Сокриен од јавноста, во близина на белградското пристаниште, има голем центар за повици. Оттаму, повеќе од 100 луѓе секојдневно се јавуваат кај граѓаните и ги прашуваат дали на претстојните избори ќе гласаат за Српската напредна странка. Зад се’ се крие добро организирана група, а начинот на работа фрла сомнеж за купување гласови и пари од „црните фондови“. Сè беше сведок од прва рака од новинарка на CINS (Центар за истражувачко новинарство на Србија), која накратко беше дел од оваа група
Сè започнува со порака.
За да започнете да работите во центар за повици на прво место, треба некој да ве препорача. Затоа новинарката на ЦИНС, за да и препорача, испратила порака со име, презиме и телефонски број. Само еден ден подоцна, таа беше додадена во група на WhatsApp со име CALL CENTER 2023 и српско знаме.
Во средината на ноември, кога сето ова се случуваше, групата броеше нешто помалку од 350 луѓе. Послужи за организирање на работата на оние кои секојдневно ќе ги повикуваат граѓаните и ќе ги прашуваат дали ќе гласаат за Српската напредна партија (СНС).
Во групата немаше преписка меѓу самите членови, само администраторите можеа да пишуваат. Првата порака дојде од телефонски број со име M&J Lady Hostese.
„Бидејќи има многу нови членови, почетокот на вашите работни денови ќе биде од понеделник 20.11.2023 година“, стои во соопштението, со информација дека распоредот ќе биде објавен подоцна.
M&J Lady Hostese всушност е агенција за хостеси и, како што е наведено на нивната веб-страница, ја водат сестрите близначки Милена и Јелена Марковиќ. Двете имаат неколку фирми со ова име, но или се избришани или привремено им е прекината работата.
Информации од веб-страницата на агенцијата M&J Lady; фото: printskrin / mjlady.com
Оваа агенција со години организира хостеси за промоции, корпоративни настани, саеми и телевизиски реклами. Организацијата на кол центарот на СНС никаде не се споменува.
Според информациите што ЦИНС ги добил од извор запознаен со работата на кол центарот, работата на ист начин била организирана и минатата година. Но, тоа никаде не се споменува во финансискиот извештај за трошоците на изборната кампања на СНС за минатата година.
Во сабота на 18 ноември стигна уште една порака од овој профил.
„Полека спакувајте го распоредот, не ме бомбардирајте веднаш со пораки. Имате цел ден размислите за распоредот“, напиша таа и додаде дека работата ќе се организира во смени. 73 лица во секоја смена.
Тогаш групата беше отклучена и започна „поплава“ од пораки. Луѓето почнаа да пишуваат кои денови и кои смени сакаат да работат.
Групата повторно беше заклучена, а од профилот на M&J Lady Hostess беше испратена порака „да ти прави распоред“.
Има само еден мал услов
Новинарката на ЦИНС во неделата дозна кои денови работи и кои се нејзините смени. Требаше да започне веќе во понеделник. Првата смена траеше од десет наутро до три и пол попладне, а втората од четири и пол до осум навечер.
Со смените во групата беа испратени и броевите на таканаречените супервизори, лица кои ја надгледуваат работата на другите во кол центарот, водат евиденција за пристигнувања и паузи. На членовите на групата, меѓу кои и нашата новинарка, им беше кажано дека од нив се очекува колегијалност и дека правилно реагираат доколку ги предупредат надзорниците.
Сепак, тоа не беше се.
Вечерта околу десет и пол заѕвони телефонот на новинар на ЦИНС. На екранот пишуваше M&J Lady Hostess. Не знаејќи дека разговара со новинарка, женски глас од другата страна ги објасни условите за работа, од кои едниот посебно се истакна.
M&J Lady Hostess: 17 декември е денот на изборите, тогаш гласате, можете ли да гласате? Ќе излезеш и ќе гласаш, нели?
Новинарка на CINS: Па, мислам дека веројатно ќе го направам тоа. Не размислував за ништо посебно, но ако сум во Белград и верувам дека ќе бидам, сигурен сум дека ќе бидам.
