И светската заедница како целина е прилично внимателна во врска со идејата за истражување на вселената преку билатерални договори.
Според експертите, постои само еден фундаментален меѓународен документ, кој ја регулира човековата активност на Месечината, кој го признаваат сите земји.
Тоа е Договорот за вселената, усвоен на состанокот на Генералното собрание на ОН, а кој стапи на сила во 1967 година.
Со други зборови, единствениот документ врз основа на кој вселенските сили можат да се обидат да склучат меѓусебни договори, е развиен пред повеќе од половина век, кога само писателите на научна фантастика размислувале за користење ресурси од Месечината.
„Тој е како швајцарско сирење – со вакви дупки“, се смее Аслан Абашиџе, професор по меѓународно право на Универзитетот ПФУР. „Значи, ова не е само американски проблем“.
Според Абашидзе, во документот се наведени само најосновните принципи, како што е спречување на поставување нуклеарни боеви глави и друго оружје за масовно уништување во орбитата.
Сепак, нема правни дефиниции ниту за најосновните поими: не е прецизирано што точно се подразбира под зборот „простор“.
„Каде завршува воздушниот простор и каде започнува просторот?“, прашува професорот Абашиџе, раширувајќи ги рацете.
„На крајот на краиштата, ова е многу важно прашање: државниот суверенитет се протега на воздушниот простор, но не и на вселената.
Сепак, како што забележа Мајкл Голд, кој е одговорен во НАСА за вселенска политика и интеракција со партнерите, во последниот половина век, документот што ги постави темелите на вселенското право не ја изгуби својата важност.
И токму на неговите одредби се заснова „Артемидскиот договор“.
„Договорот, се разбира, е стар над 50 години, но изгледа дека е најмногу 35, не повеќе“, се пошегува Голд.
Покрај клучната одредба дека просторот може да се користи само за мирни цели, документот од 1967 година наведува дека државите имаат еднакви права за истражување на вселената.
„Сите овие принципи не се помалку важни денес отколку пред 50 години, така што Договорот за вселената останува најважниот документ“, вели Мајкл Голд.
Во рамките на „Договорот Артемида“ сакавме да утврдиме неколку детали, имено, по кои правила треба да се води земјата при спроведување на вселенските операции, за да не се нарушат овие основни принципи.и го подразбира договорот Артемида:
Без оружје: истражувањето на вселената може да се направи само за мирнодопски цели
Транспарентност: земјите се обврзани целосно да се информираат меѓусебно и целата светска заедница за нивните акции во вселената, и оние што веќе ги спроведуваат и оние што ги планираат.
Технолошка усогласеност: на земјите им се препорачува да се придржуваат до униформни стандарди во изградбата на вселенска опрема, така што системите се компатибилни едни со други (и, доколку е потребно, заменливи)
Взаемна помош: во случај на каква било катастрофа, земјите се обврзуваат меѓусебно да си ја пружат сета можна помош во спасувањето на човештвото
Регистрација: Заедничкиот регистар на сите објекти некогаш лансирани во вселената ќе ја спречи можноста за потенцијални судири
Пристап до информации: сите податоци добиени за време на спроведувањето на програмата Артемис мора да бидат јавно достапни
Заштита на историското наследство: земјите се посветени на заштита на локалитетите од историско значење од оштетување (на пример, местото каде што првите луѓе слетале на Месечината)
Колективна сопственост, споделена одговорност: ниту една земја или компанија нема ексклузивно право да експлоатира одредени ресурси; учесниците во програмата Артемис сносат заедничка одговорност за нивната експлоатација
Превенција на конфликти: барање да се почитуваат интересите на другите земји и однапред да се договорат и за природата на операциите што се спроведуваат и за тоа каде ќе се одвиваат
Чистење од вселенски отпад: потребно е однапред да се договори план за отстранување на сите нуспроизводи од истражувањето, вклучително и застарени вселенски летала и станици
Во теоријата рударството во вселената е многу профитабилен бизнис.
Небесните тела можат да станат извор на ретки елементи и благородни метали: според некои проценки, во астероид со дијаметар од 30 метри има само платина во износ од околу 25-50 милијарди долари.
Но, има и никел, кобалт, железо и други елементи.
Од голема вредност има и водата, чие присуство на Месечината научниците го докажаа пред околу 10 години
Најдоцна до 2040 година, Јапонија планира да започне со вадење мраз кој во тенок слој ги покрива кратерите на половите на Месечината.
Со одвојување на кислородот од водородот, Јапонците сакаат да ги продадат двата елементи како гориво за ракетните мотори, за да може леталото што пристигнало на Месечината да се наполни со гориво за да се врати на Земјата или да продолжи на Марс.
Слични планови најави и Москва.
Дополнително, Русија, Индија и Кина ја споменаа можноста за екстракција на хелиум-3 на Месечината со цел овој изотоп во иднина да се користи како безбедно и еколошки гориво за термонуклеарните реактори.
Јасно е дека на еден или друг начин идните колонизатори ќе мора некако да се договорат и да ги координираат своите активности едни со други, инаку конфликтите не можат да се избегнат.
Указот со кој им се дозволува на приватни компании да ги искористуваат лунарните
(продолжува)
