Поезијата стана многу важен дел од животот на Украина и отпорот на руската агресија. Украинската поезија е голтка слобода, завој за рана на душата, прегратка што го прави светот подобар. За жал, има поети чии животи беа брутално скратени од војната. Поетите умираат на фронтот
АНА ТАТАРЕНКО
Илјада дена целосна руска агресија не е причина за извлекување аналитички заклучоци, бидејќи руско-украинската војна сè уште трае. Украина се уште се бори херојски. Русија не се откажува од обидот да уништи земја која не сака да биде нејзина колонија. Вчера (17.11) Украина беше цел на жесток ракетен напад кој траеше неколку часа: 120 ракети од различен тип, вклучително и кинџали, 80 шахеди чии цели, како и обично, беа енергетски објекти и цивилни згради. Тоа, како што истакна министерот за надворешни работи на Украина, Андриј Сибига, беше вистинскиот одговор на Путин на телефонските повици и посетите на светските политичари кои се обидуваа да разговараат со него за мир. Во вестите можеше да се прочита дека тоа е најголемиот напад во последните три месеци, дека тоа е најголемиот напад врз Киев во последните пет дена. Значи, ништо ново… Само бројките на смртоносните ракети се поголеми.
За жал, луѓето во светот се навикнаа на тоа. Ако во првите денови од агресијата ми се јавија многу новинари од различни земји, подоцна ме контактираа дури по големите напади и ракетните напади на Лавов. Потоа престанаа да реагираат и потоа кога ракетите ги погодија зградите во поширокиот центар на мојот град, во близина на мојата куќа, кога животот го загубија неколку луѓе од Лавов.
Во првите денови од агресијата ми се јавија многу новинари од различни земји. Подоцна, тие се појавија само по големи напади и ракетни напади од Лавов. Потоа престанаа да реагираат, а и потоа, кога ракетите паднаа во близина на мојата куќа, кога неколку жители на Лавов ги загубија животите
Еднаш бев повикана летово од страна на телевизијата, ме прашаа да кажам за ситуацијата во Харков. Кога им објаснив дека за тоа знам само од вестите, тие инсистираа сепак да подготвам прилог. Бидејќи потоа не ми одговорија, му испратив порака на новинарот неколку часа пред договореното време. Тој рече: „Извинете, но имаме поактуелни, поинтересни вести, од друга земја. Ќе се слушнеме друг пат.“ Помислив, дали треба да се случи нешто уште пострашно од војната за да биде интересно за странските гледачи и слушатели?
ТОЧНО ПОСИЛНО Се чини дека секојдневните обиди за убиство на европска земја, смртта на цивили (пред неколку дена во Запорожје беше убиена млада мајка со три деца, нејзината ќерка имаше два месеци), рушење на архитектонски споменици, во тој број, под заштита на УНЕСКО, херојската борба на Украинците за слобода за многумина всушност не е тема. И би сакала мојата земја да биде интересна за другите народи не само како жртва на суров напад, не само како бојно поле меѓу Доброто и Злото. Во Украина се води борба за одговор на прашањето дали ќе опстанат вредностите на кои се заснова светскиот поредок или дали правото на посилниот да ги прекрши сите можни закони, правото на убијците и насилниците, преовладуваат. Украина веќе го даде својот одговор на прашањето дали го почитува тоа право, соочувајќи се со многу посилен агресор во воена смисла. И во овој текст, би сакала да се обидам да дадам одговор од моја приватна перспектива (една од безброј можните, како што се безброј различни искуства на Украинците) на прашањето како живеат Украинците во третата есен на војна од полн обем.
Во првите денови од големата руско-украинска војна (војната всушност трае од 2014 година, започна со нападот на руската армија на Крим) го броевме времето на посебен начин: датумите и деновите во неделата беа заменети со универзалниот „прв ден од војната“; „на третиот ден од војната“… И тогаш престанавме да броиме. На најпопуларниот сајт на украински весници на местото на огласите, 2022 година, секојдневно ги објавуваа загубите на руската армија. Гледајќи ги тие бројки како растат секој ден, Украинците се надеваа дека Русите ќе бидат ужаснати од бесмислената смрт на нивните граѓани и ќе кажат „Не“ на владата која толку лесно ги жртвува луѓето во име на своите империјалистички амбиции. Сепак, тоа не се случи. Таа табла сега ја нема, а ја нема и таа илузорна надеж. На тоа место повторно има огласи, прилагодени на вкусот на сопственикот на сметката. Кај мене се книги и убави летни фустани. Порачувам книги, само уживам да гледам фустани, поради нивната убавина и безгрижноста што ја носат.
Во првата недела од војната, отидов на железничката станица за да се сретнам со роднините од Киев кои побегнаа во Лавов. Станицата беше полна со луѓе кои избегаа од војната, болка и тага буквално се чувствуваа во воздухот. И одеднаш видов млада девојка во краток фустан и прекрасно палто. Изгледаше нереално, како да е од друга планета. И тогаш помислив дека е толку млада, и дека никој нема да и ги врати неповторливите денови на младоста. Треба да живее максимално секој ден, додека може.
