Поради тоа што Поповиќ е најчестото презиме во Југославија, тој би патувал под своето име Константин, а би добил и други транзитни визи под тоа име
ДРАГАН БИСЕНИЌ
Бидејќи се разви дебата во медиумите во која учествуваа највидливите американски новинари како Волтер Липман или Џо Престон, објаснувањето од Стејт департментот побараа владите на Норвешка, Грција, Данска, Шведска и Италија. На барање на Италијанците, претставникот на Стејт департментот Бедингтон го информирал италијанскиот амбасадор Лучоли за стратегијата на НАТО во Европа, за местото и улогата на Југославија во неа.
Тогаш беше одлучено Коча Поповиќ да биде испратен во Вашингтон како водач на делегацијата, а Велебит му беше доделен како економски советник и преведувач. Велебит добил уште една посебна задача – лично и што е можно тајно да пишува списоци и списоци со потребното оружје.
СТРАТЕГИЈАТА НА „ЧУВАЊЕ НА ТИТО“ Велебит се вратил во Вашингтон во четвртокот, на 5 април 1951 година, а веќе следното утро му телефонирал на својот стар пријател Роберт Џојс, сега наследник на Џорџ Кенан како директор на Одделот за планирање на Стејт департментот.
„Побарав веднаш да се сретнам со него и со Френк Рајнхард. Потоа ги информирав за понатамошниот тек на „стратешките разговори“, како што ги нарекоа. Тоа беше шифра за претстојното патување на Коча Поповиќ. Тој предлог дојде од наша страна. затоа што Американците беа претпазливи, а на Тито му пречеше неизвесноста околу воената помош што преовладуваше. Затоа Тито ме овласти да предложам Коча да го посети Вашингтон. Покрај тоа, Тито побара при таа посета Коча да има одредени стратешки важни прашања за неговата агенда, а не некоја ригидна агенда.Им ја изнесов нашата желба средбата да остане во тајност што е можно повеќе. Поради тоа што Поповиќ е најчестото презиме во Југославија, тој би патувал под своето име Константин, а би добил и други транзитни визи под тоа име“, објасни Велебит.
Почетокот на април бил означен со усвојување на заедничката американско-британско-француска стратегија за одржување на Тито на живот. На состанокот одржан на 11 април во Лондон, западните земји ги прифатија американските предлози за содржината на општата политика на Западот кон Тито и Југославија.
Суштината на таа стратегија е следнава: Во витален политички и воен интерес на САД, ОК, Франција и на светот воопшто е да се задржат предностите што ги носи постоењето на независна Југославија, надвор од советската орбита. Западот; да се избегнат последиците што би ги донеле падот на режимот на Тито и југословенскиот отпор кон Кремљ.
Пред патувањето на Коча во Вашингтон, министерот за надворешни работи Едвард Кардељ на 5 мај се сретна со британскиот амбасадор Пика, кого го информирал дека Коча Поповиќ ќе отпатува во Америка и ја истакнал тајноста на тоа патување. Кардељ предложи здравјето и лекувањето да се наведат како причини за патот Кочин. Пик, кој беше советник на генералот Ајзенхауер од 1943 до 1945 година, извести дека неодамна добил писмо од Ајзенхауер во кое покажува голем интерес за Југославија и маршалот Тито. Пик истакна дека постои можност за воспоставување „доверлив контакт“ со генералот Ајзенхауер. Кардељ беше отворен за оваа идеја, но кога Пик му предложи на Коча Поповиќ да се сретне со Ајзенхауер, Кардељ се спротивстави, велејќи дека е невозможно средбата да се чува во тајност. Пик нашол решение Коча и Ајзенхауер да се сретнат на враќање од Вашингтон, на што Кардељ се согласил, но му предложил прво да разговара со Тито.
КОЛКУ ДАЛЕКУ Е СПРЕМЕН ДА ОДИ ТИТО Коча Поповиќ пристигна во Америка на 15 мај, а до 8 јуни неговиот престој беше тајна. Тогаш Кардељ на седница на собраниската Комисија за надворешна политика објави дека е во САД „каде води преговори со претставници на САД и други западни влади за набавка на големо количество модерно оружје и друга воена опрема“. Оттогаш неговата посета е будно следена од американскиот печат. Кардељ рече дека некој сака да создаде „друга Кореја“ од Југославија.