M&J Lady Hostess: Вработуваме луѓе кои ќе го направат тоа на 17-ти декември, затоа што ни е малку лудо да плаќаме толку дневници, толку многу се, и да имаме некој што нема да гласа, кој не е со нашата партија, со претседателот. Тоа е мал услов за работа и сето тоа. А на 17 декември дневницата ќе биде многу повисока. Но, кога ќе кажам многу повисока, тоа ќе биде навистина голема дневница, бидејќи веројатно ќе работиш цел ден. Имаш храна, имаш се тој ден, не треба да се грижиш за тоа, но прво ќе треба да гласаш пред да одиш на работа, и да дојдеш на работа. Разбери ме?
Потоа треба да го сликаш тоа гласачко ливче (ливче, прим. ново) и да ми го испратиш само мене. Значи, никој не смее да го знае тоа, никој ништо. Буквално ти е билет за тој ден, за на работа, го добиваш?
Новинарка на ЦИНС: Што правите тој ден? Истото што би го направил инаку?
M&J Lady Hostese: Истото, вие го правите истото, истото. Само тој ден е малку подолг, па затоа дневницата, организираната храна, кафето, се ќе биде многу поголемо. Тој ден ќе има околу 300 луѓе. Ќе има околу 300 луѓе на работа, значи ќе има многу луѓе. Поради оваа причина, бараме тим кој ќе работи тој ден. Ти разбираш?
Новинарка на ЦИНС: Во ред. И само кажи ми дневници инаку, колкави се тие и колку би биле тој ден? Само сакам да знам отприлика да се пресметам повторно.
M&J Lady Hostess: Три илјади динари се дневница од 10 до 3:30 часот, тоа се отприлика 4 и пол часа, нели? Сè уште ме држат, но многу поголеми, дури и повеќе од двојно повеќе од она што го правите сега.
Новинарка на CINS: Добро, одлично. Важи, во ред.
M&J Lady Hostese: Го разбирате тоа и се поздравуваме и не се гледаме додека не има нова кампања.
Патем, понудата работа за глас е она што колоквијално се нарекува „купување гласови“. Вонреден професор на Факултетот за политички науки Душан Вучиќевиќ за ЦИНС вели дека всушност се работи за давање или примање поткуп во врска со изборите.
„Таа нуди награда ако гласате за Српската напредна странка, а тоа е кривично дело за кое е предвидена затворска казна“, вели Вучиќевиќ.
Во текот на разговорот, на нашата новинарка и беше испратена и адресата на кол центарот каде треба да се јави следниот ден. Дунавска бб. Седиште на компанијата Prointer.
Во близина на белградското пристаниште, на Вилини води, се наоѓа голем магацински простор во кој е сместена компанијата Prointer. До него може да се стигне со автомобил или со автобус на ГСП број 44.
Оваа компанија со години се поврзува со владејачката Српска напредна партија и нејзиниот поранешен функционер Славиша Кокез, кој беше претседател на Фудбалскиот сојуз на Србија до март 2021 година. Потоа падна во немилост на властите и провладините таблоиди кои го обвинија дека шверцува цигари и заработил 640 милиони евра. После тоа, тој исчезна од очите на јавноста.
Појавата на овој простор на Вилини води не укажува на тоа што се случува внатре. Може да се влезе низ најмалку две врати. Еден од нив имаше ознаки на компаниите Prointer, Energosoft, Bg electronic service и Win-Win, а на другите нормално им се пристапуваше со код, но сега беа отворени. Девојките кои исто така чекаа да им почне смената му рекоа на нашата репортерка да влезе на другата врата.
Оттаму, скалите водат до нова просторија каде што има само една маса. На него имало списоци на луѓе кои работеле тој ден. Откако нашата новинарка се пријави на списокот, таа зеде лист со корисничко име, кое требаше да го искористи за пристап до системот и влезе во просторија која всушност беше центар за повици.
Во тој момент во оваа соба немаше луѓе, само маси со околу 80 лаптопи и слушалки со микрофони за разговор со граѓаните.
Работата во центарот за повици е нормално поделена на оние кои се јавуваат и помал број на оние кои внесуваат податоци во базата и ја проверуваат.
