Емилија од Виница заминала како средношколка, со 16 години за Словенија. Станала електроинженер која води значајни државни проекти. Деновиве е избрана за министерка во новата влада на Роберт Голоб
Претседателот на Движењето Слобода Роберт Голоб по седницата на партискиот совет откри дека кандидат за министер за дигитална трансформација ќе биде Емили Стојменова Дух. Таа на последните избори се кандидираше за социјалдемократите, но сега ги напушти. Коалицискиот догово на партиите од идното парламентарно мнозинство се очекува да биде потпишан на 22 мај.
Македонка како словеначки министер? Изненадување, нели? Штовели таа за првите контакти со новата татковина?
„Словенците и Македонците имаат слични навики, но ме изненади социјалната компонента. Словенците поретко ве канат дома, се среќавате на кафе во кафеана, додека во Македонија се среќаваме дома“, вели 37-годишната Емилија Стојменова Дух на 16-годишна возраст од родната Виница во Македонија се преселила во Марибор. Притоа, таа не се водел толку од социјални критериуми туку според ,отивите на „одливот на мозоци“. Во Словенија положила меѓународна матура и ги завршила студиите по електротехника кои ги надградила со докторат. Таа потоа основала семејство во Словенија и тука се чувствува како дома.
Да илустрираме дека најпрвин го завршила средното образование во Втората гимназија во Марибор, каде успешно ја положила меѓународната матура, а потоа се запишала на Факултетот за електротехника и компјутерски науки во Марибор, кој го завршила како најдобар студент на генерацијата 2009 година со висока просечна оценка 9,8 . Денес е доцент на Електротехничкиот факултет во Љубљана и иницијатор и координатор на националната мрежа на креативни лаборатории FabLab. Со својот позитивен пример сакала да инспирира што повеќе девојки за технички студии. Таа е и мајка која жонглира меѓу многуте обврски.
– Сега, после толку години во Словенија, веќе размислувам на словенечки. Поретко зборувам македонски, иако и мојата помлада сестра Кристина живее во Словенија. Мојот сопруг е Словенец, нејзиниот вереник е Словенец, а кога сме во друштво секако зборуваме словенечки. И двете зборуваме со некаков микс јазик, спонтано го користиме зборот што прв ни паѓа на памет. Основата е секако македонска, но забележувам дека малку ја редизајниравме. Дека и јас повремено изговарам македонски зборови, иако македонскиот нема деклинација. Но, дома користиме и многу англиски зборови, бидејќи и двајцата полагавме меѓународна матура. Имам словенечко државјанство.
Емилија говори за својот роден град. „Живеев во многу мал град со 10.000 жители, 60 километри оддалечен од границата со Бугарија. Имавме две основни училишта и една гимназија. Живеев во средина каде што сите се познававме. Одев на часови во кој беа и самите деца на успешни и влијателни родители… Син на директорот, син на градоначалникот, ќерка на директорот на најголемата компанија во овој град и слично. Забележав дека затоа овие деца добиваат повеќе охрабрување од околината и тоа многу ми пречеше. Зошто е поважно кои се моите родители отколку што сум јас? Токму затоа сакав да побегнам од ова место. Размислував да посетувам средно училиште во Скопје, но моите родители не се согласија. Сега, кога и самата сум родител, ги разбирам, но се разбира, не ги разбирав порано.
Па, накратко, цела несреќна почнав да одам гимназија во Виница, за среќа имавме барем природно-научна гимназија која повеќе ми одговараше од општествените науки.
Потоа наидов на публикација за стипендија за меѓународна матура во Втората гимназија во Марибор. Секако, ме интересираше случајот, иако не знаев каде е Марибор, ниту што е меѓународна матура, дополнително се покажа дека рокот за пријавување веќе е истечен, но јас сепак конкурирав.
На објавената адреса најпрвин испратив прашање, дали можам уште да се пријавам, бидејќи никој на училиште не ни кажал за повикот и дека малку сум го пропуштила крајниот рок, но многу ме интересира работата.
Иван Ловренчич, директорот на Втората гимназија, кој го сметам за татко Словенец, ми рече да се пријавам и покрај рокот, морав да испратам мотивациско писмо и препорака од двајца професори, кои ги добив. Наскоро ме поканија на интервју во Скопје, а потоа им ја открив тајната на моите родители. Тато беше навистина многу лут, но сепак ме донесе во Скопје на интервју. Никој не веруваше дека ќе ме примат, а јас бев сигурен во тоа.
Зборував со директорот на англиски, бидејќи не знаев ни српски, ни словеначки, со оглед на тоа што живеев во Југославија само шест години. Наместо планираното 15-минутно интервју, разговаравме 45 минути и бев сигурна дека ќе бидам примен на меѓународната матура, што набрзо и се оствари. Се сеќавам дека не чувствував никаков страв, ја видов само можноста. Во есента 2002 година се преселив во Марибор, каде што живеев во студентски дом. Мојот цимер беше од Скопје и сето тоа таму ни беше луда забава.
