Опишувајќи ги своите барања за помош што ги претстави во Вашингтон, Коча Поповиќ рече дека тие се „прилично скромни“. Бидејќи се работеше за опрема за речиси милион војници, не може да се каже дека барањето е навистина толку мало
Разговорот започна со комплиментот на Ајзенхауер до Коча дека изгледа „младешки и силен“, на што тој одговори дека целата југословенска армија е млада, додека „постарите офицери војната најмногу ја поминувале во германските концентрациони логори, па текот на настаните ги заобиколи “. Опишувајќи ги своите барања за помош што ги претстави во Вашингтон, Коча Поповиќ рече дека тие се „прилично скромни“. Бидејќи се работеше за опрема за речиси милион војници, не може да се каже дека барањето е навистина толку мало.
ДИЛЕМИТЕ НА АЈЗЕНХАУЕР Тогаш Ајзенхауер, како што самиот рече, постави необично прашање: „За мене, како човек од армијата, важно е да добијам некаков одговор, особено во однос на храброста, инспирацијата и моралот. А тоа прашање е: како дали генералот Поповиќ ја гледа волјата на југословенската армија – не поврзана со нејзините борбени квалитети, храброст и физичка издржливост – кога станува збор за заеднички битки со силите на западноевропските земји? Или да се земе предвид – Југославија е комунистичка држава, а исто така и Советскиот сојуз и неговите сателити, додека системот на западните сојузници е заснован на капиталистички систем. Што мисли генералот Поповиќ за ова? Дали југословенската армија, базирана на комунистички систем, ќе се бори против советскиот систем раме до раме со армиите од западен капиталистички систем – во кој јас силно верувам“, праша идниот претседател на САД.
Генералот Поповиќ одговори дека, според него, факторот доктрина не е толку важен. Целиот раскол меѓу Југославија и Информбирото настана поради империјалистичката природа на советскиот „комунизам“. Поради ова, тој смета дека позицијата на Југославија е силна. Целата поделба се врти околу ова прашање. Поповиќ рече и дека често го прашувале дали има многу приврзеници на Информбирото во Југославија. Тој одговори на тоа прашање изразувајќи уверување дека иако ги има во Југославија, ги има многу помалку отколку во многу западноевропски земји. Тој не верува дека доктринарната позиција на кој било начин би ја спречила југословенската армија да му се спротивстави на СССР заедно со војниците од Западна Европа.
Од ова е јасно зошто овој разговор толку долго остана непознат, а ни сега го нема во југословенските архиви. Би можело да се замисли советската реакција кога би бил познат ваквиот став на југословенскиот началник на Генералштабот и како тоа би влијаело на Сталин и на подоцнежниот постсталинистички период.
ОРУЖЈЕ ЗА ЉУБЛАНСКИОТ ПРЕМИН Ајзенхауер потоа праша дали југословенската армија ќе може да го спроведе каков било договор постигнат со Западот во случај шефот на државата, маршал Тито, да не може да владее, а тој рече дека целосно ќе разбере ако „генерал Поповиќ нема да одговори на тоа“. Коча Поповиќ одговори дека маршалот Тито нема своја приватна политика, дека властите во Југославија имаат заедничка политика и дека не постои можност привремената неспособност на маршалот Тито на кој било начин да промени нешто во оваа работа.
Посебно важно прашање се однесуваше на односите со НАТО, односно „дали Југославија е подготвена да прифати некаков облик на координација во планирањето со западните сили, бидејќи, имајќи предвид дека Југославија не е членка на НАТО, тоа не може да се направи во рамките на таа организација и затоа може да создаде необичен проблем“. Коча Поповиќ одговори дека е тешко да се даде искрен одговор на тоа прашање, но како што пристигнуваат испораките, тој е речиси целосно убеден дека ќе се најдат начини за одржување на таквите контакти. Според неговото лично гледиште, таквите контакти и размена на информации треба да се развијат во соодветно време.
Повторно беше отворено прашањето дали југословенската армија ќе може да го држи Љубљанскиот премин во случај на советски напад, што беше од особен интерес за НАТО. Коча Поповиќ одговори потврдно дали ќе ја добие потребната опрема. Тој го искористи ова прашање за повторно да разјасни дека Југословените „немаат намера да водат партизанска војна, туку дека Армијата планира да спроведе нормални воени операции за да го зачува територијалниот интегритет на Југославија“. Прибегнувањето кон партизанска војна би било идна опција.
Разговорот траел речиси четири часа, од 9 часот наутро до 13:30 часот, а на крајот, генералот Ајзенхауер, кој претходно ја формулираше својата стратегија за „превртен врат од шише“ каде што Југославија одигра важна улога, ја повтори својата поддршка за сите југословенски предлози. кои одат во прилог на поголема соработка со Западот.
ПОСЕТА НА КОЛИНС Началникот на Генералштабот на Армијата на САД, генерал Лотон Колинс, во септември ја посети Југославија на покана на Тито со цел да се запознае со тоа како се користи веќе испорачаната американска воена помош и да ги разгледа условите на речиси завршениот сеопфатен договор за воена помош. Пред да се согласи да патува, Колинс му пишал на Ајзенхауер и изразил загриженост за „што би можеле да добиеме за помошта што ја даваме“. На Колинс му требаше реакцијата на командантот на НАТО во однос на предложените разговори, така што отстапките што ги направиле Југословените „би биле во согласност“ со плановите и целите на НАТО. Ајзенхауер „великодушно“ ја поддржа посетата на Колинс. Тој бил охрабрен од фактот дека „Тито станувал сè повеќе подготвен да се идентификува како личност блиска до Западот“, но „немал илузии за причините за тоа“. Ајзенхауер се согласил „дека за секоја обврска што се бара од нас треба да обезбедиме соодветен quid pro quo“, бидејќи секогаш кога НАТО ги разгледувал „плановите и силите потребни за одбрана на Јужна Европа, особено Италија“, придонесот што Југославија може да го даде во обезбедувањето на јужното крило тоа влегуваше во центарот на вниманието.
