Иако се наоѓа во урнатини, ова терористичка организација минатата година во Ирак и Сирија извела повеќе од 1.500 терористичких напада. Нејзините приврзеници во Европа, речиси исклучиво белци, преуземаа одговорност за некои од 129 напада во ЕУ во текот на 2018
СТЕФАН СЛАВКОВИЌ
Гледано однадвор, Исламската држава одамна ги изгуби сите параметри на државноста. Територијата на Калифатот беше најголема на крајот на 2014 година, кога изнесуваше околу 110.000 квадратни километри. На крајот на 2019 година, областа под непосредна контрола на ИД беше намалена на околу 4.000 километри пустелија во Сирија. За пет години се намали од површината на Бугарија на територијата на Срем, а денес е речиси непостоечка. Кон крајот на минатото лето, според Стејт департментот, таа имаше околу 18.000 борци, што е значителна загуба од ноември 2014 година, кога околу нејзиното знаме се бореа околу 70 000 милитантни исламисти. Загубата на сообраќајот и индустриската инфраструктура, исто така, драстично го намалија целокупниот буџет на располагање. Во моментов станува збор за прилив од 300 милиони долари – незначителна бројка, но значително помалку од 2 милијарди американски долари што ги имаше по грабежот на ирачките и сириските банки и музеи и запленувањето на сите ирачки и скоро сите сириски нафтени бунари во почетокот на 2015 година. За споредба, околу 55.000 барели нафта носеа скоро 3 милиони американски долари на ден. Повеќе нема поистакнат лидер, бидејќи лидерот Абу Бакр ел Багдади беше убиен во октомври минатата година, кога поразот стана неизбежен. Еден ден подоцна, неговиот наследник и портпарол на Калифатот, Абу ал-Хасан ал-Муџахир, беше исто така убиен. Туркменецот кој моментно управува со остатоците од поранешниот калифат, Амир Мохамед Абдул Рахман ал Мавли ал Салби, изгледа како капетан на бродот кој тоне забрзано..
Од друга страна, истата ИД, иако сведена на ѓубриште, изврши повеќе од 1.500 терористички напади минатата година во Ирак и Сирија. Неговите приврзаници во Европа, речиси исклучиво белци, ја презедоа одговорноста за некои од 129-те напади во ЕУ во текот на 2018 година. Пунктовите на ИД во Авганистан, Нигерија, Либија, Филипини, Египет, Јемен, Сомалија и Конго можеби немаат иста моќ, бидејќи јадрото е организациски ослабено, но тие немаат ниту достоен противник на земја, барем засега. Можеби уште поопасни се ќелиите без територија, оние скриени во визби и училишта кои работат во Индија, Алжир, Ирак, Тунис, Саудиска Арабија и на Кавказ. Накратко, ИД можеби ја изгуби вистинската војна, но сепак се крена далеку под руската и американската бомба и зачекори на чизмите на курдските, американските, сириските и иранските армии како победник чиј симболички главен град продолжи да живее. Благодарение на неа, радикализираните исламисти низ целиот свет засекогаш ќе го имаат знамето во чие име ќе ја продолжат својата темна, регресивна борба. Згора, и геополитичките околности од минатата година не создадоа атмосфера во која нема да настане понатамошна радикализација.
„ИД е прилично чиста. Да, таа изгуби голем дел од нејзиното раководство. Таа исто така изгуби голем број на способни борци. Но, сега тој остаток има повеќе искуство што привлекува нови луѓе. Мора да се сфати сериозно – на почетокот ИД беше несакан ефект. Додека има фактори во неговото појавување, ќе има вакви органиации“, изјави неодамна премиерот на ирачки Курдистан Масруд Барзани.
Најочигледен фактор на дестабилизација на теренот кој ја фаворизира можната исламистичка вибрација е турската инвазија на делови од Курдистан во Сирија по скоро целосно повлекување на американските трупи. Неодамна објавената снимка на турските трупи како убиваат мајка на сириски војник, претходно обезглавена е неверојатно шокантна; тешко се кријат и насмевките на некои турски војници кои претходно се заколнале на верност кон ИД. Оваа застрашувачка мала претстава ја отсликува подготвеноста на официјална Анкара да соработува со најгрдите криминалци против Курдите, трупите на Асад и иранската милиција.
