска казна за објавување „информации за приватниот живот на друго лице без негова согласност“. Тоа дојде сосема неочекувано од ITN во позадина на сопствената медиумска и политичка пракса, која го претвори играњето со „приватниот живот на друго лице“ во егзистенција (само помислете на скечевите со возраста на Лили Иванова). Но, дури и да го заборавиме ова, сепак е тешко да се прифати дека нешто одеднаш им се случило и тие се загрижиле за правото на лична приватност, бидејќи на предлог-законот му недостасува еден суштински исклучок. На оние кои извршуваат јавна улога – особено политичар, а особено во владата. Тие мора да имаат неспоредливо понизок праг на лична приватност за да може општеството кое зависи од нивните одлуки да знае колку е искрена нивната јавна улога, односно колку таа одговара на вредностите и однесувањето во нивниот приватен живот.
Токму таму, кога не носат маска „за народот“, истражувачкото новинарство е во состојба да открие „срамни тајни“ што ги објаснуваат нивните отворени постапки. Срамната тајна на законот е што сакаше да го спречи токму ова. За новинарите никогаш да не можат да истражуваат оние на власт кога прават нешто нелегално, бидејќи, овие луѓе на власт природно нема да го прават тоа јавно, туку во своето „слободно време“, кое им припаѓа на нивниот приватен живот.
Законот беше повлечен, но владејачката партија има уште еден испробан метод за заштита од критики – со пренасочување кон опозицијата во лицето на ПП/ДБ. Спротивно на секоја логика, бидејќи е во јавен интерес медиумите, заедно со опозицијата, да ги ограничат лошите практики на властите. Наместо тоа, ПП/ДБ се нападнати низ целата јавна сцена, како владата, службите, обвинителството да се нивни…
ПРОБА ЗА ПРЕТСЕДАТЕЛСКИТЕ ИЗБОРИ? И нема да биде изненадување ако се покаже дека иако тие не купиле гласови во Пазарџик, речиси сите други го направиле тоа, што би им користело само на оние кои навистина го направиле тоа. И ова изгледа како „сува проба“ за претседателските избори – многу е веројатно дека битката таму ќе се води помеѓу купени и виртуелно манипулирани гласови, особено ако граѓанинот спие во гадење.
