Иститутот за блискоисточни и балкански студии (IFIMES) подготви анализа на актуелната политичка ситуација по повод редовните парламентарни избори во Косово, кои ќе се одржат на 9 февруари 2025 година. Од опсежната анализа ги издвојуваме најважните и најинтересните делови.
На 9 февруари 2025 година на Косово ќе се одржат деветти парламентарни избори, од прогласувањето независност на 17 февруари 2008 година. Ова се и први редовни избори од 2010 година, а поради политичка нестабилност претходните неколку избори беа предвремени.
На изборите учествуваат вкупно 28 политички субјекти со вкупно 1.280 кандидати, од кои шест се од српската заедница. Вкупниот број на гласачи е 2.075.868. Од тој број, 1.970.944 гласачи живеат на Косово, додека 104.924 се регистрирани надвор од државата. Резултатите од пописот на населението одржан во април и мај 2024 година покажуваат дека на Косово живеат 1.586.659 жители. Разликата е уште поголема ако се има предвид дека дел од вкупниот број пријавени граѓани се млади без право на глас. Според одлуката на Централната изборна комисија (ЦИК), бројот на избирачки места во 38 косовски општини каде што ќе се гласа е 941, од кои 38, по едно за секоја општина, ќе служат само за условно гласање. Од вкупниот број 28 политички субјекти, има 19 политички партии, пет коалиции, две граѓански иницијативи и еден независен кандидат.
Косовското Собрание има вкупно 120 пратеници, од кои 20 места се загарантирани за припадниците на малцинските заедници. Српската заедница има 10 пратенички места, бошњачката заедница има три, турската заедница има две, ромската заедница (РАЕ) има четири и Горанската заедница има едно пратеничко место. Изборниот праг за влез во Собранието на Косово е 5%.
Трите главни политички ривали се: Движењето Самоопределување на Албин Курти (Ветевендосје – ВВ) заедно со партиите Алтернатива и Гуксо, Демократската лига на Косово (ЛДК) на Лумир Абдиџику и Демократската партија на Косово (ПДК) на Мемли Красниќи. Водечките опозициски партии немаат регистрирано заедничка предизборна коалиција со Централната изборна комисија, што доволно говори за нивните меѓусебни односи. Политичкиот субјект кој ќе освои најмногу гласови добива можност да формира влада.
Резултатите од изборите, парламентарни и локални, во есента 2025 година ќе ја диктираат динамиката на можните политички и безбедносни случувања. Односите меѓу српските и албанските политички партии ќе се обликуваат за време на кампањата за парламентарните избори. Агресивната кампања може дополнително да ги заостри и онака затегнатите односи меѓу нив. Изборната кампања беше преуранета, а Косово е заглавено во вилицата на геополитиката.
Косово уште еднаш го привлече вниманието на меѓународната јавност, бидејќи Косово и Босна и Херцеговина се идентификувани како безбедносни жаришта на Западен Балкан. За прашањето за Косово имаме две спротивставени уставни решенија, едното според кое Косово е составен дел на Србија, а другото според косовскиот устав дека Косово е автономна и независна држава. Како е воопшто можно да се нормализираат односите преку постоечкиот дијалог за нормализирање на односите со почитување на овие две уставни решенија?
ИЗРАБОТКАТА НА ИЗМИСЛЕНИ СКАНДАЛИ Е КОСОВСКА КОНСТАНТА Во последниве години, Косово стана полигон за разни скандали кои се обидуваат да предизвикаат внатрешна нестабилност. Ова беше особено видливо со доаѓањето на Албин Курти (ВВ) за шеф на косовската влада. Некои од косовските опозициски политички партии, заедно со странски фактор, со соработка на одметнатиот дел од судскиот и обвинителскиот апарат, по секоја цена се обидуваат да го тргнат премиерот Курти од власт.
Не е тајна дека некои од косовските опозициски партии имаат развиено односи со Белград. Познат е фактот дека тогашниот претседател на Србија, Борис Тадиќ (ДС), кој беше и претседател на Демократската партија (ДС), изгради блиски односи со премиерот на Косово, а подоцна и со претседателот Хашим Тачи (ПДК). ). Тадиќ дури најави дека Демократската партија на Косово (ПДК) со негова помош ќе стане полноправна членка на Социјалистичката интернационала (СИ).
