Истра е поинаква од остатокот од Хрватска, незаинтересирана за политички дебати, освен за оние кои имаат за цел да ја нагласат разликата од другите крајбрежни делови на земјата. Истранците можат да направат бренд од се’, па и од тартуфи
ДРАГАНА НИКОЛЕТИЌ
Дури и за најжестоките хрватофоби, Истра е нешто сосема поинакво од остатокот од Хрватска. Повеќе наклонети кон Србите или растоварени во однос на нив, незаинтересирани за политички дискусии, освен за оние со цел да се нагласи разликата од другите крајбрежни делови на Хрватска.
Актуелна причина во текот на летото беше круната, која Истрнјците ја „сфатија сериозно“, па префектот Борис Милетиќ ја искористи средбата со колегите и премиерот Андреј Пленковиќ да нагласи дека „жали“ што однесувањето на „оние другите“ може да ја загрози сезоната.во внатрешноста на полуостровот и покрај падот на температурата и зголемувањето на бројот на заразени. Влегувајќи во „петта брзина“ наесен, како што медиумите ги опишаа туристичките можности, Истра ја достигна рекордната 2019 година по број на гости, потиснувајќи го „црното сценарио“ од 2020 година.
ФАЛИ ГО МОРЕТО АМА… Иако оваа статистика се однесува на ривиерата, централниот дел на Истра има значаен придонес во приходот, нудејќи обиколки на замоци, возење велосипед, рути за вино и маслиново масло, тартуфи, дивеч и лов на елени, зајаци, диви свињи…, како како и првокласно вино, а првенствено заштитена истарска Малвазија.
Никој овде нема време да се сеќава на тој меѓународен инцидент кога беа наклеветани од тогашниот претседател, секој си ја работи својата работа, и тоа не за џабе, поради што оваа област е економски независна. „Кој сака да работи, може убаво да заработува“, ја открива логиката на претприемништвото, еден од ретките винари во Момјан. Неговите лозја се подалеку од местото каде што се дегустираат производите и сочинуваат само дел од крпеницата парцели на падините на ридот Свети Мауро, но и многу други, на чиј врв секогаш има тврдина. Гледано од височина, пејзажот е како бајка, зошто Истра меѓу другото ја нарекуваат и Тера Магика.
„Колку ви е убаво овде“, мора да признае дојденецот, макар и да му завидувал. Посебната насмевка на винарот е своевиден одговор дека идиличното лице во фокусот на набљудувачот има свое лице – голема пот и труд на домаќините. Товарот за водење бизнис, барем во енолошката индустрија, најчесто го носи целото семејство, додека најголем проблем е да се најде обичен работник. „Секој денес сака да оди на училиште и да биде шеф, или да оди подалеку“, објаснува тој, следејќи ја терминологијата од времето пред пристапот на Хрватска во ЕУ.
Што се смени од тогаш? „Имаме поголема потрошувачка моќ“, вели еден постар жител на Завршје (или Пиемонт, на италијански) и одмавнува со раката како да е нешто сосема неважно.
ПРОТЕРУВАЊЕ НА ИТАЛИЈАНЦИТЕ А патиштата? „Секоја влада, кога е во прашање, веднаш гради патишта“, не би ги препишал одличните автопати кои ја минуваат Истра на Европската унија, особено ако има можност да изрази извртени критики кон раководството на сопствената земја. Виновен што населението е „поделено на оние кои имаат екстремни мислења и други кои немаат ништо“.
Тој тоа не го гледа експлицитно во светлината на дополнителниот ангажман на оние кои го имаат, но го доживува како неправда што датира од Тито, кој беше одговорен за протерувањето на „сите Италијанци од полуостровот“ во времето на анексијата на Истра од Хрватска. Старецот не спомнува многу убиени и фрлени во фоиби (карпестни јами), инсистирајќи на „одземени три хектари земја од татко му“, што им го преврте животот наопаку. „Инаку би …“, овојпат движењето на раката има сосема друго значење, многу имагинарни цели, недостижни по туѓа вина.
Неговиот гнев, сепак, поминува штом една од стотината мачки, спуштени околу прагот, се прилепува за неговата нога. „Јас сум Мајка Тереза за нив“, се пошегува тој на сметка на осаменик во некогаш просперитетен трговски град, денес напуштена камена зграда. Фактот дека ролетните се заробени не е сигурен знак дека нема никој внатре: тие се бариера за заштита на приватноста, и можен скриен поглед на напуштените улици, откорнати од сон со доаѓањето на некои туристи.