По вчерашниот ракетен напад, колега од Киев објави слика за спомен од 2022 година со стар коментар: „Воздушна опасност и првиот снег кој не само што ја покрива земјата, туку го открива најсветлото кај луѓето“. Вчера додаде: „Нема снег, а останатото можам да го повторам и како денешната лозинка“
Украинците се борат за својата слобода на фронтот, Украинците работат, Украинците живеат – тоа би било најважното нешто што можам да го кажам денес, на 999-от ден од војната од сите размери. Ако еден ден би напишала подетално за тоа како го доживувале Украинците низ годините, би ги отворил зачуваните слики од екранот, кои за мене беа еден вид дневник. Она што се појави и беше споделено на Фејсбук, што беше важно за мене да се зачува, ги покажува промените и константите во животот на Украинците (или барем делот на моите ФБ-пријатели) во овие тешки години. Сега само ќе кажам дека нема повеќе аматерски слики од непријателски ракети во лет над градовите или работа на воздушната одбрана – Украинците сфатија дека тоа е информација што може да му помогне на непријателот. Дури и по големите напади, речиси и да нема реакции кои директно го артикулираат ова. По вчерашното лансирање на ракетата, колега од Киев објави слика за сеќавање од 2022 година со стар коментар: „Воздушна опасност и првиот снег кој не само што ја покрива земјата, туку и го открива најсветлиот кај луѓето вчера додаде: „Нема снег, а остатокот можам да го повторам како денешната лозинка“.
И ПОЕТИТЕ УМИРААТ Во вестите можете да прочитате за битките што ги водат Украинците на фронтот. Благодарение на хероизмот на украинските војници, можам да ги пишувам овие редови, да работам, во живо. Понекогаш имам впечаток дека моите странски пријатели само делумно ми веруваат, кога велам дека многу работам и предавам на факултет. Сè уште одговарам на претпазливи прашања: „Дали сте сигурни дека не сте работеле од почетокот на војната под оган (додуша, тие работат онлајн), во други градови? Факултетите работеа на првиот и вториот ден од војната, а потоа имаше десетдневен одмор. Потоа продолживме со работата, а она што ни недостасуваше ќе го работевме во сабота. Работиме во сабота и сега, бидејќи состојбата со струјата и парното зависи од успехот на руските напади врз електричната инфраструктура. Овде, по неодамнешниот напад, повторно беа воведени ограничувања низ Украина. Но, академскиот живот продолжува. Млади научници бранат магистерски трудови и докторати. Одбраната на докторат кај нас подразбира не само почитување на бројни правила, туку и онлајн пренос на одбраната, што гарантира отвореност на академските процеси. За да ја одржи одбраната во услови кога струјата доаѓала по неколку часа дневно, колега од Киев изнајмил мала електрична станица за да обезбеди струја за институтот каде што се одржувал настанот. Одбраната беше одлична. Се зборуваше и за српската литература.
Фејсбук стана местото каде што наоѓам одлична украинска поезија овие години. Украинските поети таму ги објавуваат своите песни за што поскоро да стигнат до оние што ги чекаат. Благодарение на тоа, ја составив и преведов книгата „Украина 2022: Поетска хроника на војната во 2022 година“, која истата година ја објави Хрватски ПЕН. Поезијата стана многу важен дел од животот на Украина и отпорот на руската агресија. За жал, има неколку поети чии животи беа брутално скратени од војната. Поетите умираат на фронтот, како многу талентираниот млад поет Максим Кривцов. Тие умираат од руски ракети кои гаѓаат цивилни објекти – така и брилијантната Викторија Амелина, која ги придружуваше своите колеги – колумбиски новинари, загина во пицерија во Краматорск. Умираат од руски куршуми – втака Володимир Вакуленко, поранешен алтернативен поет, подоцна – детски поет, е убиен од окупаторите во неговото село кај Изум. Вчера на Фејсбук прочитав дека е воспоставена стипендија по име Викторија Амелина, која ќе биде доделена на украински и странски автори на документарна проза. Викторија не само што пишуваше песни, таа не беше само познат прозаист, туку за време на војната собираше сведоштва за руските злосторства. Таа подготвуваше книга за тоа, која ќе биде објавена наскоро. Постхумно, како и првата нејзина збирка поезија.
Украинските поети сведочат со своите дела, со своите изведби, со својот став и со својот живот. За време на руско-украинската војна, украинската поезија зазеде многу видливо и важно место во украинската култура. Поетите како Галина Крук, Остап Сливински, Љубова Јакимчук, Ија Кива, Катерина Михалјицина патуваат многу низ светот, сведочејќи со своите песни за војната, но и за тоа што всушност е Украина. Затоа што поезијата во суштина е најдлабокото, најавтентичното искуство на реалноста. Во современата украинска поезија нема омраза, затоа има многу љубов во неа. Има болка, но има и надеж и верба. Српските читатели можат да се уверат во тоа со запознавање со најновата украинска поезија во кратки избори од творештвото на Марјана Савка, Катерина Михаљица, Дарина Гладун, објавени во списанијата Поља и Белградски книжевен магазин (2022).
