Секој четврти вработен во Србија оди на работа кај странски работодавач. Компании и поединци од странство инвестирале повеќе од четири милијарди евра во Србија во 2022 година, што е најголем износ на странски капитал во таа земја. Најголемите инвестиции доаѓаат од ЕУ
ДЕЈАНА ВУКАДИНОВИЌ
Меѓу повеќе од 300.000 вработени се во фирми кои дошле од странство, во Србија или секој четврти вработен! Ова е според податоците на Републичкиот завод за статистика од 2020 година, што ги обработува Бојана Вулетиќ.
– Странските компании, а јас пред се мислам на меѓународните корпорации кои работат во областа на информатичката технологија, комуникациите и продажбата, ги поттикнуваат и наградуваат вработените за лојалност и добри резултати. Работните услови се приспособени на потребите на работниците, а интересни сме и за странците, бидејќи сме квалитетни, вредни, образовани и не чинат колку работниците на Запад – вели Вулетиќ.
Компании и поединци од странство инвестирале повеќе од четири милијарди евра во Србија во 2022 година, што е најголем износ на странски капитал во земјата во последните неколку години, соопшти Народната банка на Србија (НБС) за Би-Би-Си. Најмногу инвестиции во Србија доаѓаат од земјите на Европската унија, покажуваат податоците на НБС.
Властите во Србија во последните две децении решија да привлечат капитал од странство со разни субвенции и поволности за инвеститорите. Сепак, некои проекти привлекоа внимание поради лошите услови за работа на вработените или брзото повлекување на сопствениците од српскиот пазар.
Што ако странските инвеститори се повлечат?
Претседателот на Србија, Александар Вучиќ, често во своите обраќања до јавноста со гордост ги истакнуваше податоците за нивото на странски инвестиции во српската економија. Ништо помалку емотивно говореше за можноста еден од клучните столбови на српската економска политика да пропадне поради прашањето за односите меѓу Србија и Косово.
Зборувајќи за француско-германскиот предлог за решавање на косовското прашање, Вучиќ рече дека доколку Белград го одбие тој план, може да се соочи со запирање, а потоа и повлекување на инвестициите од странство.
„И во Русија остварија профит, па за 15 дена ја напуштија земјата. А само Германците во Србија вработуваат 80.000 луѓе, до крајот на годината ќе има 100.000. Сега имаме 8,2 милијарди евра меѓусебна трговија со Германија, а тоа беше нешто повеќе од две милијарди кога станав премиер. Од тоа се исплаќаат плати и пензии“, рече Вучиќ.
Европските компании се одговорни за 70 отсто од странските директни инвестиции во земјата во изминатата деценија, покажуваат податоците на Делегацијата на Европската унија во Србија од 2020 година.
„Српската економија е зависна од странски инвестиции, креаторите на политиката не уценуваат дека Западот ќе ги повлече инвестициите, но тие самите создаваат амбиент во кој сме зависни, бидејќи тие 20 години не ја стимулираат домашната економија.
„Повлекувањето на странски капитал би имало негативно влијание врз потрошувачката, доходот, бруто социјалниот производ, но нема да има целосен колапс на економијата“, тврди за Би-би-си Урош Делевиќ, професор по меѓународна економија на Универзитетот во Лондон.
Што се странските инвестиции и како тие влијаат врз економијата на земјата домаќин?
Странска инвестиција значи кога една компанија ќе дојде во друга земја и ќе изгради свои капацитети, ќе донесе опрема и ќе започне бизнис што не постоел во таа земја, вели Даница Поповиќ, професорка на Економскиот факултет во Белград.
Странски инвестиции се и кога странска компанија купува постоечка фирма. „Основата на странските инвестиции е капиталот“, објаснува таа за Би-Би-Си. Но, не се сите странски инвестиции исти.
„Државата треба да ги стимулира оние високотехнолошки инвестиции кои бараат поквалификувана работна сила, да имаат подобра опрема, што се рефлектира со поголем извозен потенцијал и повисоки плати“, вели Саша Ѓоговиќ, економист. За нив, вели тој, профитира земјата домаќин, бидејќи на странскиот пазар пласира производи со повисок квалитет.
„За разлика од нив, трудоинтензивните инвестиции како кожарската, чевларската или текстилната индустрија бараат поевтина работна сила, не се технолошки попредизвикувачки и не носат поголема додадена вредност“, додава тој.
Странските инвеститори најмногу инвестирале во индустријата за преработка на растителни, животински и минерални суровини – околу 43,5 отсто, покажуваат податоците на НБС. Инвестициите влијаат на бруто општествениот производ, бидејќи, во неговиот вкупен број спаѓа се она што го произведуваат домашните и странските компании на територијата на една држава.
Учеството на вкупните инвестиции во БДП на Србија и натаму е под препорачаното ниво – околу 22 отсто, од кои само 50 отсто се странски инвестиции.
Според Милениумските развојни цели на Обединетите нации, учеството на инвестициите во БДП на земји како Србија треба да биде најмалку 25 отсто, се вели во Белата книга на Советот на странски инвеститори, објавена во декември 2022 година.Овој документ, кој се објавува секоја година, го анализира деловното опкружување во Србија, ги идентификува проблемите и укажува на потенцијални решенија.
„Добро е што странските инвеститори инвестираат во Србија, но Владата треба да работи и на формирање домашни средни претпријатија, да ги поттикне.
„Во тој процес треба да се вклучат и локалните власти, сите да имаат еднакви шанси, а не некои да се фаворизираат“, вели економистот Ѓоговиќ.
Во Србија на странските инвестиции се гледа како на замена за домашната економија, посочува Делевиќ, а не како на нејзино дополнување.
Се отвораат странски фабрики, постојано слушаме: „подобра ни е економијата, затоа што ја имаме и оваа фабрика“, но немаме. „Тоа не е наша фабрика, бидејќи нема врска со нашиот домашен капитал – кога последен пат сте слушнале дека некој од нашите отворил нешто во Србија?“, објаснува професорот.
Сепак, се што е произведено од странски компании е вклучено во општествениот производ на Србија. Со Законот за инвестиции усвоен во 2014 година, Србија ги изедначи домашните и странските инвеститори.
Премиерката Ана Брнабиќ постојано повторува дека и странските и домашните инвеститори се подеднакво важни за развојот на економијата.
Зошто странските компании инвестираат во Србија?
Германската компанија Бош работи во Србија веќе седумнаесет години.
Во меѓувреме го зголемија бројот на вработени и добивката, а во 2021 година се добија 6,5 милиони субвенции за проширување на бизнисот.
„Стабилното економско опкружување, развиената инфраструктура, добрата стратешка позиција, логистичките предности, поддршката од Владата и локалната заедница, како и образованата, мотивирана работна сила не привлекоа да отвориме претставништво во Србија пред речиси три децении“, вели Јованка.Јовановиќ, генерален директор на Бош Груп во Србија, во писмена реакција до Би-Би-Си.
Ѓоговиќ вели дека пониските цени на струјата во споредба со Европската унија и стабилното снабдување со други извори на енергија ја прават Србија погодно место за инвестирање. Тој инсистира дека „субвенциите се главниот механизам во Србија за привлекување странски инвеститори“.
„Субвенциите можеби се соодветни за оние кои сакаат да инвестираат, но прашање е колку тие се соодветни за земјата домаќин без јасно дефинирани цели и критериуми за поддршка на тие инвестиции, во колкав обем се даваат, за каков бизнис. Не гледам дека Србија има јасно дефинирани цели“, додава тој.