Прашањето за посетата на американскиот началник на Генералштабот Џозеф Лотон Колинс на Белград го покрена Аверел Хариман на вечерата во Југословенската амбасада на 10 јуни пред Коча Поповиќ, во присуство на Џојс и Велебит. Хариман рече дека тоа во голема мера ќе ја забрза постапката за испорака на помошта. Тој ја праша југословенската страна што мисли за посетата на генерал Колинс на Белград.
Коча Поповиќ се спротивстави, велејќи дека „во овој момент може да направи повеќе штета отколку добро“ и дека истата цел може да се постигне на друг начин без негативниот ефект што може да го предизвика ваквата посета во овој момент. Хариман возврати дека посетата на Колинс ќе има значителен ефект врз советските сателити и ќе го покаже степенот на американскиот интерес за Југославија. Хариман нагласи дека е многу заинтересиран Колинс да дојде во Југославија, бидејќи верува дека неговите разговори можат да расчистат многу нејаснотии во однос на основното прашање, т.е. „Колку далеку сака да оди Маршал Тито во развојот на односите меѓу нашите две земји“.
СО ЗАПАДОТ ПРОТИВ СССР Разговорот започна со комплиментот на Двајт Ајзенхауер до Коча Поповиќ дека изгледа „младо и силно“, на што тој одговори дека целата југословенска војска е млада и силна. Пет месеци откако командантот на НАТО за Европа и началникот на југословенскиот Генералштаб се сретнаа тајно во Париз на 10 јули 1951 година, Југославија и САД потпишаа договор за воена помош
На 11 јуни 1951 година, АП објави дека САД би можеле да испорачаат половина милијарда долари воена помош за Југославија следната година. Истиот ден, Коча Поповиќ го известил началникот на Генералштабот на Военото воздухопловство на САД, генералот Натан Твининг, дека на Југославија најитно и се потребни млазни авиони. Генералот Твининг рече дека тие не можат да бидат испорачани поради обврските што Американците ги имаат кон нивните сојузници. До крајот на посетата ова прашање ќе биде камен на сопнување.
На 13 јуни Коча Поповиќ се сретна со генералот Колинс. Во овој разговор беше дефинирана рамката на проблемот, како и разидувањето меѓу американскиот и југословенскиот став за воената соработка. Колинс, наведувајќи дека тоа е негово лично мислење, рече дека во случај на напад на Советскиот Сојуз врз Југославија, југословенските сили треба да се фокусираат на одбраната на северозападниот дел на земјата, за да се зачува врската меѓу Западот и Југославија. Беа обезбедени европските и југословенските сили и комуникациите за снабдување на југословенските трупи. Тој, сепак, призна дека од југословенска гледна точка би било подобро ако центарот на гравитација на одбраната на земјата беше организиран во источниот дел на Југославија. Тој заклучи дека ваквите разлики во ставовите не мора да бидат пречка за постигнување договор. Коча Поповиќ додаде дека за ова треба дополнително да се разговара.
ТАЈНА СРЕДБА ВО ПАРИЗ За време на престојот на Коча, САД го направија првиот гест на добра волја, испраќајќи „мало количество оружје“ во Југославија. За ова објави американскиот печат на 20 јуни. Станува збор всушност за пет бродови полни со оружје испратени од Френк Визнер, чија вредност била два милиони долари.
Пред Коча Поповиќ да замине од Вашингтон со брод на 22 јуни, државниот секретар Дин Ачисон ја информираше американската амбасада во Париз дека Стејт департментот и Пентагон се договориле „дека би било корисно доколку тој има можност да разговара со генералот Ајзенхауер, а темите за средбата се препуштени на желбите на југословенската влада“.
Кога слетал во Лондон и стигнал до Париз, началникот на Генералштабот Коча Поповиќ на 10 јули 1951 година се сретнал со командантот на НАТО за Европа Двајт Ајзенхауер. На средбата присуствувале и подоцнежниот американски амбасадор во Германија и заменик директор на ЦИА, Вернон Волтерс, а од југословенска страна, вршителот на должноста во Париз, Славољуб Петровиќ – Ѓера. Средбата била организирана во целосен договор за криење и до последен момент не се знаело дека ќе се одржи во резиденцијата на американскиот амбасадор.
Содржината на тие разговори остана тајна во текот на целата студена војна, па и до денес, а од деловите од тој разговор што ги објавуваме ќе се види зошто било така.
(продолжува)
