По Втората светска војна, во која комунистичкото партизанско движење ја ослободи земјата, беше воспоставен социјалистички систем, а на чело на државата дојде воениот водач Јосип Броз Тито.
„Мислам дека ниту една земја во таа област, како и да ја нарекуваат, Србија или Југославија, досега немала таква независна политика, ниту можност да го направи тоа“, вели Ѓокиќ. Тито, смета тој, бил „харизматичен и одличен политичар, со добар политички инстинкт и углед во светот, поради што Југославија беше една од водечките земји“.
„Хуберт Батлер, ирски писател и есеист, кој добро ја познавал Југославија, зборувал српско-хрватски и живеел во Загреб и Белград во меѓувоениот период, патувал низ земјата во 1950-тите“, вели Ѓокиќ. „Во своите мемоари напиша дека многу Југословени му рекле дека светот е поделен на три блока – Запад, Исток и Југославија. Дека таа е нешто посебно, свет за себе.“
Тој пат не беше лесен – набргу по завршувањето на Втората светска војна дојде до раскол со Советскиот Сојуз, довчерашниот сојузник. Во 1948 година, како што често се слуша, Тито му рекол „не“ на Сталин, но соговорниците на Би-Би-Си тоа го нарекуваат мит. „Тито не избра страна, тој беше осуден од Сталин за „пречекорување“, особено во надворешната политика“, вели Морисон.
„Југославија тогаш беше исфрлена од Информбирото, чие седиште дотогаш беше во Белград“, додава Ѓокиќ.
Комунистичкото информативно биро беше меѓународен блок на социјалистички земји, или нивни партии, формиран како противтежа на Западот. Главната точка на разговор во Информбирото беше предводена од СССР, кој сакаше да ги стави под контрола сите комунистички партии. „Конфликтот не дојде поради идеолошки, туку поради политички работи за тоа колку Тито треба да биде независен“, вели Ѓокиќ. Според него, Југославија по околу една година сфатила дека раздорот е конечен, поради што се обидува да најде нови сојузници, но тие не можеле да бидат комунистички земј
Затоа развива „посебен тип на социјализам и во надворешната и во домашната политика – социјалистичко самоуправување“, и се приближува кон Западот.
„Тие односи беа поволни за Белград, но и за Западот, за кој беше важен контактот со комунистичка земја“, вели Ѓокиќ. „Југославија не мораше да исполнува некои услови за тоа, како што прави сега Србија, да стане либерална демократија и да ги почитува човековите права.
„Не, дури беше во ред што беше комунистичка земја, но важно беше што не беше контролирана од Москва и да се покаже дека блокот не е толку монолитен.
Во следните години, поделбите на Студената војна се зголемија, а Југославија одлучи да биде неврзана, приближувајќи се до новосоздадените постколонијални африкански и азиски држави.
Првата конференција на Движењето на неврзаните, каде Југославија – заедно со Египет, Гана, Индонезија и Индија – одиграа водечка улога, се одржа во Белград во 1961 година.
„Симболично, идејата за воспоставување нов тип меѓународна соработка во Европа беше важна, бидејќи тоа беше континентот каде што избувнаа двете светски војни и од кој дојдоа сите колонијални и империјални сили, но и да се избегне ривалството на Африка. и азиските земји“, смета Ѓокиќ.
Професорот Кенет Морисон го нарекува развојот на југословенскиот пат „резултат на прагматизмот и потребата да се изгради одржлива позиција меѓу двата блока од Студената војна“.
Како што наведува тој, Југославија во тоа време, како „релативно мала земја во Југоисточна Европа, била далеку над нејзиниот ранг како еден од де факто лидерите на Движењето на неврзаните“.
„Тоа и даде уникатно место во контекст на Студената војна, но и економски придобивки, бидејќи југословенските компании освоија значајни инженерски и градежни договори низ Блискиот Исток и Африка“, вели Морисон.
А каков беше односот меѓу Југославија и САД?
Морисон вели дека СФРЈ долго време се смета за „стратешки важен партнер“ во Вашингтон.
Сепак, како што наведува, се почнало да се менува со доаѓањето на власт на Роналд Реган, кој во текот на осумдесетите беше во Белата куќа.
„Неговата стратегија беше да победи во Студената војна, а повлекувањето на финансиската помош за социјалистичките држави кои не беа експлицитно усогласени со Советскиот Сојуз беше дел од тој нов пристап“, вели Морисон. Југославија беше една од нив.
„Помошта и заемите дадени во претходните децении престанаа и тоа придонесе за домашната економска криза, која потоа создаде сериозна социјална и политичка криза во југословенската федерација како претходник на распадот на земјата.
Јосип Броз Тито почина на 4 мај 1980 година
Кон крајот на 1980-тите, ситуацијата во Југославија, но и во цела Европа брзо се промени. Најзначајниот настан од таа ера беше падот на Берлинскиот ѕид, најголемиот симбол на Студената војна.„Ако ги погледнете 20 и 19 век, Србија беше повеќе на западната страна, што и да значи тоа“, вели Ѓокиќ. „Тезата дека Србија отсекогаш била проруска не истои, но овие односи се долги и постоеле на различни нивоа – културно и религиозно. (крај)