Се чувствував како да сум на одмор. Па, барем до првиот тест на знаење. Дотогаш бев навикната само на петки, главно сто проценти ги пишував сите тестови, но на тестот по физика наеднаш постигнав само 27 проценти. Трезвеност!
Размислував да се вратам во Македонија, но мајка ми ме убеди да истраам. Јас и мојот цимер почнавме да учиме и се исплатеше.
Се школувала на англиски а словенечкиот го научила на факултет. Словенечкиот јазик е навистина тежок, сепак правам многу грешки.
Тука се читаат бројките поинаку од нас, од друга страна имав многу мака со зборови кои се исти, но имаат различно значење. Жолтата боја на македонски
Идната министерка на факултетот била многу добро примена. Инаку, луѓето секогаш мислеле дека доаѓам од Русија или Украина, можеби поради презимето. Словенците си велат дека се затворена нација, но јас самиот никогаш не сум имал такво чувство. Работев извесно време во Горењска и во Ново место, имаме стан во Копер, сега живеам во Марибор, работам во Љубљана. Имав отворена врати насекаде.
Бев изненадена само од социјалната компонента. Имено, Словенците ретко ве канат дома, се среќавате на кафе во кафеана, додека во Македонија се среќаваме дома. Не сме навикнати да се јавуваме и да се најавуваме пред да дојдеме на гости, иако морам да признаам дека вашиот начин повеќе ми одговара и дека сега ми пречат во Македонија кога ненајавени ни доаѓаат посети.
Инаку, забележав дека е потребно многу време пред да поканите некого да го посетите. Во средно, на пример, за две години никој не не покани нас странците на гости.
И уште нешто, Словенците се многу активни, шеташ по планина, шеташ многу… Ние Македонците сме малку помрзеливи за ова. На пример, на мајка ми и беше необично да пешачи од студентскиот дом до училиштето, кое е оддалечено околу три километри, а особено ѝ беше чудно да оди сама.
Таткото на Емилија е сообраќаен инженер и постојано ги поправа работите во својата работилница. Тој самиот знае сето тоа да го состави. Јас и сестра ми отсекогаш сме биле заинтересирани за технологија. Наместо да си играме со барбики, си игравме со коли, сечевме, склопувавме нинтендо.
Првиот ден на студиите бил шок за неа – таа имала 149 студенти колеги а ниту една студентка во генерацијата. „Во електротехниката, нас жените сè уште нè гледаат чудно, но исто така е чудно што заземаме пониски позиции отколку што всушност сме способни. Има уште многу да се направи околу ова. Се разбира, морав да работам уште повеќе за да добијам добри оценки и потоа да имам мир. Дури и кога сте мајка, мора да продолжите да докажувате дека можете и да работите во професијата. Дека сте достојни да бидете во вашата работа.
Во втора година добив стипендија за кадар од компанијата Искрател, а во четврта година почнав да работам таму преку студентската служба. На крајот од студиите ми беше понудено место млад истражувач на факултетот, но јас тогаш не го сакав тоа и претпочитав да ја прифатам понудата на Искрател, каде ми беше понудена функцијата млад истражувач во областа на економијата. Во тоа време покрај работата работев и на докторат и бев доста зафатена, но не жалам. Во овој период создадов навистина широк круг на луѓе.
Потоа имаше една недела кога се беше превртено наопаку. Докторирав во понеделник, напредував во среда и добив отказ во петок. Тоа беше голем шок за мене, ништо не ми беше јасно, животот ми се преврте наопаку преку ноќ.
– На Електротехничкиот факултет сум вработена во лабораторијата за телекомуникации. Учествувам во педагошкиот процес, но сум вклучен во него во помала мера отколку што би сакала. Сепак, многу сум среќна и исполнета што работам на проекти, домашни и меѓународни. Еден од проектите во кој моментално насочувам голем дел од мојата енергија и време е националната мрежа на FabLabov Словенија. Вклучува 72 партнери, вклучувајќи ги сите домашни универзитети, многу општини, мали и големи, многу компании од сите големини и организации. Она што најмногу ми се допаѓа кај мрежата е што во неа се вклучени и активно учествуваат и организации како RogLab, Simbioza, Zavod 404, KreatorLab од Марибор, Katapult од Трбовље, PC Standard од Велење.
Сите овие организации беа вклучени и во активностите предвидени од мрежата пред да се формира мрежата. По создавањето на мрежата, повеќето од нив, особено RogLab, несебично го споделуваат своето знаење и искуство со другите со цел да се поврзат и да постигнат подобри резултати и да ја подобрат состојбата на полето на иновациите и креативноста во Словенија. Интересен проект кој уште еднаш ја допира темата за домашната средина е проектот Smart Village (Умни села). „Она што го сакам и се стремам со моите проекти е да создадам средина во Словенија каде што младите би сакале да останат или оние кои заминуваат во странство за искуство да се вратат со текот на времето и да донесат дома знаење и идеи“ – вели Емилија.