Изворот со кој разговараше CINS работеше и во работата на повикување граѓани и во работата на внесување во базата на податоци. Тој во базата ги внесувал податоците на граѓаните, кои биле спроведени како капиларни гласови, од кои дел од јавните претпријатија. Капиларните гласови ги обезбедува некој друг, најчесто вработен во јавниот сектор, чија должност е да собере „квота“ на потенцијални гласачи.
Базата на податоци веќе содржеше податоци како ЕМБГ, адреса и избирачко место, па задачата беше да се додаде телефонски број на секое лице чие име било на капиларниот избирачки список и да се наведе дали е член, гласач итн. Луѓето ви се јавуваат подоцна од центарот за повици.
Според изворот, таа база вклучува секој од нас, без разлика за кого гласаме. При посетата на кол-центарот, новинарката на CINS видела неколку кеси со различни списоци за внесување во базата на податоци. Некои од кесите имаа јасни SNS ознаки.
Ана Тоскиќ Цветиновиќ од организацијата Партнери Србије, која меѓу другото се занимава со заштита на приватноста и личните податоци, за ЦИНС вели дека луѓето кои работат со бази на податоци треба да имаат обука за работа со чувствителни податоци.
„Доколку е вработен, тоа му пишува во договорот за вработување или има некои интерни процедури кои ве обврзуваат да ги чувате податоците што се доверливи.
Извор со кој разговарал ЦИНС вели дека немале ваков тренинг.
Тоскиќ додава дека поголем проблем е што постои оваа база, особено ако е копија од избирачкиот список.
„Целта на таа база (избирачки список, прим.нов) е спроведување избори, а не политичка пропаганда. Ниту една партија не може да го има тоа. (…) Може да создаде база на податоци за некои свои сигурни гласови, според некои свои критериуми, и да има согласност од луѓето чии податоци ги обработува“.
Што се однесува до најголемиот дел од оние кои работат во кол центарот, тие се задолжени за јавување на граѓаните. Пред нив има лаптоп со три „икони“ – основа за капиларни и сигурни гласови, како и програмата Jitsy преку која се остварувале телефонски повици. На професијата на граѓаните работеше и изворот со кој разговараше ЦИНС. Како што вели, нема многу размислување при јавувањето. Оние кои се јавуваат пред нив, на екранот, имаат скрипта што ја читаат и во зависност од одговорот на оној од другата страна, кликнуваат на еден од понудените одговори и на тој начин се отвораат нови реченици за да кажат.
Инаку, фотографирањето е забрането во самиот телефонски центар како и пред самата локација. Забрането е и објавување фотографии на социјалните мрежи. Мобилниот телефон мора да биде во чантата.
Сепак, новинарката на CINS успеа да направи неколку фотографии.
Неполни десет минути пред почетокот на нејзината смена и заѕвони телефонот. Повторно телефонски број на M&J Lady Hostess. Жената од другата страна и рекла дека имало промена во организацијата на смената во кол центарот и дека денеска нема да работи. Таа и ветила дека дефинитивно ќе добие дневница и дека подоцна ќе ја контактира.
Девојката која седеше до нашата новинарка и кажа дека има „среќа“.
Во исто време кога нашата новинарка беше во кол центарот, на улицата Илија Гарашанина, во центарот на Белград, неколку млади луѓе стоеја во ред пред кафеана. Тоа беше седиште на невладина организација која се занимава со млади луѓе – Центарот за образование и развој на младите во Белград (ЦЕРОБ). Членовите на ЦЕРОБ често се фалат со средбите и дејствијата што ги спроведуваат со државните органи, за што добиле милионски суми преку разни конкурси. Оваа организација нема поднесено финансиски извештај за изминатата година.
Генералниот секретар на ова здружение Огњен Кочевиќ беше во јавноста откако опозицијата упадна во зградата на РТС во март 2019 година. Група студенти потоа се собраа пред зградата на јавниот сервис и им дадоа поддршка на вработените. Меѓу нив беше и Кочевиќ.
„Овде, кога би можел, како моите колеги кои побараа да добијат медиумски простор на РТС, ќе разговаравме за проблемите што навистина ги мачат младите. Ние, како иднина на оваа земја, се соочуваме со огромен проблем на одлив на мозоци“, рече тогаш тој.
