Со децении Бугарија имаше големо парламентарно мнозинство во поддршка на еврото. Овој факт е одлучувачки, а не е можен референдум што би се користел главно како терен за русофилски популизам
ДАНИЕЛ СМИЛОВ
Предлогот на претседателот Румен Радев за референдум за усвојување на еврото следната година конечно ја откри својата вистинска природа: тоа е обид во последен момент за саботажа на членството на земјата во еврозоната. Многумина го повикуваат Радев едноставно да ја признае својата вистинска цел. Но, тој навистина нема потреба од тоа.
Од технолошка гледна точка, бидејќи е јасно дека таков референдум нема да биде одобрен од Парламентот, претседателот се надеваше дека ќе го оспори одбивањето пред Уставниот суд. Сето ова би траело еден или два месеци, а одлуката на Уставниот суд би можела да се одложи уште подолго. Ова би ја спречило или барем би ја одложило одлуката на Советот на ЕУ за членството на Бугарија, што всушност би го одложило за најмалку уште една година. Покрај озлогласениот извештај за конвергенција за исполнувањето на условите од страна на Бугарија, одлуката на Советот за прием во еврозоната се базира и на препорака од земјите од Еврогрупата. Доволно би било таквата препорака да не дојде поради компликациите околу предлогот за референдум за Бугарија и таа да биде одложена.
Значи, доколку земјата влезеше во процедури за формално отфрлање од страна на Народното собрание на предлогот на претседателот и нејзина жалба до Уставниот суд, без оглед на развојот на настаните, саботажата ќе ја постигнеше својата главна цел – останување на Бугарија надвор од еврозоната на неопределено време.
Во оваа заднина, партиите на мнозинството – или мнозинството од нив – донесоа неконвенционална одлука да не дозволат предлогот на претседателот да биде разгледан од Народното собрание. Идејата се чини дека потекнува од ГЕРБ, но нејзин имплементатор беше доц. проф. Наталија Киселова – претседателката на Парламентот. Неприфатливоста на предлогот на претседателката ѝ даде причина да го остави без разгледување од страна на Парламентот. Дел од идејата е дека бидејќи нема одлука од страна на Народното собрание, нема да има жалба до Уставниот суд.
Сепак, таков паметен одговор на провокацијата на претседателот Радев има свои проблеми. Во нормална ситуација, би било соодветно Народното собрание да го почитува претседателот со формално отфрлање на неговиот предлог. Исто така е дискутабилно дали дејствијата на претседателот на Народното собрание се во согласност со секоја буква од законот, а особено со деловникот на Парламентот. Но, главната работа е дека постапките на Киселова во овој случај се засноваат на исклучително здрава и принципиелна основа: таа – како претседател на Народното собрание и конституционалист – има посебна одговорност за проверка на уставноста на актите на Народното собрание. Барањето на претседателот всушност го принудува Народното собрание да донесува одлуки за неуставни политики. Киселова има право да суди и да спречува вакви провокации.
Доколку мнозинството во Народното собрание не се согласи со нејзината одлука, може да ја отстрани. Во овој случај, претседателот всушност ја зацврстува Киселова на нејзината функција, барем привремено, бидејќи, големо мнозинство во парламентот ги одобрува нејзините постапки во врска со референдумот на Радев.
На крајот на краиштата, дури и ако претседателот на Народното собрание го отфрли барањето на претседателот, одговорноста за одлуката е на мнозинството: ако не го дели, може да преземе потребни дејствија, вклучително и отстранување на претседателот;
Предлогот на Радев за референдум е несомнено неуставен. Не е случајно што секретарот за правни работи Крум Зарков поднесе оставка од својата функција поради овој претседателски потег. Одлуката на Уставниот суд од 2024 година за референдумот „Вазраждане“ содржи сеопфатна аргументација зошто Народното собрание не може да го одложи членството на Бугарија во еврозоната со оглед на тоа што ги исполнуваме критериумите за членство. Накратко, во моментот кога извештајот за конвергенција ќе утврди дека Бугарија ги исполнува критериумите, за нас се активира законската обврска за влез во еврозоната. Овој извештај, кој го побаравме целосно законски и легитимно, ќе биде објавен за три недели. Сигналите се дека ќе биде позитивно, што значи дека Бугарија ги исполнува условите за членство. Во секој случај, доколку референдумот се одржаше за еден или два месеца, тој ќе беше неуставен, до степен до кој ќе беше во спротивност со важечките меѓународни и европски обврски на нашата земја. Тоа е, Радев свесно сака нешто што знае дека е неуставно во принцип.
Киселова го вложи својот професионален углед за да се спротивстави на неуставна провокација, што ѝ прави чест.
Она што е особено опасно во врска со претседателската саботажа на членството на Бугарија во еврозоната е нејзината (псевдо) демократска мотивација. Луѓето немаа право да се изјаснат по прашањето за еврото, а претседателот сакаше да им даде право да се изјаснат.
Аргументот дека Бугарите немаа можност да се изјаснат по прашањето за членството во еврозоната е чуден. Во последните четири години, граѓаните седум пати го изразија своето мислење за прашањето за управување со земјата на парламентарните избори. Седум пати тие создадоа големо парламентарно мнозинство од политички претставници кои јасно го прогласија еврото како главна стратешка цел за Бугарија, која мора да се постигне во најкраток можен рок.
Овие седум избори се единствена вежба во историјата на демократијата. Тие се исто така апсолутно доволна демократска легитимација за членството на земјата во еврозоната. Седум парламентарни избори во рок од неколку години се, од политичка гледна точка, потежок аргумент од референдум, кој најверојатно би завршил со мала разлика во една или друга насока.
Директната демократија нема поголема моќ од претставничката демократија. И двете форми гарантираат легитимитет. Седум парламентарни избори во краток временски период значат многу во однос на легитимитетот на дадена позиција.
Ова е вистинската легитимација на нашето пристапување кон еврозоната. Всушност, многу е поважно што барем од 2005 година во Бугарија има големи парламентарни мнозинства во поддршка на еврото отколку изолиран референдум на кој е донесена одлука во една или друга насока (и веројатно со мала разлика). Случајните анкети за гласањето на народот имаат своја тежина, но не можат да се споредат со стратешки и систематски изразен став во текот на две децении. Еврозоната не е само изолирано прашање на управување – како што е изградбата на нуклеарна централа, депонија или брана. Тоа е системски проблем за управувањето со земјата, што е поврзано со целокупните стратегии на политичките партии во Бугарија. Затоа, фактот дека овие партии со децении генерирале големи мнозинства во корист на еврото е одлучувачки. Ова е вистинската легитимација на нашето пристапување кон еврозоната, а не можните резултати од инцидентен референдум, кој ќе се користи главно како подготовка за русофилски популизам во Бугарија.