Проблемот е што има дури седум затвори во спорното подрачје во кое се наоѓаат околу 13.000 заробени борци на ИД, локални идојдени од Запад. Неколку стотици успеаја да избегаат во последните четири месеци заради непријателствата и последователната нестабилност. Во истиот потег има десетици кампови за околу 70.000 раселени лица. Некои од нив се најдоа како нелитаризирани исламисти, а некои ќе излезат со желба за одмазда заради нехумани услови. Еден нерадикализиран верник кој минуваше со месеци во камп во Турција, изјави за новинар „додека сум внатре, мојот единствен сон беше да им се придружам на бунтовниците и да им се одмаздам на оние што ме затворија“. Поранешните припадници на ИД честопати ги обучуваат другите раселени лица коисе како наставници во првите редови и шират пропаганда а имало случаи на самонаметната религиозна полиција во рамките на камповите…
Најочигледен фактор на дестабилизација на теренот кој ја фаворизира можната исламистичка вибрација е турската инвазија на делови од Курдистан во Сирија по скоро целосно повлекување на американските трупи. Неодамна објавената снимка на турските трупи како мајка на сириски војник претходно обезглавена е неверојатно шокантна; ги крие и насмевките на некои турски војници кои претходно се заколнале на верност кон ИД. Оваа застрашувачка мала претстава ја отсликува подготвеноста на официјална Анкара да соработува со најгрдите криминалци против Курдите, трупите на Асад и иранската милиција. Проблемот е, има дури седум затвори во спорното подрачје во кое се наоѓаат околу 13.000 заробени борци на ИД, локални и западни. Неколку стотици успеаја да избегаат во последните четири месеци заради непријателствата и последователната нестабилност. Во истиот потег има десетици кампови за околу 70.000 раселени лица. Некои од нив се најдоа како нелитаризирани исламисти, а некои ќе излезат со желба за крв заради нехумани услови. Како не-радикализиран верник кој минуваше со месеци во камп во Турција, изјави за новинар за надворешна политика, „додека сум внатре, мојот единствен сон беше да им се придружам на бунтовниците и да им се одмаздам на оние што ме затворија“. Поранешните припадници на ИД честопати ги нарекуваат други раселени лица како наставници во првите редови и наставници за пропаганда и имало случаи на самонаметната религиозна полиција во рамките на камповите.
И, додека трупите на Асад и Сириските демократски сили (СДФ), во голема мерка со помош на Русија, ја преземаат и консолидираат територијата на она што некогаш беше мултикултурна држава на Блискиот исток, притоа осветувајќи им се на преостанатите востаници и нивните семејства, ситуацијата во Ирак е уште полоша. Според некои проценки, помеѓу 2003 и 2008 година, дури 23 милијарди американски долари исчезнале од ирачките фондови за реконструкција, што беше, на пример, вкупната помош што Обединетите нации ја дадоа на Ирак преку коалицијата предводена од САД. Американските судови затворија околу седумдесет тужби таа година против градежните фирми на САД кои добија проекти на Блискиот исток. Тогашниот претседател на Комитетот за надзор и реформа на Претставничкиот дом на САД, Хенри Вексман, ја нарече проневереноста на тие пари„веројатно најлош пример на воено профтирање во историјата“. Голем дел од меѓународната помош што, во меѓувреме, пристигна во Ирак – меѓу осум и десет милијарди долари – се влеаа во џебовите на тамошните моќни луѓе таму. Беше прашање на време пред тоа, поради корупција, невработеност и недостаток на перспектива, протестите ќе воскреснат во Ирак. Последните се случија уште во 2016 година.
Нивниот лидер, шиитски свештеник Муктад ал-Садр, ги промовираше бунтовите во октомври 2019 година. Станува збор за човек кој дал разни политички изјави од американската окупација – тој со тек на време стана водач на паравоена организација што спорадично се бореше со американските трупи. Пред шест години, тој го распушти паравоенит формации и најави свое целосно повлекување од политичкиот живот. Во исто време, тој во исто време ги осудуваше односите меѓу Ирак и Саудиска Арабија, односно Обединетите Арапски Емирати, повикувајќи на прекин на огнот на работ на нова граѓанска војна, а особено го навреди Иран кога бараше нивната милиција да ја напушти ирачката територија.
Набргу потоа, тој се дистанцираше и од Русија, барајќи Башар ал Асад да ја напушти фотелјата на сирискиот лидер, со цел да се нормализира ситуацијата на Блискиот исток. На парламентарните избори во 2018 година, како лидер на обединетата листа, кој ги собра сите незадоволни политички актери, од комунистите, преку шиитите и сунитите, па се до националистите и исламистите, тој стана поважна политичка фигура од самиот премиер, освојувајќи околу 14 проценти. Бидејќи одзивот на Ирак традиционално беше низок – во тоа време едвај достигнувајќи 44 отсто – овој резултат беше доволен за да го доведе Ал Садр на првото место.
Тековната демонстрација влегува во својот петти месец и се чини дека не завршува во скоро време. Не само заради целосната политичка немоќ на сегашните ирачки власти, туку и заради мешање од странство. Иако стратегијата на Ал-Садр значеше оддалечување од сите центри на моќ, вклучително и Техеран, убиството на вториот најмоќен човек на Иран, Касем Солимани, на почетокот од оваа година, донесе ново заладување на односите со официјалниот Вашингтон. Ал Садр дури најави повторно формирање на паравоените формации. Звучи парадоксално, но за Америка, овој влијателен Ирачанец можеби најдобро одговара како водач во моментов, бидејќи неговото заминување од политичката сцена скоро сигурно ќе доведе до зголемување на бројот на исламистичките фракции во Ирак. Наследството на лична карта сигурно ќе игра важна, кохезивна улога кај поединците.
Глобалните суперсили изгледаат како товар на одговорноста на американската администрација. Секој од нејзините проблематични чекори беше проследен со предупредувања – и кога трупите во Сирија беа повлечени, и кога турската инвазија на делови од Сирија помина непрекината, а кога, по атентатот на Солимани, таа одлучи да продолжи да ги затегнува своите позиции за Техеран. Искуството вели дека од Трамп не треба да очекувата нормални решенија. А штотуку влеговме во изборната година
