Сите контролни агенции и централни банки совршено добро знаеја што се случува. Тие имаа целосен увид во банкарските деловни модели. Тие јасно видоа дека тие модели не можат да преживеат значително зголемување на долгорочните каматни стапки во комбинација со масовно повлекување на депозитите. Но, тие не направија ништо
ЈАНИС ВАРУФАКИС
Оваа банкарска криза е поинаква. Всушност, сегашната криза е многу подлабока од онаа од 2007-08 година. Тогаш, можевме да го припишеме колапсот на една банка по друга на неконтролираната измама, предаторски заеми, заговори на агенциите за рејтинг, матни банкари и уште помрачни финансиски деривати – сето тоа беше резултат на демонтажата на регулаторниот режим за време на мандатот на политичари одгледувани на Волстрит, како министерот за финансии Роберт Рубин. Причините за проблемите на денешниот банкарски систем имаат сосема поинакво потекло.
Да, банката на Силиконската долина (SVB) без мудрост го прифати ризикот од екстремно високи каматни стапки, иако се занимаваше со претежно неосигурани големи клиенти. Да, Credit Suisse има долга и грда историја на работа со криминалци, измамници и корумпирани политичари. Но, за разлика од 2008 година, овој пат немаше потреба да се замолчат свиркачите, бидејќи банките (најчесто) ги почитуваа построгите регулативи воведени по 2008 година и нивните биланси беа во релативно добра состојба. Исто така, надлежните органи за надзор на банкарскиот сектор во САД и Европа овој пат не можат да кажат дека биле измамени како во 2008 година.
Всушност, сите контролни агенции и централни банки совршено добро знаеја што се случува. Тие имаа целосен увид во банкарските деловни модели. Тие јасно видоа дека тие модели не можат да преживеат значително зголемување на долгорочните каматни стапки во комбинација со масовно повлекување на депозитите. Но, тие не направија ништо.
Дали навистина не предвидоа дека панични големи клиенти со неосигурени депозити ќе започнат наплив на банките? Можеби тие не се вистинската причина зошто централните банки не направиле ништо за ризичните деловни модели на комерцијалните банки е многу попоразителна: таквите бизнис модели се всушност производ на активностите со кои централните банки се обидоа да го поправат финансискиот колапс во 2008 година. И законодавците и политичките креатори беа добро свесни за ова.
Политиките спроведени во Соединетите Американски Држави и Европа по 2008 година – државен социјализам за банкарите и штедење за сите останати – произведоа два ефекти кои го обликуваа финансискиот капитализам во текот на изминатите 14 години. Прво, тие политики ги отруја парите на западните земји. Последица на тоа е што повеќе не постои единствена номинална каматна стапка која може да го врати балансот меѓу понудата и побарувачката на пари и истовремено да спречи нов бран на пропаѓање на банките. Второ, бидејќи е јасно дека не постои единствена каматна стапка која ќе обезбеди стабилност на цените и финансискиот систем, западните банкари претпоставија дека во случај на враќање на инфлацијата, централните банки едноставно ќе ги зголемат каматните стапки и ќе им ги доделат средствата потребни за спасување на банките. И тие беа во право: токму тоа се случува.
Соочени со тежок избор помеѓу ограничување на инфлацијата и спасување на банките, од многу централни банки се очекува да го сторат и едното и другото: да продолжат да ги зголемуваат каматните стапки и да ги прошират политичкиот социјализам за банкарите усвоени во 2008 година. Ако ништо друго не се промени, ова е единствениот начин да ги спречи банките да паѓаат како домино. Затегнувањето на монетарната јамка околу вратот на општеството и обезбедувањето финансиска помош на банкарскиот систем е единствената стратегија што може истовремено да ги задоволи интересите на доверителите и банките. Тоа е и најсигурниот начин да се осуди голем дел од општеството на непотребно страдање (поради високите цени и високата невработеност, иако и двете можеше да се избегнат) и да се создадат услови за следната банкарска катастрофа.
Не правете грешка, отсекогаш знаевме дека банките се дизајнирани да бидат небезбедни и дека сите тие се надоврзуваат на систем кој структурно не е способен да ги следи правилата на функционалниот пазар. Проблемот е што досега немаше алтернатива: банките беа единствениот канал преку кој парите стигнуваат до луѓето (преку каси, филијали, банкомати и слично). Општеството е заложник на мрежата на приватни банки кои ги монополизираа сите облици на плаќање, заштеди и кредити. Но, денес технологијата ни дава добра алтернатива.
Замислете централна банка да му дава на секој граѓанин бесплатен дигитален паричник – што всушност е бесплатна банкарска сметка која заработува камата по меѓубанкарската стапка на централната банка. Бидејќи сегашниот банкарски систем функционира како антисоцијален картел, централната банка би можела да се префрли на технологијата облак за да овозможи бесплатни дигитални трансакции и заштеди за сите. Нето приходот може да финансира важни јавни добра. Ослободени од обврската да чуваат пари во приватни банки и да преплаќаат за привилегијата за користење на системот, луѓето би добиле слобода да избираат дали и кога сакаат да ги користат услугите на приватни финансиски институции кои посредуваат во распределбата на ризикот помеѓу заемодавачите и заемодавачите . И тогаш нивните пари не би ја напуштиле безбедноста на централната банка.
Крипто-братството ќе ме обвини дека предлагам централна банка во служба на Големиот брат која ќе ги следи и контролира сите трансакции. Дури и ако го игнорираме лицемерието на таквата забелешка – тоа се истите оние кои побараа централната банка веднаш да интервенира и да ја спаси СВБ од колапс – не можеме да го превидиме фактот дека министерствата за финансии и многу државни агенции веќе имаат пристап до нашите трансакции. Приватноста би била побезбедна доколку сите трансакции се концентрирани во централна банка под надзор на контролно тело, на пример комисија за монетарен надзор, која би била составена од случајно избрани граѓани и експерти од широк опсег на професии.
Банкарскиот систем како што денес е разбран и прифатен како единствен можен не може да се поправи. Тоа е лоша вест. Како и да е, веќе не сме принудени да зависиме од приватната, организирана рентиерски, погубна за општеството банкарска мрежа, барем не на начинот на кој зависевме од неа. Дојде време да се растури банкарскиот систем кој не може да се поправи и кој им служи само на сопствениците на имот и акционерите на штета на мнозинството.
Рударската индустрија на потешкиот начин дозна дека на општеството не му должи вечна лиценца за да ја уништува планетата. Време е да им одржиме на банкарите слична лекција.
