КАТРИН ШАЈЕР (DW)
Воздушниот напад на Израел врз претставниците на Хамас кои престојуваа во Катар предизвика бурни реакции на Блискиот Исток. Нафтените монархии покренаа иницијатива за создавање „исламско НАТО“, по моделот на западниот воен сојуз.
Првиот израелски напад врз држава од Заливот предизвикува промени во арапската политика: има сè повеќе повици за регионална соработка и заедничка одбрана. Некои дури и повикуваат на создавање „исламско НАТО“.
Катар не можеше да направи речиси ништо против балистичките ракети што Израел ги испука кон земјата пред три недели.
Според медиумските извештаи, десетина израелски борбени авиони прелетаа над Црвеното Море на 9 септември – внимавајќи да не влезат во воздушниот простор на други земји – пред да испукаат ракети во таканаречениот напад „над хоризонтот“, објавува Дојче веле.
Во таков напад, балистичките ракети се искачуваат во горните слоеви на атмосферата или дури и во вселената, а потоа оттаму летаат кон целта. Крајната цел на израелските ракети беа членови на милитантниот Хамас, кои се состанаа во луксузен кварт на катарската престолнина, Доха, за да разговараат за евентуално прекин на огнот во Газа. Шест лица загинаа, иако се чини дека тие не беа целта.
Бидејќи ракетите дојдоа неочекувано, „преку хоризонтот“, Катар малку можеше да направи за да се одбрани. Во исто време, една од најважните одбрани на Катар од Израел нема никаква врска со софистицираните противракетни системи. Најголемиот сојузник на Израел, Соединетите Американски Држави, ја има својата најголема база во регионот токму во Катар и неодамна ѝ додели на таа земја статус на „главен сојузник надвор од НАТО“.
Но, тоа очигледно не беше доволно за да го спречи Израел да го изврши својот прв познат напад врз арапска држава од Заливот. Исто така, тоа е потег за кој САД веројатно мораа да бидат информирани.
САД СЕ СМЕТА ЗА НЕСИГУРЕН СОЈУЗНИК „Израелскиот напад… ја разниша довербата на земјите од регионот во нивните врски со САД и ќе ги зближи“, напиша Кристин Деван, виш соработник во Институтот за заливот со седиште во Вашингтон, кратко по нападот. „Овие нафтени монархии се премногу слични… таков директен напад врз нивниот суверенитет и чувството за безбедност за сите нив е неприфатлив“.
Како резултат на тоа, „владетелите во Заливот продолжуваат со потрагата по поголема стратешка автономија и се сè порешителни да ги намалат ризиците од зависност од САД“, рече Санам Вакил, директор на програмата за Блискиот Исток и Северна Африка во Чатам Хаус, во авторски текст за британскиот Гардијан.
ИРАК ПОВИКУВА НА КОЛЕКТИВНА ОДБРАНА Поради сето ова, во последните недели сè повеќе се зборува за формирање на еден вид „исламско НАТО“, одбранбен сојуз на исламски и арапски држави што би функционирал слично на западниот воен сојуз.
На минатонеделниот вонреден самит на Арапската лига и Организацијата за исламска соработка, египетските претставници предложија создавање заеднички сили во стилот на НАТО. Зборувајќи на самитот, ирачкиот премиер Мохамед Шиа ал-Судани, исто така, повика на колективен пристап кон регионалната безбедност. Шесте членки на Советот за соработка во Заливот (Бахреин, Кувајт, Оман, Катар, Саудиска Арабија и Обединетите Арапски Емирати) објавија дека ќе активираат одредба од договорот за заедничка одбрана потпишан во 2000 година, во која се наведува дека нападот врз една членка е напад врз сите. Тоа е формулација слична на онаа од Член 5 од Северноатлантскиот договор.
По првиот самит, министрите за одбрана на земјите од Заливот одржаа уште еден состанок во Доха и се согласија да ја зголемат размената на разузнавачки информации и информации за состојбата со воздушниот простор, како и да го забрзаат воспоставувањето на нов регионален систем за предупредување од балистички ракети. Најавени беа и заеднички воени вежби.
СТРАТЕШКИ ДОГОВОРИ Истата недела, Саудиска Арабија објави дека склучува „стратешки договор за меѓусебна одбрана“ со Пакистан. Двете земји изјавија дека „секоја агресија против една земја ќе се смета за агресија против двете“.
