Крајно реакционерната програма за внатрешни реформи смислена од следбениците на Петен, под директно влијание на глобалниот пионер на фашизмот, Чарлс Морас, имаше за цел да ја врати Франција во ерата пред падот на Бастилја. Историчарот Џулијан Џексон убедливо го демонстрира ова во својата книга „Франција на суд: случајот Маршал Петен“
БОРИС БЕГОВИЌ
Зошто да се покаже книга за судењето на маршалот Филип Петен, водачот на Вишиевата Франција, и олицетворение на четиригодишната француска соработка со нацистичка Германија? Тоа се случи пред речиси осумдесет години. Кој, тогаш, освен неизлечливите љубители на историографијата, можеше да биде заинтересиран за книгата „Франција на суд: случајот на Маршал Петен,“ од британскиот историчар Џулијан Џексон? И зошто?
Бидејќи повторното разгледување на тоа судење, одржано веднаш по крајот на Втората светска војна во Европа, отвора многу универзални прашања кои се секогаш релевантни. И затоа што со враќањето во тесната и пренатрупана судница во Париз, од која меѓу другите известуваа Албер Ками и Франсоа Моријак, дознаваме повеќе за причините за тешкиот пораз на Франција во 1940 година. И затоа што поддршката за Петен, која постоеше и за време на судењето и долго по него, елоквентно зборува за карактерот на француската десница, па дури и може да го објасни потеклото на денешните релевантни играчи на десното крило на француската политичка сцена.
СОРАБОТКА СО ОКУПАТОРОТ Правно гледано, судењето не донесе никакви контроверзии: Петен беше обвинет и осуден за соработка со непријателот. А тој самиот го популаризираше ова со средба и ракување со окупаторот Адолф Хитлер и објавување на радио дека неговата политика е соработка – колаборационизам со тој окупатор. А она што тој самиот го направи и што тие го направија со неговите кадри, што ги постави, беше соработка со нацистичка Германија. На крајот на краиштата, крунски доказ за неговата соработка со непријателот е фактот што за време на ослободувањето на Франција, Петен се повлекол рака под рака со германскиот окупатор – во Германија. Француски маршал како бегалец во Германија!
Бранителите на Петен, не само оние на судењето, ги оправдуваат неговите колаборационистички потези со принципот на помалото зло. Дали соработката со нацистите, предавството, беше помало зло за Франција во 1940 година? Дали Петен навистина се жртвуваше за Франција?
Меѓутоа, ако правно (процесот се водеше според францускиот кривичен законик, кој важеше во времето на постапките на Петен, а тој самиот се грижеше за доволно докази во него) беше лесно да се осуди Петен, но политички не беше така. Соработката беше доста распространета во Франција во мрачните времиња по поразот. Многумина во Петен, веднаш по дебаклот во 1940 година, само за момент го видоа спасот, надежта за зачувување на Франција, дури и како окупирана земја, сè до мировниот договор, чии услови ќе ги диктира победникот. Германија, а некои, исто така, го видоа патот за зачувување на француските колонијални империи. Затоа авторот со право истакнува, веќе во насловот на книгата, дека Франција била на обвинителна клупа.
Овој впечаток е зајакнат со фактот што книгата опширно ги пренесува сведоштвата на клучните луѓе на Третата република, оние кои ја сочинуваа предвоената француска политичка елита. Иако се сведоци на обвинителството, сведочењето им беше функција на одбраната. Секој од нив, освен Леон Блум, се обиде да се оправда себе си и својата улога. Сведоштвата, пишува авторот, биле неискрени и опортунистички, без желба да се навлезе во суштината на проблемот, да се објасни францускиот пораз во 1940 година, кој навистина беше воен пораз, но што тие го оркестрираа. И да се расветлат околностите под кои Петен станал предавник. Тешко е да се поверува во таквата намера на обвинителството, но овој процес, во голема мера, се претвори во судење на Третата Република и нејзината политичка елита. На читателот му стануваат јасни корените на францускиот пораз во 1940 година
ПРИНЦПИОТ НА ПОМАЛОТО ЗЛО И тука доаѓаме до она што е релевантно не само за историографијата. Бранителите на Петен, не само оние на судењето и не само оние во тоа време, неговите колаборационистички потези ги оправдуваат со принципот на помалото зло. Дали соработката со нацистите, предавството (според кривичното право), беше помало зло за Франција во 1940 година? Дали Петен навистина се жртвуваше за Франција? За да се одговори на тоа прашање, мора да се претпостави што ќе се случеше со Франција доколку немаше таква соработка. Кое е злото од кое Петен ја спаси Франција со својата соработка? Симпатизерите на Петен никогаш не одговорија на тоа прашање. Наспроти нив, авторот на книгата се впушта во веродостојна шпекулација, во контра-историја, според која потпишувањето на примирјето во 1940 година воопшто не било неизбежно и продолжувањето на борбата, особено ако се има предвид заднината во францускиот прекуокеанските територии (Алжир, пред сè), не би биле воопшто катастрофални според Франција. Напротив.