Кочевиќ е наведен во групата WhatsApp како еден од супервизорите во кол центарот, а младите кои чекале во ред се всушност работници таму.
во пораки на групата им било укажано дека добиваат пари во кеш за својата работа и дека ќе им бидат исплатени во просториите на ЦЕРОБ. Според инструкциите од групата, оние кои работат во кол центарот не смеат да зборуваат за дневници меѓу себе.
„Ако некој те праша низ кого си, ќе кажеш дека си преку Урош и ако нешто треба да го повка Урош“, стои во една од пораките.
Дневницата за една смена е три илјади динари, а има и „посебни дневници“ кои се три и пол илјади. На неделно ниво ќе се исплаќаат над три милиони динари. Тоа го потврдува и пораката на M&J Lady Hostess на групата, која на денот на исплатата рече дека „дели 1120 дневници“. Групата на WhatsApp е создадена во август оваа година.
Од каде доаѓаат парите не е познато.
Некаде кога беше завршена минатонеделната исплата, нашиот репортер доби уште еден повик од агенцијата M&J Lady.
„Па, драга, имаш ли минута?
Таа и рекла дека имало некаков „хаос“ во кол центарот.
„Главниот шеф рече дека нема да внесуваме нови луѓе во бизнисот оваа недела, разбираш?
Рекла и дека ќе ја контактира кога ќе има потреба од нови луѓе, па ќе ја контактира за нови смени и дефинитивно ќе ја добие дневницата за тој ден.
Или ќе ве известам каде да дојдете и да го земете, или ќе го уплатам на вашата сметка“.
Ова беше прв пат да се спомене плаќање без готовина. На крајот таа и понуди работа во нејзината агенција за домаќини. Заработката е многу поголема, објасни таа.
Следниот понеделник новинар на ЦИНС отишол во просториите на ЦЕРОБ на денот кога таму се исплаќале дневници. Нејзиното име се најде на списокот од вкупно 334 лица.
Кога ќе влезете во просториите на оваа организација, од десната страна има скали кои водат до галеријата. Таму, покрај тесниот ходник, во ред стојат оние кои минатата недела работеа во кол центарот, а на крајот има маса на која седат Милена Марковиќ од MJ&Lady Hostese и лице од CEROB. Милена го проверува списокот со имињата на луѓето, колку работеле и дали се обични или посебни дневници, а тој од ЧЕРОБ ги дава парите.
По некое време на ред дојде нашата новинарка.
Милена: Чао мила.
Новинарка на ЦИНС: Здраво, Ивана Милосављевиќ.
Милена: Колку дена беше?
Новинарка на ЦИНС: Еден, тој понеделник.
Милена: Кажи ми само за 17 (ден на гласање прим.нов), дали си вклучена во групата?
Новинар на CINS: Не.
Милена: Од каде си?
Новинар на ЦИНС: Од Књажевац, но живеам во Белград.
Милена: Дали живееш овде?
Новинар на ЦИНС: Да, да.
Милена: Имаш место на живеење?
Новинар на ЦИНС: Да, да.
Милена: Топ, браво кралице.
Претставникот на ЦЕРОБ кој ги дава парите му се обраќа на новинарката на ЦИНС: Дали е еден ден?
Новинарка на ЦИНС: Да.
Милена: Добро, Ивана, кажи ми, 17 декември е, можеш да работиш?
Новинар на ЦИНС: Можам, да.
Милена: Ивана Милосављевиќ (заокружува), а дневницата е девет илјади, да гласаш пред да дојдеш на работа… (ѕвони телефонот, зборува, вели дека плаќа дневница).
Милена: Добро, значи дневницата е девет илјади и треба да се земе глас пред да дојдеш на работа, прати ми го гласот, тоа е само гаранција дека си наша, дека си лојална, дека ќе добиеш девет илјади (се смее). Почекајте да ве додадам во групата, ве молам. Кое е вашето име и презиме?
Новинар на ЦИНС: Ивана Милосављевиќ.
Милена: Да не дојдат некои овде…
После тоа, таа ја додаде нашата новинарка во нова група на WhatsApp и и и‘ посака добредојде:
„Па, добредојдовте во клубот на 17.12.