НЕПОСРЕДНО ПРЕД ПРОШИРУВАЊЕТО НА НАТО ЦИА ја сподели оценката на Ајзенхауер за важноста на Југославија. Додека Агенцијата проценува дека Советите се инфериорни во сè во споредба со Западот, тие имале „прекумерна тежина“ во Евроазија. Додуша, поврзувањето на „Грција, Турција, Шпанија и Западна Германија“ со НАТО, кое „треба да започне во следниот период, ќе претставува значително зголемување на силите на Алијансата“. Но, Агенцијата се пожали дека „бројните политички и психолошки пречки“ заедно доведуваат до одложување на целосниот придонес што споменатите земји би можеле да го дадат во одбраната на Европа. Американската администрација се надеваше дека посетата на Колинс ќе отстрани некои од тие пречки.
На 14 октомври 1951 година, Колинс прво разговарал со Коча Поповиќ, а потоа со Тито. Најважното прашање беше каква координација ќе имаат југословенските стратешки капацитети со плановите и капацитетите на силите на НАТО. Тито посочи дека нови дискусии за таквата координација ќе се одржат во соодветно време. Генералот Колинс јасно стави до знаење дека ниту генералот Ајзенхауер, ниту владата на САД не го овластиле да разговара на оваа тема и дека тоа што го кажал е само негово лично мислење и дека смета дека таквите дискусии би биле пожелни во иднина. Мора да се признае, како и Поповиќ за време на неговите разговори со Ајзенхауер, Тито не сакаше да биде вовлечен во разговори за координација со НАТО, нагласувајќи дека тие можат да се одржат во „соодветно време“.
ОДБРАМБЕНАН ЛИНИЈА Дополнително, Југословените, и покрај инсистирањето на НАТО за одбрана на Љубљанската Клисура („историската порта низ која варварите ја нападнаа северна Италија“), останаа на предлогот „да се одржи континуирана линија долж југословенската територија“.
Кога во разговорот со Коча Поповиќ дојде до размена на воени планови, Американците изнесоа план кој предвидува три главни правци на напад – еден на Загреб, вториот на Белград и третиот на Скопје. Југословенскиот план беше целосно доследен на неговите насоки, но тој тргна од многу поголем број напаѓачи. Додека Американците предложија три одбранбени линии – едната покрај Дунав, другата во ридовите јужно од Дунав, кои ја опфаќаа Љубљана на север и Скопје на југ. Третата одбранбена линија предвидува поделба на југословенската армија на три посебни групи – една група во планините на областа Љубљана, друга во планините на областа Сараево и трета група во планините западно и јужно од Скопје. Американскиот план всушност беше одбранбена стратегија на НАТО за љубљанскиот премин.
Планот за одбрана на Југославија се засноваше на верувањето дека Југословените можат да држат линија што се протега низ цела Југославија, со што ќе се елиминира поделбата предвидена со американскиот план. И покрај оваа разлика, генералот Колинс рече дека југословенскиот одбранбен план е одличен.
ТРИ КЛУЧНИ ПРАШАЊА Најсериозните разлики се појавија кога Колинс истакна дека ако Југославија биде нападната од советски сателити и војната остане локализирана, САД нема да обезбедат воздушна поддршка. Сепак, тој побрза да го изрази сопственото мислење дека таков конфликт нема да остане локален и може да биде увертира за светска војна. Во тој случај, Југославија „може да очекува некаква помош во зависност од ситуацијата“. Поповиќ прилично суво одговори дека „тие изјави јасно покажуваат дека на Југославија и е потребна модерна авијација“. Тој остана непопустлив по ова прашање, и покрај предупредувањето на Колинс за трошоците што тоа би ги предизвикало.“ Тие три прашања – поддршката на Југославија за одбранбените планови на НАТО, проширувањето на помошта на Западот за Југославија во случај на војна и помошта во испорака на воени авиони – ќе ги иритираат американско – југословенските односи.во наредните години
Џон Кембел подоцна рече дека верува дека „Југословените веројатно прилично нè мамат“ за нивниот однос со НАТО и дека никогаш немале намера да го користат воениот материјал добиен од Запад само за да помогнат.
Колинс сепак се врати од Југославија „многу импресиониран од Југословените и од шоуто што му го приредиле“. Колинс заклучил дека Југословените ја „користат“ американската опрема на „најдобар начин“, дека се докажани борци и „ќе направат се за да ја одбранат својата земја“. Грција, Турција и Југославија почнаа да размислуваат за заеднички одбранбени мерки, што дополнително ги зголеми западните надежи за поблиски односи меѓу Југославија и НАТО.
На 7 декември, претседателот Труман ги информираше соодветните конгресни комисии дека Југославија ги исполнила условите од Законот за меѓусебна безбедност и испрати воена помош во вредност од 77,5 милиони долари и дополнителна економска помош за владата на Тито. Една недела подоцна, на 14 декември 1951 година, Соединетите Американски Држави и Југославија конечно потпишаа договор за воена помош со кој се овозможи долгорочна испорака на американска воена помош за Југославија.
(Крај)
