Најголемата криза ја предизвика американската централна банка, бидејќи наместо да печати, брзо ги повлекуваше парите од оптек. Слична катастрофа беше спречена во 2008 година од Бен Бернанке. Подвиг достоен за награда, кој годинава го добија и Даглас Дајмонд и Филип Дибвиг
ДАНИЦА ПОПОВИЌ
Се сеќавате ли на филмот Too Big To Fail (Too Big To Fail) и сцената кога претседателот на Fed изгледа патетично и им кажува на конгресмените дека ако не дејствуваат веднаш, американската економија ќе пропадне преку ноќ? Во филмот беше кажано од Пол Џамати, а во реалноста од Бен Бернанке, тогашниот претседател на американската централна банка: „Целата моја академска кариера ја поминав проучувајќи ја Големата депресија… Ако не постапиме, смело и веднаш, ќе ја повториме депресијата од 1930-тите, само што овој пат ќе биде далеку, многу полошо. Ако не го направиме тоа веднаш, нема да имаме ни економија во понеделник“.
Лекот беше ефикасен. Парите се издаваа со рекордна брзина, во понеделник американската економија функционираше нормално, а дванаесет години подоцна, токму овој понеделник Бернанке со двајца колеги ја доби Нобеловата награда за економија. Така наградата од речиси еден милион долари подеднакво ќе ја подели со Даглас Дајмонд од Универзитетот во Чикаго и Филип Дибвиг од Универзитетот Сент Луис.
Објаснувањето на Нобеловиот комитет дека наградата е доделена за „истражување на банките и финансиските кризи“ ќе одврати многу лаици од дополнително читање на извештајот. И во тоа „истражување“ се крие бездната во која во 2008 година лесно можеше да западне Америка, а со тоа и целиот свет, на ист начин како Големата депресија од 1930-та година. Во таа бездна, на самото дно, лежеше колапсот на банкарскиот систем.
Бернанки преку истражување покажа дека таква пропаст била создадена во 1930-тите од страна на американската централна банка кога наместо да печати, брзо ги повлекувала парите од оптек. И тоа ја претвори релативно обичната рецесија во Голема депресија, која Џон Хаслер, член на Комитетот за Нобеловата награда за економија, ја опиша како најдраматична и најсериозна глобална криза во модерната историја. А следната катастрофа од 2008 година ја спречи тогашниот директор на ФЕД, Бен Бернанке, а САД и светот набрзо воздивнаа. Зарем тоа не е подвиг достоен за Нобелова награда?
Клеветниците на Бернанке често му го даваат навредливиот прекар „Хеликоптер Бен“, во врска со другиот нобеловец, Милтон Фридман, кој рече дека истурањето пари од хеликоптери може само да предизвика инфлација. А сепак, Бернанке никогаш не го направил тоа. Таа огромна сума пари од речиси половина трилион долари беше инјектирана преку програмата наречена TARP (The Troubled Asset Relief Program) која всушност беше насочена помош за финансискиот систем наменета да ги спаси банките, а со тоа и целата американска економија, од катастрофата што го надвисна нивниот имот.
Останатите двајца лауреати на овогодинешната Нобелова награда работеа и на чувствителноста на банкарскиот систем на гласините за банкрот на финансиските должници, а што е уште поважно, истражуваа и покажаа начини на кои може да се спаси економијата од големата депресија на моментот кога се појавуваат гласините. Се покажа, всушност, дека луѓето не се водат ниту од искуството, ниту од моменталните податоци, туку само од очекувањата. Запомнете, на пример, нашите хиперинфлации: тие траеја со години и завршуваа во секунди! И тоа не во ниту една секунда, туку во моментот кога беше објавено веродостојно соопштение за прекин на печатењето пари. На сличен начин, овогодинешните нобеловци Дајмонд и Дибвиг развија механизми за одбрана на банкарскиот систем од лесен колапс и познатиот „банкарски налет“ што се случува во секундата кога клиентот не може да ги повлече своите пари од банката.
Еден од ефективните методи за заштита од кризата е политиката на државно осигурување на банкарските депозити. „Кога инвеститорите знаат дека државата им ги гарантира парите, веќе нема потреба да трчаат во банка веднаш штом почнат гласините за банкрот“, се наведува во извештајот на Нобеловиот комитет. Еден од нобеловците го потврди ова: „Сега сме многу подобро подготвени“. Пред кризата во 2008 година, светот немаше поим колку финансискиот систем е чувствителен на секакви изненадувања. Сепак, запомнете: подготвеноста сама по себе не исклучува криза“.
Значи, да се потсетиме: како и кај шумските пожари, во финансискиот систем, подготвеноста не исклучува криза. Но, полесно е кога има противпожарни апарати, и кога се користат навреме.
(Авторката е професорка на Економскиот факултет во Белград)