Аналитичарите сметаат дека одметнатиот дел од судството, поточно делови од обвинителството, на крајот на изборната кампања ќе лансираат нова монтирана афера која ќе биде конкретно насочена кон премиерот Курти и некои од неговите најблиски соработници. Подготовките се завршени и внимателно се координираат во соработка со некои странски фактори, а неговото објавување во јавноста се очекува во екот на изборната кампања.
„СРПСКА ЛИСТА“ СТАНУВА ПОЛИТИЧКА РЕАЛНОСТ Парламентарните избори претставуваат тест за српските политички субјекти да го потврдат лидерството во српската заедница во Косово.
На изборите ќе учествуваат шест српски политички субјекти: Српска листа, Српска демократија, Српско народно движење, За слобода, правда и опстанок, Партија на косовските Срби и Граѓанска иницијатива Народна правда.
Српската листа е најголемата партија на косовските Срби, која има поддршка од официјален Белград. Од формирањето во 2013 година победуваше на сите избори на кои учествуваше, а од ноември 2022 година главно води политика на бојкот на Владата на премиерот Албин Курти. Во зависност од тоа кој ќе биде на чело на идната косовска влада, ќе зависи дали српските партии ќе соработуваат со таа влада. По парламентарните избори следуваат локални избори кои се значајни за Србите и за северно Косово, бидејќи на тој начин Србите би можеле да се вратат во институциите на локалната самоуправа и да создадат услови за формирање на Заедницата на српски општини (УСМ).
Пред почетокот на предизборната кампања почна пресметка меѓу дел од српската опозиција и албанските политички партии со Српската листа (СЛ), која ја ужива безрезервната поддршка на српскиот претседател Александар Вучиќ (СНС). Преку Српската листа, која е фаворит во српската заедница во Косово, ќе се обидат да се пресметаат со српскиот претседател Александар Вучиќ и да ги искористат своите лични врски со поединци во Белград кои учествуваат на протестите за соборување на Вучиќ. Се уште постои страв од формирање на ЗСО, кој се претера, бидејќи се уште не се знае како ќе изгледа Заедницата на општини со српско мнозинство. АДС е чувствително прашање за двете страни, така што максималистичките пристапи сè уште се присутни во оваа фаза. ЗСО не може да се формира без да се одржат локални избори во северно Косово.
„БУГАРИЗАЦИЈА“ И „КАТОЛИЗИРАЊЕ“ НА КОСОВО Неодамнешниот попис во Косово беше важен за собирање веродостојни податоци за планирање и насочување на идниот севкупен општествен развој. Пописот беше бојкотиран од српската заедница, особено во северно Косово во четири општини со српско мнозинство (Митровица, Звечан, Лепосавиќ и Зубин Поток). Методологијата на ОН не бара декларирање на етничката и верската припадност на пописот. Меѓутоа, на територијата на Косово оваа декларација стана од клучно значење.
Бугарија ги искористува тензиите меѓу Србите и Албанците со тоа што „најде“ што повеќе Бугари на Косово и им дава бугарско и ЕУ државјанство. Особено на удар се Србите, Бошњаците и Гораните, чиј број значително се намалува токму поради агресивноста на Бугарија, која ги претвора во „Бугари“ давајќи им државјанства и бугарски документи. Бугаризацијата на Косово се засили, бидејќи, Бугарија сака уставно да го легализира постоењето на Бугарите во структурата на косовското население. Следниот чекор е вклучување на бугарската заедница во косовскиот устав, како што веќе се бара од Република Северна Македонија. Бугарите се појавија во Албанија за прв пат на неодамнешниот попис. Според пописот од 2023 година во Албанија, во земјата живеат 2.281 Македонци, а 7.957 жители се наведени како Бугари, иако ова е прв попис што ја вклучува бугарската малцинска заедница во Албанија. Во сите досега спроведени 11 пописи, ниту еден албански жител не се изјаснил како Бугарин, што е последица на интензивното бугаризирање. Целта е Бугарите и официјално да станат една од малцинските заедници на Косово, а во иднина да бидат побројни од српската заедница.