Маршал не е само симбол на предавство и соработка со непријателот, туку и симбол на реакционерна обнова, извршена со поткопување на достигнувањата на Француската револуција и уништување на либералната демократија.
Но, дури и да се претпостави, за доброто на аргументот, дека Петен е спасителот на Франција, останува прашањето за цената на тоа спасување. Бидејќи спасителот Петен, утврди судот, дали е предавник, во однос на тогаш важечките одредби од кривичниот законик, дали изневерил нешто друго? Судот не се занимавал со тоа, туку авторот, без разлика на содржината на обвинението. И тогаш доаѓаме до нешто појасна слика за владеењето на Петен. Каква политика водеа властите на Виши, по примирјето и без оглед на условите на тоа примирје? Прво, Петен не ја укина само Третата република, туку и републиката како форма на владеење. Тој се стави на позицијата шеф на француската држава, како што официјално се нарекуваше Виши Франција – веќе немаше „р“ од републиката. Авторот со право го отфрла заклучокот од историографската литература дека Франција на Виши била „банана република без банани“. Таму не недостасуваа само банани! А законодавните овластувања што ги доби од скратениот и набрзина свикан парламент две недели по потпишувањето на примирјето беа блиски до оние што ги имаше – Анте Павелиќ. А тој беше на чело на „државата“.
ПОРАМНУВАЊЕ СО ДЕСНИЦАТА Порано или подоцна, Петен и жителите на Петен ја сменија националната парола. Наместо познатата и безвременска „слобода, еднаквост, братство“, Французите добија – „работа, семејство, татковина“. Нема врска со соработка – никој во Берлин не смисли нов слоган. Нацистичка Германија не беше заинтересирана за француските внатрешни прашања, туку само дека треба да има што помалку нивни поделби во Франција – тие се потребни на друго место. Националната револуција, крајно реакционерна програма за внатрешни реформи осмислена од Петенијците, под директно влијание на глобалниот пионер на фашизмот, Чарлс Морас, имаше за цел да ја врати Франција во ерата пред падот на Бастилја. Светлината на Париз е заменета со темнината на Виши – распространетото спа одморалиште.
Дали Петен ја дизајнираше таа програма? Според книгата, веродостојните сведоштва покажуваат дека Петен не бил во можност да дизајнира ништо во тоа време (можеби дури и порано). Но, тој не само што не се спротивстави на националната револуција, туку и даде целосна поддршка со својот авторитет како херој на Големата војна. Затоа, Петен не е само симбол на предавство и соработка со непријателот, туку и симбол на реакционерна обнова, извршена преку поткопување на достигнувањата на Француската револуција и уништување на либералната демократија. Во денешниот политички речник, Петен премина во редовите на екстремната десница.
И покрај миењето со разредена киселина, Националниот собир сè уште е фундаментално наследство на идеите за национална револуција на Петан, приспособени на новото време
Судењето беше – ефикасно. Тој беше завршен на денот на јапонската капитулација. Пресудата беше очекувана – смртна казна. Исто како што се очекуваше таа казна, ден по изречената, да биде заменета со доживотен затвор. И Петен заминува, по неколку трансфери, до својата крајна дестинација – затвор на остров кој се наоѓа на дваесетина километри од брегот на Бретања. Таму починал во јули 1951 година, на 95-годишна возраст. Тој беше погребан на локалните гробишта, без посебни ознаки.
Но, ако ја оставиме на страна екстремната десница, како работите се во центарот на француската политичка сцена, која се повеќе се нарекува мајка на политичкиот тек? Кога на претседателските избори во 2002 година, Жак Ширак влезе во вториот круг со Ле Пен, тој ги повика гласачите да гласаат против петенизмот. И обезбеди неверојатна победа – 82,2 отсто од гласовите. Огромен број од оние кои го сочинуваа тој процент (над 25 милиони гласови) не гласаа за Ширак туку против Ле Пен. Слично се случи и во вториот круг од неодамнешните (7 јули годинава) парламентарни избори, на кои фаворизираниот Национален собир едвај стигна до третото место. Има многу што не сакаат да гласаат за испрани петеновци. Така, вампирот Петен ни доаѓа кога им е потребен дури и на не-петеновци.
Само оние кои четири години им нанесоа најголеми загуби на петенови и кои истото го претрпеа од нив, би биле спремни да го искористат влогот од глог. И ги нема. Вампирот ќе продолжи да пие крв.
