ЈАНИС ВАРУФАКИС
Кога фабриката сака да го отстрани токсичниот отпад, некому му плаќа да се ослободи од тој отпад и така централните банки ги третирале парите со години. Денес, не постои оптимална каматна стапка која би ја балансирала понудата и побарувачката на пари без да предизвика масовен бран приватни и јавни банкротства. Тоа е долгорочната цена на парите што се „отровни“.
Капитализмот го освои светот со комодифицирање на речиси сè што имаше вредност, но не и цена, со што создаде голем јаз помеѓу вредноста и цената. Истото го направи и со парите. Вредноста на парите како средство за размена отсекогаш била одраз на подготвеноста на луѓето да разменуваат работи од одредена вредност за одредена сума готовина. Но, во капитализмот, откако христијанството ја прифати идејата за наплата на камата на заемите, парите добија и пазарна цена: каматната стапка, односно цената што треба да се плати за позајмените пари во одредено време.
По финансискиот колапс во 2008 година, а особено за време на пандемијата, се случи чудна работа: парите ја задржаа својата вредност како средство за размена (амортизирани од инфлацијата), но нивната цена драстично падна, во многу случаи стануваше негативна. Политичарите и централните банки ненамерно ја отруја „отуѓената моќ на човештвото“ (како што гласеше Марксовата поетска дефиниција за парите). Отровот што го вбризгуваа беше политиката што ја водеа во Европа и САД по 2008 година, која вклучуваше драстични мерки за штедење за мнозинството и финансиски социјализам за избраните.
Штедењето ја намали јавната потрошувачка токму во моментот кога приватните трошења нагло паѓаа, забрзувајќи го падот на вкупниот износ на приватните и јавните трошоци – што, по дефиниција, во агрегат претставува национален доход. Во капитализмот, само големиот бизнис има капацитет да позајмува значителни суми на пари што доверителите, главно богати луѓе со големи заштеди, се подготвени да ги позајмат. Ова е причината зошто цената на парите се врати по 2008 година: побарувачката за нив пресуши, во услови кога големите бизниси одговорија на катастрофалните ефекти што ги имаше драстичното штедење врз побарувачката со откажување од инвестирање, без оглед на тоа што понудuva;ite на парите (она што беше достапно за големиот бизнис) беа дарежливи.
Како кога никој не сака да купува купишта компири по преовладувачката цена, а цената на парите, каматната стапка паѓа кога побарувачката е помала од сумата достапна за кредитирање. Но, со една клучна разлика: додека драстичното опаѓање на цените на компирот брзо го лекува секој проблем со прекумерната понуда, кога цената на парите драстично опаѓа, се случува спротивното. Наместо да се радуваат што сега можат да позајмуваат пари со поповолни услови, инвеститорите размислуваат вака: „Централната банка мора да мисли дека работите се лоши, штом дозволи каматите да паднат толку ниско“. Нема да инвестирам и да ми понудат пари бесплатно!“ Дури и откако централните банки драстично ја намалија официјалната цена на парите, инвестициите не закрепнаа, а цената на парите продолжи да паѓа, се додека не влезе во негативна територија.
Тоа беше чудна ситуација. Негативните цени имаат смисла за лоши работи, а не за добри работи. Кога фабриката сака да го отстрани токсичниот отпад, таа поставува негативна цена: нејзините менаџери плаќаат некому да се ослободи од отпадот. Но, кога централните банки ќе почнат да ги третираат парите на начинот на кој производителите на автомобили ја третираат искористената сулфурна киселина, или нуклеарните централи третираат радиоактивна отпадна вода, јасно е дека нешто е гнило во кралството на финансиализираниот капитализам.
Некои коментатори сега се надеваат дека западните пари се прочистени во пламенот на инфлацијата и зголемените каматни стапки. Но, инфлацијата не го истиснува отровот од западниот монетарен систем. По повеќе од една деценија зависност од токсични пари, не постои единствен препорачан метод за детоксикација. Денешната инфлација не е истото зло со кое се соочи Западот во 1970-тите и раните 1980-ти. Овој пат таа ги загрозува трудот, капиталот и владите на начин на кој не можеше пред 50 години. Тогаш, работната сила беше доволно организирана за да бара зголемување на платите за да се компензира кризата со трошоците за живот, а ниту владата ниту приватните корпорации не се потпираа на бесплатни пари за да продолжат. Денес, не постои оптимална каматна стапка што би ја вратила рамнотежата помеѓу понудата и побарувачката на пари без да предизвика масовен бран на приватни и јавни банкротства. Тоа е долгорочната цена на токсичните пари.
Администрацијата на САД се соочува со невозможна дилема: или да ја ограничи домашната инфлација или да ја турне корпоративната Америка и многу пријателски влади во солвентната криза што би ја загрозила стабилноста на самата Америка. Работите се уште полоши во еврозоната, каде што креаторите на политиката одбиваат да го направат она што јасно треба да се направи и она што европските банки не го направија по 2008 година: да ги постават вистинските федерални темели на Европската унија, односно да воспостават фискална унија. Наместо тоа, тие и дозволуваат на Европската централна банка (ЕЦБ) да „направи се што е потребно“ за да го спаси еврото (алузија на познатата изјава на тогашниот претседател на ЕЦБ Марио Драги среде кризата во еврозоната, уред.). Само со труење на сопствените пари ЕЦБ можеше да го одржи еврото во живот. Денес, ЕЦБ поседува огромно количество италијански, шпански, француски, дури и грчки долг, чиешто држење повеќе не може да го оправдува велејќи дека тоа е начин да се задржи инфлацијата во целната рамка – но не може да го фрли тоа оптоварување далеку без да се доведува во прашање не само постоењето на еврото.
Со оглед на тоа што Европа и Америка се соочуваат со нерешлива загатка, можеби е добро време да се разгледа подлабоката причина зошто парите можат да станат токсични (што не е исто што и девалвирани со инфлација). Добар почеток би бил да се тргне од идејата на Алберт Ајнштајн дека можеме да ја разбереме природата на светлината само кога ќе прифатиме дека таа се состои од два различни типа на движење: едната карактеристика на честичките, а другата карактеристика на брановите.
Парите имаат и двојна природа. Неговата прва природа, како стока што треба да се замени за друга стока, никогаш не може да објасни како парите некогаш би можеле да имаат негативна цена. Но, неговата втора природа може: парите, како и јазикот, се одраз на односите што ги имаме едни со други и со технологиите што ни се на располагање. Тоа е одраз на начинот на кој ја трансформираме материјата и го обликуваме светот околу нас. Ја квантифицира нашата „отуѓена моќ“ да дејствуваме колективно, како колектив. Откако ќе ја разбереме таа друга природа на парите, сè има многу повеќе смисла
Социјализмот за банкарите и ригорозното штедење за повеќето други ја намалуваат динамиката на капитализмот, туркајќи го во состојба на навидум привлечна стагнација. Отровните пари се слеваат во изобилство, но не одат во сериозни инвестиции, добри работни места или било што друго што би можело да го врати изгубениот животински дух на капитализмот со реанимација. И сега, кога сеништето на инфлација се надвисна над нас, не постои монетарна политика што може да ги прочисти парите, да ја врати рамнотежата или да ги пренасочи инвестициите за да оди таму каде што на човештвото му е најпотребно.
