Од кубанската ракетна криза, никој не го исплаши човештвото со нуклеарна војна. Во тоа време, катаклизмите беа многу блиску, но имаше разумни луѓе од двете страни, Никита Хрушчов и Џон Ф. Кенеди. Претпоставувам дека ќе има доволно здрав разум и сега
Се чини дека руско-украинската војна предизвика трауми и контрадикторности на Балканот – некои би сакале да му оддадат почит на НАТО со Русите преку Украина, иако НАТО не е во војна, регионот Донбас се споредува со Република Српска Краина и Косово , па понекогаш е тешко да се каже дали треба да се брани сечија независност; Владимир Путин го споредуваат со Хитлер и Милошевиќ, а целиот украински народ со усташките орди.
Претерување, војната за иднината на Русија и Украина се покажува како борба за толкување на минатото, во која Балканот, со оглед на искуството од 1990-тите, верува дека има привилегирано читање. Група регионални историчари го осудија нападот врз Украина и злоупотребата на историјата, но и сегашноста, свесни дека идните ревизии на историјата се засноваат на искривување на актуелните настани. Научен соработник на Институтот за современа историја и потпретседател на ГО на СПС Предраг Ј. Марковиќ имаше слична идеја кога објави апликација во 2021 година што ќе ја расветли битката за Вуковар – што тој еднаш ја нарече „неверојатна трагедија“ – од перспектива на написите во српските и хрватските весници и стручни весници. Која е должноста и колкав е опфатот на историчарите во кризни ситуации? „Тој суд на историјата често се споменува, но не се споменува дека историчарите во тој суд не се судии, туку честопати адвокати на конфликтните страни. Српската историографија во моментов дебатира за бројот на српските жртви во Првата светска војна и во Јасеновац. Тие што претеруваат со бројот на жртвите велат – па, претпоставувам дека нема да го намалиме бројот, како самата жртва да не била доволно голема. Историчарите треба да бидат барем независни експерти“, изјави Марковиќ за НИН.
Дали тогаш треба да ги деконструираат историските паралели и лекции?
– Треба да бидете внимателни со нив, да им давате предупредување како за опасни дроги или за насилни филмови, бидејќи по правило тие се или полувистини или митови. Многу српски историчари, на чело со еден од моите угледни професори, велеа дека сите хрватски националисти се усташи и дека Србите и Хрватите треба да се разделат, по цена на војна. А војната ќе биде лесна, тврдеа, бидејќи Србите, ако не знаат да работат, знаат и да се борат. Тие две полувистини беа погрешно сфатени како историски лекции, а најмногу ги чинеа хрватските Срби. Слично нешто сега се случува во Украина. Украинската држава не е легитимна за Путин, тој ја гледа како варијанта на несреќната марионетска држава под германска контрола по Октомвриската револуција. Тој ги гледа украинските политичари како наследници на украинските нацисти од Втората светска војна, наследник на Степан Бандера. Мислам дека тој навистина верува дека Украинците би се вратиле во Москва без таква влада. Сепак, видовме во примерот на нашите 1990-ти дека војните ги хомогенизираат општествата. За време на бомбардирањето на СРЈ во 1999 година, речиси сите Срби беа за одбрана на земјата, иако не сите се согласуваа со тогашниот режим.
Сега во Украина екстремните левичари и екстремни десничари заедно се борат против Русија.
– Предрасудите на некои српски историчари за вроденото хрватско востание, како и предрасудите на некои руски историчари за украинскиот народ, кои тие го нарекуваат „мали Руси“ можат да бидат опасни. Опасна е и патосот на медиумите, особено на големите западни. Ме потсетува на Унгарската револуција од 1956 година, кога еден Унгарец се појави на Радио Слободна Европа, основана од ЦИА, и ги подбуцнуваше своите сонародници, велејќи им: не се откажувајте, ние ви доаѓаме на помош, а Америка не размислуваше на вмешување. Така е и сега со Украина. Не треба да го заборавиме првобитниот грев на Западот, лесно ветената европска перспектива на Киев во 2014 година. Русија го анектираше Крим и беа создадени две украински провинции – Доњецк и Луганск. Таа наводно мала војна од пред осум години однесе 15.000 животи, додека во Хрватска
Направивте паралела меѓу руската офанзива во Украина и првите интервенции на ЈНА во Хрватска. Дали е сè уште одржливо?
