Какви договори кријат ѕидовите на вилата на Тито?
МАРИЈА ЈАНКОВИЌ
Промените во Хрватска беа спречени тука, Туѓман и Милошевиќ зборуваа за поделба на Босна и коваа заговор за соборување на Анте Марковиќ, последниот премиер на СФР Југославија – ова е само дел од политичкиот и дипломатскиот баланс на државната и воената резиденција Караѓорѓево, скриена во шумите на Војводина.
Има неколку вили во историјата на Балканот чии ѕидови паметат повеќе државни состаноци кои децении подоцна носеа превез на тајност.
„Караѓорѓево стана важно затоа што Јосип Броз Тито таму ловеше и ги пречека политичарите и дипломатите, но и ја потисна Хрватската пролет во 1971 година“, изјави за Би-Би-Си Јосип Глаурдиќ, директор на Институтот за политички науки на Универзитетот во Луксембург.
„Фасцинантна е и фасцинацијата на политичарите од Балканот со Тито.
Подоцна многумина го избраа Караѓорѓево за важни и незгодни зделки, за малку да го имитираат“.
Еден од тие договори беше и приватен разговор за кој се зборува и денес – средба на Слободан Милошевиќ, претседателот на Србија, и Фрањо Туѓман, првиот човек на Хрватска, на 25 март 1991 година.
Главна тема беше поделбата на Босна, непосредно пред распадот на СФРЈ и војните што следеа.
Вилата, со која денес управува воената стража, ја избрале и политичарите „поради специфичниот дух на тајност што го зрачи зградата“, вели Петар Бошковиќ, воен аналитичар за Би-Би-Си.
„Караѓорѓево го има тој музејски квалитет“, додава Бошковиќ, кој неколкупати ја посетил зградата за време на службата во војската на Србија, иако воениот комплекс е затворен за јавноста.
„Замислете дека седите на маса во која има 150 луѓе, а до вилата има бачка куќа во која има мечка која наводно ја застрелал самиот Тито.
ПРЕВЕЗ НА ТАЈНОСТА – ШТО КРИЕ КАРАЃОРЃЕВИЌ Фармата и ловиштата на југот на Војводина прв ги открил кралот Александар Караѓорѓевиќ, кој почна да доаѓа во Караѓорѓево да лови со дипломати и почесни гости.
Неговата страст за мистериозното мирно место ја презел Јосип Броз Тито кога станал претседател на СФРЈ.
Воената установа Караѓорѓево е формирана во средината на 1970-тите, кога била дадена на употреба на ЈНА, а за време на СФРЈ во ова домаќинство се произведувала храна за војниците на ЈНА.
Прошарано со вештачки езера и парк кој се протега на 500 хектари, Караѓорѓево е заштитено од очите на јавноста.
Малкумината што ја посетиле оваа зграда, како Бошковиќ, ја нарекуваат „место кое зрачи со тајност“.
„Караѓорѓево има и хелиодром, па ако сакате некој да дојде тајно, нема да биде проблем“, вели тој.
РЕТРО, НО СОВРШЕНО НОВО – Ретро и антички, но совршено сочувано и како ново – вака Бошковиќ го опишува дизајнот на мебелот и стилот во кој е украсено Караѓорѓево. „Тоа се дебели теписи и антички постелнина, сали со грст уметност и бројни патеки за долга прошетка“.
Вилата има и базен, соби за масажа, а реткост се две возила „Застава 750“ од 1978 година, специјално прилагодени за резиденцијата.
Кожна фотелја и работна маса од варено буково дрво се резервирани за лидерот на државата со децении, а претседателот на државата се претплати на апартман во кој се е уредено автентично, како во времето на Јосип Броз Тито.
Единствената разлика во апартманот е еден пар влечки што ги добива секој нов претседател.
Последен пат Тито бил на лов во Караѓорѓево во 1978 година
Медиумите пишуваа и за специјално вграден бар, техничко чудо во 1979 година, што се појавува со притискање на копче.
Објектот за прв пат беше реновиран за време на претседателството на Слободан Милошевиќ, кога неговата сопруга Мира Марковиќ ја украси зградата.
Второто обновување следеше кога на функцијата дојде актуелниот претседател на Србија, Александар Вучиќ.
Шталите се единствениот дел од Караѓорѓе отворен за туристи, каде коњаниците се обучувале на почетокот на 20 век.
ЗОШТО Е ВАЖЕН ДИПЛОМАТСКИОТ ЛОВ Можеби кралот Александар Караѓорѓевиќ прво почнал да доаѓа во Караѓорѓево да лови со дипломати и почесни гости, но ловечките авантури на Тито му донеле слава.
Тито и Леонид Брежњев, висок советски политичар, облечени во ловечки капи и топли џемпери одат низ градината во 1970-тите. Зборуваат за стратегија, но никој не знае која – ловечка или политичка.
