Во Советскиот Сојуз во 1970-тите, солидарноста со угнетените луѓе беше уште еден начин за отелотворување на толеранцијата. Го учевме на училиште, го извикувавме на првомајските демонстрации и го гледавме во филмовите кои го слават дружењето со борците за слобода Како деца, не забележавме дека големиот советски херој кој помогна во ширењето на револуцијата никогаш не бил Узбекистанец, ниту Бурјат, ниту Чечен, туку речиси секогаш Русин
ФИЛИП НОУБЕЛ
„Путин нема авторски права за употребата на рускиот јазик“
Во првите 10 години од мојот живот, моето мултиетничко семејство талкаше низ Советскиот Сојуз, Чехословачка и Франција. Како што се преселувавме, научив јазици кои и денес ја обликуваат мојата личност. Еден од нив е рускиот. Попатно ги апсорбирав и културните модели. Она што особено го ценам е толеранцијата.
Кога живеевме во Ташкент во 1970-тите, толеранцијата имаше специфично и високо политизирано име: Дружба народов или „братство на народите“. Тие два збора бескрајно се користат во училишните учебници, на улични плакати, на телевизиски вести и во говори на официјални настани. Меѓутоа, советската реалност набрзо ме научи дека, покрај паролите и нивниот возвишен јазик, и етничките навреди се подеднакво дел од секојдневниот живот, во чаршијата, во преполните автобуси, во долгите редици за млеко и на граничните премини.
А сепак, истото тоа секојдневие ми покажа дека луѓето се земаат еден за друг. Во Одеса, каде што се преселивме во 1979 година, нашите пријатели и соседи беа од мешани караитно-германски, руско-ерменски, украинско-еврејски, грчко-молдавски семејства. Кога гледавме филмови од Втората светска војна на ТВ секој ден – немаше многу избори – сите тие ги имаа истите приказни за родителите кои се борат против нацистичката инвазија на Советскиот Сојуз.
Наа 24 февруари 2022 година, кога светските вести експлодираа со реченицата „Москва го бомбардира Киев“, навистина се сомневав во сопствениот разум. Кога ги видов сликите од уништување, луѓе кои се кријат во метрото, со бабиѕе и нивните мачки, навистина се сомневав во сопствените очи. Се сомневав во самата основа на јазикот затоа што насловите комбинираа зборови кои изгледаа како да немаат смисла. Речениците опишаа работи кои едноставно беа незамисливи. Но, сето тоа се случи, и продолжува до денес, со илјадници убиени Украинки, деца, мажи, цивили и војници. Сакати. Сирачиња. Киднапирани. Силувани. Мачени
Првите три месеци од војната ги поминав залепен за вестите, гледајќи по осум часа извештаи секој ден, речиси целосно губејќи ја способноста за спиење. Престанав да читам и книги, иако пријателите ме нарекуваат зависник од книги. Едноставно затоа што моите очи ќе ја прелистат страницата, но ништо не регистрираа. Мојот ум продолжи да се трка, обидувајќи се да ја разберам веста, барајќи некакво објаснување.
На крајот, еден ден, сето тоа доведе до прашање кое ме задушува: лице в лице со геноцид, што да правам со тој дел од мозокот кој сè уште зборува руски секој ден?
Во Советскиот Сојуз во 1970-тите, солидарноста со угнетените луѓе беше уште еден начин за отелотворување на толеранцијата. Го учевме на училиште, го извикувавме на првомајските демонстрации и го гледавме во филмовите кои го слават дружењето со борците за слобода на Куба и Виетнам. Можеби, како деца, не забележавме дека големиот советски херој кој помогна во ширењето на револуцијата никогаш не бил Узбекистан, ниту Бурјат, ниту Чечен, туку речиси секогаш Русин. Не знаевме дека истиот империјален наратив за „донесување напредок на дивјаците“ беше само рециклиран од советската пропаганда, во име на „пријателството на народите“. И навистина, зарем зборувањето руски не беше најдобриот начин за поттикнување мир и разбирање меѓу толку многу различни етнички групи, бидејќи сите ќе зборуваме на ист јазик?
Брзо напред до 2014: Путин го гради целиот свој псевдо-аргумент за инвазија на источна Украина и окупација на Крим во името на рускиот јазик, имено за да ги заштити руските говорители кои наводно се загрозени и дискриминирани од властите во Киев.