– Веќе гледам дека згрешив. Првите потези на ЈНА, инаку слаби и нејасни, отидоа официјално кон заштита на српските региони во Хрватска, без идеја што понатаму. Путин знае што сака – обнова на Советскиот Сојуз во скратена верзија, тој сака појас на неутрални држави на запад. Србија немаше цел пред себе, Русија има. Но, руско-украинската криза е уште потрагична од нашите војни. Знаевме да се бориме со нашите браќа и соседи, па војните од 1990-тите беа толкувани во контекст на Втората светска војна. Русите и Украинците никогаш не биле во војна. Сталин навистина ги вознемируваше Украинците – познат е Холодомор, големата глад од 1932 и 1933 година, за време на кој умреа неколку милиони Украинци, но тој исто така малтретираше и други, вклучително и Руси, кои умреа во сличен степен на големина во раните 1920-ти, исто така од глад. Тоа беше идеолошки, а не етнички мотивирано. Казахстан тогаш помина најлошо. Русите во голема мера ја русифицираа Украина, но никогаш не пукаа еден на друг. Дури и косовската криза траеше со децении и имаше многу фази. Украина нагло ескалира во 2014 година. Така, на Русија не и пречеше украинската независност цели 25 години, но тоа се смени кога Украина, привлечена од нереалните ветувања на Западот, и го сврте грбот на Москва.
Сепак, Украина имаше право да одлучува за својата иднина?
– Таа не одлучуваше сама. Се разбира, секој би сакал да биде член на ЕУ, но ако цената е влошување на односите со најблискиот историски сојузник, одговорноста е на оние кои дале такво ветување. Западот и НАТО ја гледаа Русија како регионална сила која нема да има сила да ги брани своите интереси. Путин сака да докаже дека е глобална сила. Се плашам дека Русија, која паѓа на колена, ќе повлече многу други зад себе. Во исто време, самото НАТО еднаш даде неисполнето ветување дека нема да се прошири на исток. Двајца кои ни најмалку не беа русофили, Хенри Кисинџер и Збигњев Бжежински беа против проширувањето на НАТО, бидејќи знаеја дека тоа не е добро за целиот свет. Ако Москва вели дека е прашање на живот или смрт Украина да не биде членка на Алијансата, а Вашингтон вели: да, тоа е повеќе од провокација.
Со последователно сеќавање, руско-украинскиот конфликт изгледаше неизбежен. Дали Путин сè уште имаше простор за маневра да не интервенира на таков радикален начин?
– Никој не го знае тоа. Кисинџер рече дека Првата светска војна била како игра кој прв ќе трепне. Така беше и сега. Има три страни во оваа војна – Украина, Русија и Западот – и ниту една не сака да го изгуби лицето.
Исто така, постојат стравувања дека руско-украинската војна ќе се прелее на територијата на БиХ доколку Милорад Додик продолжи да го промовира отцепувањето на РС. ЕУФОР распоредува 500 нови војници, претседателот на Северна Македонија Стево Пендаровски веќе ја одреди Бања Лука како ново место за средба на руските геополитички интереси. Ниту Драган Човиќ не го осудува Путин, некои велат затоа што се надева дека ќе создаде трет ентитет. Дали е оправдана опасноста од конфликт?
– Интересно е што западната политика на игнорирање на српските интереси одамна се оправдува со тоа што не се подметнува пожар во поранешниот СССР. Релативизирањето на границите на Балканот, се тврдеше, ќе ги вклучи светлата во Кремљ. За тоа време, советскиот простор беше претежно мирен, освен Нагорно-Карабах, кој е конфликт постар од распадот на советската империја. Нашите држави, а особено босанските ентитети се толку исцрпени во секоја смисла што не можам да замислам како би изгледала мобилизацијата во напуштените делови на таа држава. Не знам кои луѓе би војувале, освен ако не заминале во Германија да заработат по леб.
(продолжува)
