Треба да бидете внимателни со нив, да им давате предупредување како за опасни дроги или за насилни филмови, бидејќи по правило тие се или полувистини или митови – смета историчарот Предраг Ј..Марковиќ во интервуто за НИН
Ќе треба ли Белград да избере – или Брисел или Бања Лука и Москва?
– Со голема ограда, паралелата што ми се допаѓа е Кримската војна од 1853 година, кога сите западни сили со Турција ја нападнаа Русија. Ние се наредивме и ништо не пропуштивме. Самиот Путин рече: ако Косово го добие правото на самоопределување, тогаш треба и Донбас. И неговите противници и тој го споменуваат меѓународното право. Меѓународното право почина во 1999 година, кога НАТО ја бомбардира Србија без одобрение на Советот за безбедност на ОН. Сè што се случи оттогаш е природна последица. И во нашиот дипломатски очај и осаменост се врзавме за силата која, се чини, безусловно не поддржуваше. Оттука и обожувањето на Путин, што и да кажал или направил…
.. некаде видов афоризам – Русија и Србија, ако би биле во војна, Србите би го поддржале Путин?
– Ќе видиме дали ќе успее да го задржи имиџот на херој кој вози авиони, јава коњи и соборува противници во џудо. Србија го осуди нападот на Русија врз Украина без санкции против Москва. Косовскиот премиер Албин Курти тогаш рече дека ризикот од конфликт на Балканот е зголемен, а косовската претседателка Вљоша Османи повика на итен прием на Косово во ОН и НАТО. Поранешните високи претставници во БиХ, Валентин Инцко и Кристијан Шварц-Шилинг, исто така побараа итен пристап на БиХ во ЕУ, со одземање на кандидатскиот статус на Србија.
Колку Путин му помогна на Западот да го консолидира и промовира тој расизам?
– Тој падна во офсајд замка. Русите тврдат дека ова е превентивна војна, дека морале прво да нападнат за НАТО да не маршира пред нивните врати. Никогаш нема да знаеме дали тоа ќе се случи.
Путин го нарекуваат новиот Хитлер, а самиот Путин ја нарекува украинската држава нацистичка. Дали во оваа војна ќе добиеме нова ревизија на Втората светска војна?
– Тоа веќе се случува. Неверојатна трагедија е што војуваа два народа, кои заедно со Белорусите дадоа најмногу животи во борбата против нацизмот. Имаше релативно малку украински „усташи“, неспоредливо повеќе од нив се бореа на страната на Црвената армија. Но, веќе зборувавме за важноста на заедничкиот непријател – Украинците и Русите ги собра Хитлер, кој ги мразеше Словените, освен Словаците и Хрватите, кои ги почитуваше. Тој многу го ценел усташкиот ентузијазам. Трагично е што двете нации кои заедно се бореа против нацизмот денес се обвинети за нацизам.
Често се прават паралели меѓу Путин и Милошевиќ.
– Милошевиќ не бил националист. Дејвид Овен, копретседавачот на ЕУ на Меѓународната конференција за поранешна Југославија, го нарече Милошевиќ реактивен политичар, политичар кој првенствено одговара на предизвиците. Дури и хрватскиот историчар Твртко Јаковина напиша дека војниците на ЈНА ги направиле најлошите грешки во Хрватска надвор од строгата координација со Белград. Како една од најсрамните воени акции на српската страна, Дубровник, имаше многу малку врска со Милошевиќ. Од друга страна, Путин се повеќе наликува на голем руски националист.
Како ќе ја паметиме руско-украинската војна за педесет години, како почеток на поширок конфликт или како кратка криза?
– Можам да ја претворам мојата желба за поширока војна во рационален став. Длабоко верувам дека ќе биде така. Ако згрешам, грешката нема многу да ме засрами, бидејќи, прашање е кој ќе остане жив да ја исправи.
Рускиот министер за надворешни работи Сергеј Лавров изјави – ако има трета светска војна, дали таа ќе биде нуклеарна?