Поетите патуваат низ светот, патуваат во Украина, доаѓаат во селата и градовите во близина на првата линија за да ги читаат своите песни, да им дадат на луѓето што живеат таму, особено на децата, радост од средбата со литературата и убавината на зборовите. Тие носат книги во локалните библиотеки, оштетени од руски ракетни напади и гранатирање. Завчера прочитав соопштение на онлајн магазинот Читомо дека најбрзо пристигнуваат прегледите на читателите токму од регионот Харков и Керсон. Луѓето, жедни за читање како знак на нормален живот, знаат да прочитаат книга од 200-300 страници во еден ден за што побрзо да ги споделат своите впечатоци за неа. Овие луѓе од искуство знаат дека ништо не треба да се одложува за утре. Додека има струја и интернет. Се додека има живот.
ВОЗ БРОЈ 91 На почетокот на ноември во Лавов за прв пат се одржа поетскиот фестивал Земја на поетите, кој аго дизајнираше и организираше познатата украинска поетеса Марјана Савка. Фестивалот собра речиси стотина украински поети од најстарите до најмладите генерации, а учествуваа и писатели од Полска, Литванија и Хрватска. Читањата се одвиваа два дена на пет поетски сцени во исто време, секоја вечер имаше концерти на кои легендарните рок групи пееја украинска поезија, давајќи му посебна енергија на овој фестивал. Ноќта пред почетокот на фестивалот беше одбележана со масовен напад на ирански ракети шахед, за странските гости барем делумно да ја почувствуваат атмосферата во која украинските писатели ги создаваат своите песни.
Поетите патуваат низ светот, патуваат во Украина, доаѓаат во селата и градовите во близина на линијата на фронтот за да ги читаат своите песни, да им дадат на луѓето што живеат таму, особено на децата, радост од средбата со литературата и убавината на зборовите.
Организаторите се договориле со раководството на украинските железници два вагони на возот Киев-Лвов да бидат вагони на поети. Дека возат специјални патници беше видливо од знаците прикажани на прозорците: превоз за поетот, а на огласната табла на главната железничка станица во Киев, покрај информациите за возот број 91 Киев – Лавов, се појавија информации за возот број 91 Киев – Земја на поетите. Организаторите апелираа до Министерството за одбрана да дозволи краткотрајно отсуство за поетите кои сега не само со поезија ја бранат својата земја. Така, некои од поетите-војници дојдоа на фестивалот, а некои се вклучија во читањето преку Зум. Блескавиот млад поет Артур Дроњ не можеше да дојде, бидејќи беше ранет неколку дена пред фестивалот… Радоста од читањето поезија беше измешана во тие простории со тага… Поетот, добитник на највисоката национална награда за литература, кој сега ја брани Украина, изгуби двајца воени другари тој ден… Што може да направи поезијата? На отворањето видов човек кој го загуби целото семејство, сопругата и трите ќерки во руски ракетен напад. Токму тој ден жолтите медиуми на мрежата ја објавија веста дека се самоубил. Не, не е. Тој дојде на отворањето на поетскиот фестивал, бидејќи поезијата дава сила. А поетските изведби се настани каде се собираат хуманитарни прилози за армијата. По страшна загуба, тој храбар човек волонтира, а волонтираат и многу поети. Во многу градови во Украина се одржуваат книжевни акции, вклучително и оние што се под речиси постојан руски оган. Се случува претставите да продолжат во засолништа, како што беше случај деновиве на книжевниот фестивал Темељ во Киев.
ГОЛТКА СЛОБОДА Украинската поезија не е само лирски одраз на реалноста. Украинската поезија во овој момент е голтка слобода, завој за рана на душата, прегратка што го прави светот подобар. Благодарение на организаторите на Земјата на поетите, украинската поезија се вклучи на посебен начин: Министерството за одбрана се согласи на нивниот предлог да се стават цитати од делата на украинските поети на муницијата. Поезијата и на тој начин ќе ја брани татковината. Ние веруваме во неговата моќ. А дека украинската поезија е навистина моќна, покажува и омразата со која хулиганите во Белград неколку пати вандализираа прекрасен графит посветен на украинската поетеса Лесија Украинка. Здружението „Крокодил“ смисли одлична акција: украсете го ѕидот со портрет на убава жена, голема писателка од ерата на модернизмот и краток цитат од нејзината претстава-фестивал „Шумска песна“. Подоцна се појави цртан филм базиран на таа драма и ги освои срцата на гледачите ширум светот. Сепак, графитите постојано се уништуваа со пишување пораки дека во Србија нема место за нацисти (?!). А цитатот зборуваше за вечниот живот на некој кој во срцето го има она што не умира…
