Проверката на фактите се покажа како исклучително ефикасна против дезинформации на повеќе начини. „Со едноставното постоење, ја подигнуваме вредноста на вистината во поширокото опкружување. Политичарите ми кажаа, на пример, дека проверката на фактите ги тера да обрнат повеќе внимание на нивните изјави и извори, што е значајно“
ЕЛИДА ЗИЛБЕАРИ
Ова интервју на Елида Зилбеари, главна и одговорна уредник на албанската верзија на Вистиномер.мк и онлајн порталот Portalb.mk, првпат го објави ова интервју во vistinomer.mk како дел од Мрежата против дезинформации на Балканот. Овде е повторно објавена изменета верзија во согласност со договорот за споделување содржина помеѓу Global Voices и Фондацијата Метаморфозис.
Vistinomer.mk во ова интервју разговара со Карлос Хернандез-Ечевари, истакната личност во светот на проверката на фактите и поранешен претседател на Европската мрежа за стандарди за проверка на факти (EFSC). Со големо разбирање на механизмите зад дезинформациите, Карлос фрла светлина врз ефективноста на проверката на фактите и нејзината критична улога во денешното медиумско опкружување.
Тој дискутира за повеќекратните пристапи што ги користат проверувачите на факти за борба против дезинформациите и суштинската поддршка што владите можат да ја дадат во овие напори. Покрај тоа, Карлос се осврнува на предизвиците и можностите што ги нуди вештачката интелигенција во областа на проверка на фактите. Придружете ни се додека ја истражуваме моменталната состојба и иднината на проверката на фактите преку увид од водечки експерт во областа.
Карлос Хернандез-Еварија е вонреден директор на непрофитната организација Fundación Maldita.es, на која и се придружи во 2020 година за да ја води нејзината јавна политика и застапување. Работи со јавни и приватни институции за формулирање, оценување и застапување за поефективни политички решенија против дезинформации. Тој е исто така член на Постојаната работна група на ЕУ Кодексот за дезинформации. Во минатото, тој беше дел од Работната група на ЕДМО за дезинформации за војната во Украина. Пред да се приклучи на Maldita.es, Карлос работел 15 години во ТВ вести како известувач, дописник и извршен продуцент. Тој има диплома по новинарство и магистер е по избори и менаџмент на кампањи како Фулбрајт стипендист. Тој е соработник на неколку шпански медиуми и професор на Универзитетот Карлос III.
Вистиномер: Зошто функционира проверката на фактите?
Карлос Хернандез-Ејеварија (KHE): Проверката на фактите се покажа како исклучително ефикасно средство против дезинформации на повеќе начини. На основно ниво, кога луѓето гледаат проверка на факти или сличен производ, тие разбираат зошто се изнесуваат одредени лажни тврдења и последователно го менуваат своето однесување, често избирајќи да не споделуваат дезинформации. Ова е клучно, бидејќи, ја оспорува претпоставката дека умовите на луѓето не можат да се сменат. Организациите за проверка на факти со текот на годините иновираат преку предавање медиумска писменост, користење технолошки алатки и спроведување темелно истражување за ширењето на дезинформации, умереноста на содржината и странското влијание. Со едноставното постоење, ја подигнуваме вредноста на вистината во поширокото опкружување. Политичарите ми кажаа, на пример, дека проверката на фактите ги тера да обрнат повеќе внимание на нивните изјави и извори, што е значајно. Ние обезбедуваме докази кои им овозможуваат на луѓето сами да извлечат заклучоци. Дополнително, создаваме заедници на ангажирани поединци кои активно работат на спречување на дезинформации со тоа што стануваат посвесни и критични за информациите со кои се среќаваат и онлајн и офлајн.
Но, дали проверката на фактите е доволна за да се решат изобличувањата на информациите?
– Се надевам дека не. Ефективната интервенција бара повеќеслоен пристап. Дури и со сите напори на проверувачите на факти, од разоткривање на лажни тврдења до застапување за јавни политики, ова останува општествен проблем кој бара колективни напори. Поедноставените решенија не се доволни за ова сложено прашање. Потребни се континуирани и сеопфатни напори, вклучително и едукација за медиумска писменост и технолошки напредок, за брзо откривање на лажни тврдења. Сите вклучени во борбата против дезинформациите имаат клучна улога, па ниту еден пристап не може да се смета за „сребрен куршум“.
Што е со владите? Дали тие имаат улога во тоа?
– Тоа е интересно прашање. Примарната улога на владите во борбата против дезинформациите е да избегнуваат самите да ја создаваат. Покрај тоа, тие треба да обезбедат услови кои ќе овозможат проверувачите на факти да работат слободно, без репресија или цензура. Во земјите со силно независно судство и владеење на правото, може да има ефективни регулативи. Владите не треба да диктираат што може или што не може да се каже, туку треба да ги охрабруваат медиумските платформи да преземат одговорност да не шират дезинформации. Дополнително, владите можат да поддржат образовни иницијативи за да им помогнат на учениците и постарите да ги разберат и идентификуваат дезинформациите, а со тоа да поттикнат поинформирано општество.
Кои се предизвиците и можностите што вештачката интелигенција ги создава за проверка на фактите? Дали е тоа пријател или непријател?
– ВИ претставува и предизвици и можности. Во однос на предизвиците, вештачката интелигенција може да генерира повеќе лажни содржини по пониска цена и со поголема софистицираност, што го отежнува откривањето. Има и социјални грижи, како што е потенцијалната ерозија на довербата доколку синтетичката содржина стане премногу распространета. Понатаму, интеграцијата на вештачката интелигенција во пребарувачите може да доведе до несигурни одговори на критичните прашања како што се политичката припадност или здравствените проблеми, бидејќи, овие модели често се обучуваат на отворена мрежа, давајќи им приоритет на популарното мислење пред точните информации. Сепак, вештачката интелигенција нуди и можности за развој на алатки за поефикасно откривање и борба против дезинформациите.
Европската мрежа за стандарди за проверка на факти (EFSC) е релативно нова мрежа на европски проверувачи на факти, со која вие претседавате. Можете ли да ни кажете нешто повеќе за оваа заедничка иницијатива и како таа напредува?
– Воодушевен сум од напредокот што го постигнавме. Сега имаме 49 организации од 29 земји, што ги надмина нашите првични очекувања. Мрежата ги следи целите поставени за време на нашите основачки состаноци и собранија, обезбедувајќи можности за проверка на фактите и застапување кога е потребно. Само да дадеме еден пример, Законот за дигитални услуги (DSA), нова рамка за регулирање на платформата околу дезинформациите се спроведува додека зборуваме, а првиот документ објавен од Европската комисија за тоа како треба да функционира ублажувањето на ризикот од овие платформи, постои конкретна препорака овие платформи да бидат партнери и да работат на партнерство со членовите на ЕКЧП. Така, мислам дека многу пораснавме и секако дека има многу да се направи.
Надвор од предизвиците на вештачката интелигенција, што носи иднината за проверувачите на факти?
– Проверувачите на факти функционираат во сè пополаризиран свет, каде заедничкиот јазик околу фактите се намалува. Ова ја прави нашата работа понеопходна од кога било, но и попредизвикувачки. Треба да бидеме повлијателни, да допреме до повеќе луѓе и да останеме убедливи. Навигацијата во оваа средина бара постојан напор и адаптација за да се осигураме дека ќе продолжиме да правиме разлика.