Дали ова е почеток на „исламско НАТО“?
Можеби сето тоа звучи како да се формира „исламско НАТО“ за да се спротивстави на Израел, но во реалноста ситуацијата е малку поинаква, според набљудувачите на DW.
„Алијанса базирана на моделот на НАТО е нереална, бидејќи би ги обврзала земјите од Заливот во војни што не ги сметаат за клучни за нивните интереси. Ниту еден владетел од Заливот не сака да биде вовлечен во конфликт со Израел околу Египет, на пример“, вели Андреас Криг, вонреден предавач на Факултетот за безбедносни студии на Кингс колеџ во Лондон.
Сепак, по нападот врз Доха, работите се менуваат. „Безбедноста во Заливот долго време се базираше на логиката на покровителство – всушност, плаќате некого да се грижи за вашата заштита“, објаснува Криг. „Таа логика сега почнува да се менува, но полека“.
ФОРМАТОТ 6 ПЛУС 2 Наместо „исламско НАТО“, светот веројатно ќе го види таканаречениот формат „6+2“, објаснува Синтија Бјанко, експерт за земјите од Заливот во Европскиот совет за надворешни односи. Терминот „6+2“ се однесува на шесте земји-членки на Советот за соработка во Заливот (GCC), плус Турција и Египет.
Бјанко верува дека тој формат веројатно веќе се дискутира оваа недела на маргините на Генералното собрание на Обединетите нации.
„Тоа не е всушност Член 5 во вистинска смисла“, изјави таа за ДВ. „Посветеноста на земјите од Заливот кон меѓусебна одбрана не е толку силна како онаа на НАТО. Повеќе се работи за колективизација на безбедносните и одбранбените позиции и, можеби најважно, за испраќање порака за одвраќање до Израел.“
Форматот „6+2“ има повеќе смисла од „исламското НАТО“, продолжува Криг. Турција е всушност „најсигурен незападен партнер за Заливот, со армија стационирана во Катар од 2017 година и реален капацитет за брзо реагирање во кризи.“ „Египет е посложен случај. Има воена маса, но неговата сигурност е доведена во прашање во некои престолнини на Заливот.“
Дури и ако се имплементира форматот „6+2“, тоа ќе се случи бавно и дискретно, очекуваат Криг и Бјанко.
„Поголемиот дел од сериозните промени ќе се случат зад сцената“, предвидува Криг. „Ќе видиме јавни најави, самити и заеднички вежби, но важните работи, како што се размената на радарски податоци, интеграцијата на системи за рано предупредување или одобрувањето на правата за воени бази, ќе останат во сенка.“
Исто така е можно земјите од Персискиот Залив, кои долго време зависеа од САД, да се обидат да ги прошират одбранбените врски со други држави.
АКТЕРИ КОИ БИ ГО ЗАМЕНИЛЕ САД „Секако постојат и други актери, како Русија и Кина, кои се подготвени да ги заменат САД“, изјави за ДВ Синем Џенгиз, истражувач на Универзитетот во Катар, во Центарот за студии на Персискиот Залив. „Но, малку е веројатно дека некој надворешен актер ќе ги замени САД преку ноќ“.
На крајот на краиштата, земјите од Персискиот Залив дури и не го сакаат тоа, додава Бјанко. Тие сè уште се зависни од американската воена технологија. На пример, по нападот врз Доха, Катар побара гаранции од САД дека сè уште остануваат нивни партнери.
„Важна забелешка е дека САД никогаш всушност не биле отворено против ваков вид регионализација на одбраната“, истакнува Бјанко. „Напротив, тие отсекогаш го охрабрувале воспоставувањето на унифицирана архитектура за ракетна одбрана во земјите од Персискиот Залив“.
Всушност, поголемата воена интеграција во Заливот би можела да значи повеќе од Соединетите Американски Држави – бидејќи американските системи се ‘рбетот на регионалната одбрана, објаснува Криг.
„Но, политичкото размислување се промени“, заклучува тој. „Вашингтон повеќе не се смета за врвен гарант на безбедноста, туку за партнер чија поддршка е условена и трансакциска. Лидерите во Заливот се прилагодуваат на идејата дека САД имаат интереси, а не сојузници. Затоа се обидуваат да создадат безбедносен столб предводен од земјите од Заливот, што би било средна точка меѓу Иран и Израел.“