Покрај „бугаризација“, тренд на „католизирање“ има и на Косово, каде што живеат само 1,75 отсто од католиците. Има тренд на зголемување на бројот на католиците и на тоа организирано се работи со помош на одредени центри од странство, бидејќи, на сцена имаме проект дека Албанците мора да се вратат на своите верски корени, а според тоа проект, тоа е католицизмот со дополнително објаснување дека тоа ќе ги доближи до Европа и дека католицизмот е клучот за нивниот идентитет. Традиционално, Албанците припаѓаат на различни религиозни деноминации и религијата не е од примарна важност за албанскиот идентитет. Дури и некои опозициски косовски лидери тајно станаа католици за да добијат наклоност кај одредени странски кругови, додека пред неколку години истото јавно го стори албанскиот премиер Еди Рама (ПС). Ова воопшто не е безопасен проект, кој може да ја наруши традиционалната верска хармонија меѓу Албанците. За сериозноста на проектот сведочат податоците од неодамнешниот попис во Албанија, каде муслиманите за првпат престанаа да бидат мнозинска верска заедница. Проекциите се дека до 2050 година бројот на католиците во Косово би можел да надмине 20%, додека Албанија на крајот би можела да стане земја со најголема католичка заедница.
Аналитичарите сметаат дека Албин Курти има потенцијал и политичка сила да го зачува внатрешното албанско единство и да спречи внатрешен верски раскол меѓу Албанците, што може да има трајни и несогледливи последици. Албанците мора да се вратат на придржувањето кон албанското канонско право (канон Ѓерѓ Кастриоти Скендербеу и канон Леке Дукаѓини), со што се реши и прашањето за верската припадност и хармонијата меѓу Албанците.
СЕКОЈ НОВ ДОГОВОР ГИ КРИЕ НЕУСПЕСИТЕ НА ПРЕТХОДНИОТ За ЕУ, промената на пристапот кон Косово е поважна од назначувањето на специјален претставник на ЕУ за Косово. Генерално, меѓународната заедница мора да има нов пристап кон Косово. Наплив на договори меѓу официјален Белград и Приштина, бидејќи секој нов договор всушност ги крие неуспесите на претходниот.
Дијалогот за нормализација на односите со посредство на ЕУ е нарушен бидејќи на ЕУ и недостасува јасна политика и визија за „менаџмент на конфликти и кризи“. Безбедносната криза најверојатно ќе продолжи во 2025 година, поради што е важно да се постигне договор за безбедносен пакет меѓу Косово и Србија. Ако Косово и Србија сакаат нормализација на односите и европска интеграција, тие мора да бидат дел од единствениот европски безбедносен чадор.
Изборот на нов специјален пратеник на ЕУ за дијалогот е важен, бидејќи Мирослав Лајчак го препушти водењето на дијалогот на другите актери без јасни принципи во дијалогот и спроведувањето на Договорот од Брисел. Владите во Приштина се сменија, додека на српска страна главен преговарач беше српскиот претседател Александар Вучиќ. Лајчак не е единствено одговорен за пропаѓањето на дијалогот за нормализација на односите, бидејќи одредени земји од ЕУ одржуваа и воспоставија паралелни врски, односно изградија свои билатерални односи и со Србија и со Косово, со што го нарушија развојот на дијалогот за нормализација на односите преку ЕУ. Улогата на САД и новата американска администрација на чело со Доналд Трамп е клучна за нормализирање на односите меѓу Србија и Косово. Најавите дека нов специјален пратеник на ЕУ за дијалог ќе биде данскиот дипломат Петер Соренсен само дополнително ќе ги зголемат ризиците од корупција.
Важен момент за Косово е неговото сегашно претседавање со ЦЕФТА. Косово мора да покаже конструктивност кон регионалната соработка и да работи на отстранување на пречките кои постојат меѓу членките на ЦЕФТА со цел да се подобрат економските односи во регионот и сите други форми на соработка.
Од вкупно 27 политички партии и еден независен кандидат што учествуваат на изборите, четири политички субјекти освоиле повеќе од 90% од сите гласови. Овие избори се гласање дали ВВ ќе има мнозинство или не, бидејќи се на прагот да достигнат повеќе од 50%. Сè уште има 20% неопределени гласачи, што претставува потенцијал за стекнување наклоност во изборната кампања. На речиси три недели до изборите, ВВ е јасен победник. Во моментов, ПДК ја зазема втората позиција, но според потенцијалот, ЛДК има поголем потенцијал да го заземе второто место.
Да се одржат изборите денеска, дали резултатите би биле вакви? Проекцијата се пресметува само кај одредени веројатни гласачи. (интервалот на доверба е ±3,5%).
Резултатите меѓу општата популација покажуваат актуелни политички преференции. Она што е важно е се уште високото ниво на неопределени гласачи од 20%. Тие ќе играат важна улога дали движењето ВВ ќе добие мнозинство над 50%.