– Од кубанската ракетна криза, никој не го исплаши човештвото со нуклеарна војна. Во тоа време, катаклизмите беа многу блиску, но имаше разумни луѓе од двете страни, Никита Хрушчов и Џон Ф.Кенеди. Инаку, кубанската криза е една од ретките ситуации каде историјата има недвосмислено позитивна лекција. Кенеди рече дека прочитал колку лесно земјите влегле во Првата светска војна и дека не сака тоа да се повтори. Претпоставувам дека ќе има доволно здрав разум и сега.
Дали почетокот на 2022 година повеќе личи на онаа воена трка на империи од 1914 или 1939 година, кога се чинеше дека долговите од Првата светска војна не се целосно наплатени?.
– Сега нема Хитлер и пандан на нацизмот, има само тензии кои растат предолго, па ситуацијата повеќе потсетува на 1914 година. Во тоа време, земјите беа во војна за нивниот статус и углед. Русија не влезе во Првата светска војна поради Србија, туку поради понижувањата на кои беше изложена како велесила, која започна со анексионската криза на БиХ во 1908 година. Паралелите со денешнината се очигледни. Америка се прошири кон руската тампон зона и со намалување на просторот на руското влијание го клекна противникот на колена.
Меѓутоа, светот во тоа време не беше глобализиран.
– Би сакал да се осврнам на една друга паралела – додека Атина и Спарта беа исцрпени во меѓусебната војна и борба за превласт, Македонија се наметна како најголема сила во светот во тоа време. Во таа аналогија, со голема претпазливост, Атина е Америка, Спарта е Русија, а Македонија е Кина. Оваа војна ќе ја доведе Русија на работ на уништување, скапо ќе ја чини ЕУ, Америка сè уште не ги направила и не ги исполнила трошоците, а Кина може само да зајакне.
Можна ли е нова Јалта, компромисна прераспределба на сферите на влијание?
– За да се случи тоа, Америка мора да ја признае легитимноста на некои руски интереси. Можеме да кажеме дека Русите претеруваат во стравот од ширење на НАТО до Дон, но тие навистина така мислат и тоа е единственото нешто што е важно. Се сеќаваме на Виенскиот конгрес во 1815 година, кога тогашните сили се договорија за иднината на Европа и колониите по поразот на Наполеон. Франција во тоа време беше строго ограничена, но не беше прегазена. Ако има некаква мудрост во американската дипломатија, за која имаме сериозни причини да се сомневаме, Русија ќе биде третирана слично. За жал, Ангела Меркел ја напушти политичката сцена и таа празнина допрва ќе се чувствува, иако Емануел Макрон се обидува да се позиционира како нејзин наследник, главен европски посредник.
Во едно интервју кажавте дека на Туѓман му треба војна за да ја легитимира независна Хрватска, а Србија му ја даде. Сега украинскиот претседател Володимир Зеленски бара итен статус на кандидат за ЕУ. Дали Путин му помогна на својот непријател?
– Оваа војна не започна во времето на националистот Јушченко или корумпираниот олигарх Порошенко, туку во времето на претседателот со најголем демократски легитимитет во Украина. Неколку претседатели во Европа добија 73 отсто од гласовите на изборите како Зеленски. Добивањето кандидатски статус би било добро решение – се чини дека ЕУ нешто прави, а тоа ништо не би значело, бидејќи Турција има кандидатски статус од 1999 година. Иако ЕУ е скржава, се скара со Велика Британија за околу сто килограми риба од Северното Море, а на Украина и даде помалку средства сразмерно на нејзината големина од Србија, која е многукратно помала. Лесно е да се вети помош. Нашиот пријател Владимир Владимирович со инвазијата ги консолидираше и Западот и НАТО, му даде причина да постои. Самиот Макрон рече дека НАТО е во состојба на клиничка смрт, а сега ќе испадне заштитник на малите народи, демократијата и човековите права, што е крајно сомнително и го ужаснува секој Србин.