Ова е само една од сликите што може да се запамети од Караѓорѓево, покрај хрватските Бријуни, омилен објект на Тито за одмори и дипломатски приеми.
Од британскиот фелдмаршал Бернард Монтгомери, водачот на шпанските комунисти, Сантијаго Кариљо, до камбоџанскиот принц Нородом Сиханук – речиси секој од нив се обидел во таканаречениот дипломатски лов.
„Караѓорѓево имаше две функции – тоа беше ергела и ловиште“, изјави за Би-Би-Си Живадин Јовановиќ, поранешен југословенски дипломат.
„Тито ловот го користел за дипломатски цели, па често во вилата доаѓале политичари и значајни функционери на преговори, кои биле придружени со бројни други активности“.
Броз решил да го направи Караѓорѓево национално ловиште од општо значење во 1948 година, истата година кога дошло до раскол меѓу него и Јосиф Сталин, лидерот на Советскиот Сојуз.
Периодот кој се памети како моментот кога Тито му рекол „не“ на Сталин всушност го дефинира времето кога започнале да се случуваат драматични работи во државата.
„Тито сакаше да се справи со оние кои беа за различни политички, но и суштински економски односи во државата“, вели Јовановиќ.
Најпрво се чинеше дека овие луѓе по Караѓорѓев само ќе продолжат да работат како порано, иако нивните идеи не поминаа.
Со одржување на состанок во воена вила и казнување на хрватското раководство, „Тито испрати порака и до српските либерали да склучат мир“, вели дипломатот.
ИМАШЕ ЛИ ДОГОВОР МЕЃУ ТУЃМАН И МИЛОШЕВИЌ ЗА ПОДЕЛБА НА БОСНА „Двете најголеми републики се договорија да ја решат тешката југословенска криза во следните два месеци“ – ова е дел од краткиот извештај на новинарот на францускиот весник L Monde пред 31 година од Караѓорѓево.
Средбата меѓу Слободан Милошевиќ и Фрањо Туѓман беше една од низата средби меѓу претседателите на југословенските републики по распаѓањето на СФРЈ, под бранот несогласувања и националистички закани. Во тој момент во областа Лика избувнаа судири меѓу локалните Срби и хрватската полиција.
Иако средбата на 25 март 1991 година, години подоцна во јавноста беше окарактеризирана како тајна, Глаурдиќ вели дека тоа всушност воопшто не е така.
„Средбата на која наводно била договорена поделбата на Босна, навлезе во доменот на популарната митологија наместо во сериозни историски факти“, вели Глаурдиќ. „Разговорите во никој случај не беа тајни, се беше објавено и следено јавно, но што беше тајно и колку посебно е темата на разговорите. А повеќе од три децении подоцна, не се знае за што точно разговарале Милошевиќ и Туѓман“. Глаурдиќ вели дека транскриптот од разговорот никогаш не се појавил.
Стјепан Месиќ, последниот претседател на Претседателството на СФРЈ и тогашен сопартиец на Туѓман, откри дека идејата била двајцата лидери да се сретнат за да се обидат да ја запрат војната.
ТУЃМАН РЕШИЛ ДА НЕ ГО НОСИ МЕСИЌ ВО КАРАЃОРЃЕВО „Туѓман не знаеше како да постапи – целиот беше црвен и светеше во лице“, се сеќава Месиќ за Би-Би-Си на моментот кога тогашниот претседател на Хрватска се врати од средбата.
„Се е решено, се е решено, нема повеќе војна – се радуваше, веднаш побара од советниците карти кои ги ставија на маса и покажаа дека Милошевиќ ги предлага границите од 1939 година, плус Чазин, Кладуша и Бихаќ, кои ги нарече турска Хрватска.
Планот, тврдеше Месиќ, бил јасен – Туѓман сакал да анектира дел од Босна, а Милошевиќ сакал и 63 отсто од таа република.
Кога Месиќ прашал што рекол на тоа Алија Изетбеговиќ (претседател на Претседателството на БиХ), Туѓман наводно му ги покажал ножиците со прстите и рекол дека „кога вака ќе се спојат српските и хрватските ножици, нема место за Алија“.
Во Караѓорѓево не беа ниту најблиските соработници на Милошевиќ.
Српскиот дипломат Владислав Јовановиќ пролетта 1991 година чекаше да се вработи во Министерството за надворешни работи, но за разлика од Месиќ за Би-Би-Си тврди дека „колку што знае, договорот не бил толку зацементиран во камен“.
„Никогаш директно не го прашав Милошевиќ што конкретно разговарал со Туѓман во Караѓорѓев“, изјави Јовановиќ за Би-Би-Си. „Сепак, по средбата во вилата, Милошевиќ беше подготвен да прифати одредени меѓународни планови, како што е планот на Жозе Кутилие за мирно решавање на босанската криза“.
