Што е посилно: правото на територијален интегритет или правото на самоопределување?
РАДЕ РАНКОВИЌ
Референдумите завршија во најкус можен рок – четири окупирани области на Украина одлучија да и се приклучат на Русија, објавија проруските власти во тие области. Иако Западот не ги признава овие референдуми, сметајќи ги за лажни, повторно се отворија старите прашања и дилеми – истите оние кои беа покренати при прогласувањето на независноста на Косово во 2008 година.
Што е посилно: правото на територијален интегритет или правото на самоопределување?
Затоа, и во теорија и во пракса, често се споредуваат случаите на Украина и Косово, иако тие се сосема различни во самата реализација.
„Во случајот на украинските референдуми, една голема сила има особен интерес за де факто анексија и припојување на тие територии, додека во случајот со Косово, големите сили, пред се Америка, не сакаа да го анектираат, туку да создадат независност. и да се обезбеди последователно влијание на таа територија“, вели Душан Миленковиќ од Центарот за социјален дијалог и регионални иницијативи за Гласот на Америка. Тој посочува дека легитимитетот на резултатот од референдумот се добива преку надворешно признавање – прво од големите сили, а потоа и од некоја поширока меѓународна заедница, или потесно, зависи од последиците од референдумот во украинските региони.
Дипломатот и пензиониран професор на ФПН, Иво Вишковиќ, укажува на уште една разлика – референдуми во Украина се одржаа под руска контрола, но не и на Косово.
„Тоа се изнудени референдуми каде што е едноставно – од една страна има сила, а од друга страна очекувањата на луѓето водат до тоа огромно мнозинство од населението, тоа е над 90 проценти, да се изјасни за тоа. И во овој поглед, тешко е да се каже дека врз основа на таков референдум може легитимно да се стекне власт. А во Косово референдумот не се ни одржа. Таму во 90-тите имаше референдум, но не сега, туку едноставно едно тело – Собранието се прошири со некои претставници, ја донесе таа одлука, што според мене е исто така многу проблематично“, вели Вишковиќ и потсетува дека Меѓународниот суд на правдата во неговото советодавно мислење рече дека тоа наводно не го сторил телото што било предвидено со Резолуцијата 1244, туку дека тоа го направило ад хок тело.
„Сепак, според мене, и двете се суштински поврзани со еден голем проблем што постои во меѓународното право, а тоа е судирот на два принципа: правото на самоопределување и правото на зачувување на територијалниот интегритет. И тоа е клучот за се“.
Според мислењето на Миленковиќ, законот на посилниот или моќта што ја поседуваат застапниците или оние кои поддржуваат или не поддржуваат референдуми обично се спротивставуваат на меѓународното право.
„Во случајот со Косово имаме значителен број земји кои поддржаа. Имаме ситуација кога голем број моќни земји го поддржаа, а од друга страна мислам дека има мали шанси овие референдуми во Украина да ги признаат и некои други моќни земји покрај Русија, која има интерес. Тука постигнуваме рамнотежа на силите, што ќе го поддржат мнозинството земји“.
Потсетувајќи се на израелската окупација на Голанската висорамнина, која продолжува до ден-денес и покрај тоа што е извршена со кршење на меѓународното право, Вишковиќ вели дека во законот обично доминира силата и одржливоста на ситуацијата на терен. Односно, моќта и способноста за одржување на ситуацијата, во овој случај отцепување на делови од територијата на Украина и припојување кон Русија.
„Ваквите референдуми што ги организира земја која практично е натрапник во тој простор не може да се сметаат за морално прифатливи, ниту дозволени од меѓународна гледна точка. Но, тоа е однос на моќ, тоа не е однос на праведност, чесност – во меѓународните односи има многу малку, ако воопшто го има. Едноставно, односот на силите е тој што може да ја реши ситуацијата и мислам дека во овој случај Русија постапи токму така. Можеме, или како што вели нашиот народ, можеме, па кога можеме, не можеме ништо“, вели Иво Вишковиќ и додава дека во таква ситуација може да се најде еден вид статус кво што може да трае со децении.
„Мислам дека тоа ќе се случи и во овој случај. Украина едноставно ќе мора да се помири со тоа. Тие не можат да издржат ниту вечна војна и конфликт со Русија, а ќе се обидат да го спречат тоа, што значи дека всушност ќе мора да ја прифатат ситуацијата каква што е на теренот. Можеби ќе има некои мали отстапки од двете страни, но се плашам дека ситуацијата ќе остане таква каква што е, односно дека Русија практично ќе ја контролира таа територија, а самата Русија може формално да прогласи анексија, анексија, иако другите нема препознајте го тоа. , но факт е дека тој ќе има вистинска моќ на теренот и тоа, според мене, е најважно“.
Интересно е и тоа што Русија ја признава ситуацијата во Украина, но не ја поддржува независноста на Косово, додека Србија е против двата случаи на отцепување и не ги признава резултатите од штотуку завршените референдуми. Но, тоа, како што вели Душан Миленковиќ, е една точка каде што се спојуваат случаите на Украина и Косово.
Според него, опасноста за Србија доаѓа во преговорите по војната, каде Путин би можел да го повлече аргументот за Косово и во суштина, во замена за легитимноста на тие референдуми, да го даде легитимитетот на независноста на Косово.
Миленковиќ вели дека може да очекуваме поголем притисок врз Србија од меѓународната заедница за решавање на косовското прашање.
„Мислам дека постои намера во меѓународната заедница, особено во земјите кои ја признаваат независноста на Косово, да се реши прашањето за да се лиши Путин од аргументи во подоцнежните преговори. Тој вели дека овој притисок е се посилен, ги има овие хартии, гледаме дека Германија и Франција се ангажирале, па изгледа дека нешто се случува. Сега, колку е тоа посериозно, не можеме да знаеме, бидејќи не можеме само да толкуваме од она што го кажува Вучиќ“.