Момјан е многу пожива точка од Завршје, со силезија од угостителски објекти – таверни, пансиони, хостели… и споменатите винарии. Сите мештани се познаваат, триста од нив, а кога ќе се сретнат имаат претежно деловни разговори. Амбициите одат во насока на познатата српска мантра „авиони, камиони“, но тие се далеку поисправени. Врз основа на сериозни ексцеси, но и на имот и на море и на копно, постојано обновувани и проширувани. Резултатот се бројни хациенди со раскошни дворови и базени, изградени со многу префинет вкус и без „претерување“ карактеристично за југот, каде што се разликува и пристапот кон бизнисот.
ИМА ЛИ ИНТЕРЕС НА СТРАНСКИ ИНВЕСТИТОРИ? Пример за диспаритет е пограничниот град Илок, каде неодамна се одржа саем на вино, и каде што сопствениците на винарски визби „изгледаат како транзициони профитери“ кои само бараат да ги продадат своите „евтино купени“ имоти на странски инвеститори. Во Истра, традицијата е клучна, надградена од идеите на новите генерации кои сметаат дека е нивна должност да го поврзат минатото со иднината, бидејќи бројот на винова лоза и буриња во визбите се множи. Наградата доаѓа од гостите, „сè пообразовани“, бидејќи е „сè поголемо задоволство да се прави бизнис“.
Пословично воздржани, ќе го премолчат односот на неуките, кои се упатиле кон содржината пред да го помирисаат капачето од шишето и од наливот.
Тој ја гледа разликата и во способноста на Истар да направи бренд од сè, дури и од тартуфи, со кои Србија е полна, „и ништо“. И овде свињата станува маскота ако се докаже дека може да мириса на наслаги од подземно злато, и зачини во сирењата и сосовите преку њоки, пљукавци, фужа и други видови тестенини. Различноста, сепак, најочигледна е во платите и во тоа што „она што ни е мисловна именка, во Истра едноставно се зема здраво за готово“.
РАСТ НА НЕВРАБОТЕНОСТ! Шармот на полуостровот сепак не е од финансиска природа, сега истакнува младата крушевчанка. Поентата е во лежерноста на еден вид непознат за нас. Зашто, овде нема „белење“, ниту „деца што ги чешаат родителите за долго еспресо со млеко и половина пакет трева“, како што додава нејзиниот претпоставен, побивајќи ги нејзините првични наводи.
Последното е очигледно во спротивност со растечкиот тренд на невработеност во Истра, според официјалните бројки. Стапката (околу 9%) на работоспособни лица во хрватското биро е блиска до српската официјална, што предизвикува сомнеж за нашата пресметка, приспособена на трката за наклонетост на ЕУ, која тие веќе праведно ја добија.
Работните места, барем некои, ги зафаќаат автомати во Истра, што го спречува феноменот кај нас, некогаш наречен мафија на патиштата, кога станува збор за начинот на плаќање патарина на помалите наплатни рампи. За среќа на белградскиот газда, машината не може да го замени. Затоа, тој молчи како гарант за просперитет не само на полуостровот, туку и на цела Хрватска, додека дел ќе обезбеди И во буџетот на Србија.
Длабоко свесни за своето специфично „јас“, Истранците сè уште го имаат белградскиот комплекс, убедени се овие ефемерни гастарбајтери. Но, во позитивна смисла, посочуваат и само поврзана со ноќната сцена на некогашната заедничка престолнина. И многу од мештаните порано или работеле или студирале во него, но кога ќе дојдат сега се „многу разочарани“, поради зголемената нечистотија. Инаку немаат за што да не обвинуваат.
Прашањето за кое молчи – дали некогаш повторно ќе бидат со нас во заедницата, претпоставува „извалкан“ одговор, бидејќи Истрајците се сметаат себеси за такви. Пристојноста не би дозволила да се смеат, менталитетот да бидат целосно искрени, а гордоста да се лаже е дебела. Можеби тие само би мавтале со раката, давајќи ни до знаење што навистина мислат за таа (не) можност.