За Јовановиќ ова е доказ дека договорот за поделба на Босна не ни постоел „особено не во толку строга форма како што се зборуваше подоцна“.
Што и да разговарале Милошевиќ и Туѓман во моментот кога медиумите ги фотографирале на тремот од вилата во Караѓорѓево, за политикологот Глаурдиќ тоа е подеднакво важно „колку и постапките на двајцата политичари по средбата“.
„Туѓман беше доста отворен во хрватските медиуми кога го прашаа што разговарал со Милошевиќ и како го гледа решението на кризата во Босна“, вели Глаурдиќ.
„Тој веднаш по средбата изјави дека тема на разговор е иднината на Босна и Херцеговина.
Глаудриќ смета дека, и да бил постигнат договорот, тој не бил испочитуван.
„Туѓман дефинитивно беше за поделба на Босна и луѓето околу него, но во Хрватска немаше единствено мислење за тоа“, вели тој. „Поголемиот дел од политичката елита беше против поделба“.
Ниту Милошевиќ не пристапил доброволно и отворено на средбата, туку само го испитувал теренот.
„Милошевиќ во тој момент не беше особено заинтересиран за поделбата на Босна, бидејќи, веруваше дека таа ќе остане во унијата со Србија и Црна Гора по распадот на Југославија“, смета Глаудриќ. „Тој само го намамуваше Туѓман во стапица, за да не биде несигурен сојузник во очите на Босна“.
Една година по средбата во Караѓорѓево, во Босна избувна војна. Во следните три и пол години, се проценува дека повеќе од 100.000 луѓе загинале, а повеќе од два милиони луѓе ја напуштиле земјата.
И Борислав Јовиќ, последниот претседател на СФРЈ, тврдеше дека меѓу двајцата политичари е постигнат договор за поделба на Босна.
Но, тоа не беше единствениот план што се постигна во Караѓорѓево тој ден, напиша Јовиќ во својата книга „Последните денови на СФРЈ“, која беше искористена како доказ во хашкиот процес против Слободан Милошевиќ за воени злосторства. „И двајцата ги прашав што се договориле во Караѓорѓево, иако веќе го знаев одговорот“, напиша Јовиќ.
„Двајцата признаа дека се договориле за поделба на Босна и Херцеговина и за смена на премиерот Анте Марковиќ“.
Анте Марковиќ е политичар кој е најпознат по своите економски реформи во раните 1990-ти, по бранењето на динарот и носењето на југословените плата од 1.000 германски марки. Го советуваа некои од најпознатите либерални економисти во светот, а на Балканот остана запаметен како човекот кој беше последната бариера за зачувување на Југославија и мирно решавање на конфликтот.
За да ја спаси државата, во 1990 година ја основал и југословенската телевизија Јутел, а идејата била да се слушне што има да каже сојузната влада само по еден час дневно насекаде низ Југославија.
Но, на парламентарните избори истата година, неговата политика, која се засноваше на зачувување на државата, освои многу мал број гласови во Македонија, Црна Гора и Босна.
Во Србија убедливо загубија од Социјалистичката партија на Србија на Милошевиќ.
Во интервју за Би-Би-Си во декември 2020 година, Јовиќ потврди дека „има забелешки за работата на Анте Марковиќ, како и за заедничката желба и на Туѓман и на Милошевиќ да го заменат“.
Според сведочењето на Анте Марковиќ во Хашкиот трибунал, главната причина за неговата смена е договорот меѓу Милошевиќ и Туѓман за поделба на Босна и Херцеговина, на кој тој се спротивставил.
15 ГОДИНИ ПОДОЦНА Иако не беше меѓу гостите во Караѓорѓево во 1991 година, Стјепан Месиќ сепак влезе во вилата во Војводина – но 15 години подоцна.
Како претседател на Хрватска, тој присуствуваше на Самитот на земјите од Југоисточна Европа, кој го организираше неговиот колега Борис Тадиќ, тогашен претседател на Србија, со цел борба против организираниот криминал и тероризмот.
Тадиќ беше домаќин и во КараѓорѓевО во 2011 година, кога организираше трилатерални разговори меѓу претставниците на Србија, БиХ и Турција за иднината на трите земји и процесот на помирување на Балканот.
Тадиќ одби да зборува за Би-Би-Си за собирите во Караѓорѓево.
Глаурдиќ смета дека поранешниот претседател на Србија „сакал да создаде симболика со изборот на Караѓорѓево“.
„Тадиќ организираше состанок за иднината на Босна на местото каде што се преговараше за поделба на Босна“, вели Глаурдиќ. „Веројатно сакаше да направи паралела – да организира нешто позитивно на место каде што се случуваат лоши работи“.
(БиБиСи)