Зборувањето руски отсекогаш ми било задоволство. Да, има поезија, но уште поважно, има гризливи шеги, хумор на апсурдот на јазик обликуван од отпорот кон царизмот, антисемитизмот, сталинизмот и извесно време, путинизмот – односно додека овој не го зазеде рускиот телевизија. Зборував руски како дете во Ташкент, Одеса и Москва. Потоа како новинар и истражувач во Бишкек, Алмати, Баку. Сега го користам секој ден со пријателите кога живеам во Прага или Берлин. Рускиот јазик што го зборувам е измешан со узбекистански и киргистански зборови, јазик на луѓе од различно етничко потекло кои воопшто не се сметаат себеси за Руси.
Со секој ден од војната, со секој објавен хорор, гледам се повеќе двојазични Украинци кои го напуштаат рускиот јазик. Писатели кои целосно се префрлаат на украински. Таму, се разбира, нема изненадување. Слушам и повици за укинување на руската литература, руската култура, руското присуство на настани. И тука навистина ме погодува прашањето за толеранција.
Да бидам јасен, дали украинската култура треба да се зајакне, широко да се предава, да се прикажува, да се преведува нејзината литература? Секако. Дали меѓународните музеи треба да ги променат своите етикети и соодветно да ги преименуваат сликите, за да се запре бришењето на украинската култура? Апсолутно. Целосно. Насекаде. На секој јазик. Не само затоа што украинската култура сè уште е главно игнорирана како резултат на децениската царска, советска и руска антиукраинска пропаганда, туку и затоа што е убава, исклучително разновидна, примамлива, полна со таленти.
Морам да отстапам овде. Неколку од моите прабаби и прадедовци го имаа како мајчин окситански јазик. За помалку од две генерации, централизираната француска држава го демонизираше окситанскиот идентитет до тој степен што, иако јазикот го зборуваа 90 проценти од луѓето што живееја во јужна Франција на почетокот на 20 век, денес тој број е помал од 9 проценти. Јавните личности од светот на културата со окситанско потекло сè уште се главно игнорирани или едноставно негираат нивниот идентитет во наставните програми на француските училишта и универзитети. Јасен и, за жал, многу успешен пример на колонизација спроведена од образовниот систем во кој поминав повеќе од 12 години од мојот живот.
Навистина ми требаа децении за да сфатам колку е длабоко вкоренет негирањето на идентитетот не само во учебниците, туку на крајот и во мене. Сега учам окситански, читам книги за неговата историја и литература. Но, дали ќе престанам да читам француска литература? Не. Зошто? Затоа што верувам дека одговорот на она што беше суштински – и сè уште делумно е – забрана со друга забрана нема да помогне
Повеќе би сакал да го деконструирам она што е претставено како големи културни икони, колку и да е болно. Повеќе би сакал да се соочам со идеализираните писатели кои ги пишувале текстовите на просветителството, а потоа да признаам дека и тие ги прифатиле најлошите колонијални ставови и учествувале во таков дискурс.
Дали руските поети Пушкин, Лермонтов, Бродски напишале ужасни и расистички текстови насочени кон Украинците, Чеченците и да го величаат рускиот империјализам? Секако. Тоа треба да се знае, проучи и разоткрие, бидејќи Москва ги користеше и ги користи нивните зборови како оружје, во случајот со Украина и на други места.
Нема лесен или среќен заклучок ако денес зборувате руски, додека секојдневно ги гледате сè пострашните вести кои доаѓаат од руската агресија во Украина, додека слушате – кога можете да издржите – пет минути гадост што произлегува од Кремљ, и додека се обидувате да ги усогласите конфликтните емоции, идентитети и морални прашања.
Личноста која ме натера да се вратам на читањето, вклучително и на руски јазик, е Андреј Курков. Роден е во близина на Санкт Петербург, пораснал и учел јапонски во Киев, служел во советската војска во Одеса, а сега живее во Киев. Тој пишува необични и иронични романи на руски, вклучувајќи ја и темата за војните од 2014 и 2022 година, но не само тоа. Во мај 2022 година, тој изговори реченица што добро ја паметам: Украина треба да го поседува рускиот јазик, бидејќи „Путин нема авторски права за употребата на рускиот јазик“.
Кога една империја ќе пропадне, поранешните периферии не се ослободуваат само себе си, туку на крајот и нејзиниот центар.
(global vouces)
