Регионот е уникатно ранлив на климатски притисоци. Ефективниот и заеднички одговор ризикува да биде попречен од внатрешните проблеми во поширокиот регион, вклучувајќи автократски влади, корупција, кршење на човековите права и опструкција на основните слободи на изразување, здружување и собирање, како и родова нееднаквост. Досега, искуството на централноазиските држави со нарушување на граѓанското општество и активистите не поттикнува оптимизам
МИА ТАРП НУРМАГАМБЕГОВА
Земјите од Централна Азија – Казахстан, Киргистан, Таџикистан, Туркменистан и Узбекистан – се соочуваат со сериозни еколошки предизвици, кои дополнително се влошуваат со климатските промени. Овие прашања се сложени, испреплетени и често вкоренети во заедничкото советско наследство на овие земји.
На 2 декември, земјите од Централна Азија се состанаа како дел од Централноазискиот дијалог на високо ниво за климатски промени и отпорност во Ташкент, главниот град на Узбекистан. Владините претставници од сите земји од Централна Азија, заедно со дипломатската заедница и меѓународните организации, претставниците на граѓанското општество и приватниот сектор, се состанаа за да воспостават мултилатерален дијалог и „да развијат долгорочна визија за градење отпорност на климатските промени и природните катастрофи преку колективно преземање сеопфатна климатска акција.“ Тоа беше ретка мултилатерална средба меѓу регионалните држави и дојде во итен момент.
Списокот на прашања вклучува како да се бориме против климатската криза во Централна Азија и нејзините наследени еколошки катастрофи: интензивно загадување на воздухот, уништување на шумите, нуклеарна контаминација и еколошка катастрофа на исчезнатото Аралско Море. Според швајцарската технолошка компанија за квалитет на воздухот IQAir, градовите во Централна Азија се меѓу најлошите во светот за загадување на воздухот. Истражувањата покажуваат дека главниот извор на загадување на воздухот се старите електрани на јаглен од советската ера кои ги загреваат градовите за време на суровите зими. Уништувањето на шумите е уште еден сериозен проблем – IUCN, глобален сојуз на влади и граѓански организации, заклучи дека причината за уништувањето на шумите во Централна Азија е економскиот пад во 1990-тите, што доведе до тоа луѓето да се потпираат повеќе на земјоделските култури и добитокот, што доведува до сечењето на локалните шуми.
Нуклеарната контаминација е уште еден фактор кој продолжува да ги загрозува животите на локалното население во овој регион. Во Казахстан, Семипалатинск е поранешен советски полигон за нуклеарни тестирања лоциран во североисточниот дел на земјата. Според казахстанските научници, населението во близина на Семипалатинск и во соседните региони сè уште страда од генетски проблеми и рак, иако полигонот е затворен повеќе од 30 години. Во Киргистан ископувањето ураниум предизвикува сериозна штета на здравјето на жителите од околните села. И, конечно, на оваа отрезнувачка листа, исчезнувањето на Аралското Море е можеби најпознатата еколошка катастрофа во регионот: интензивното наводнување од времето на Советскиот Сојуз за производство на памук го исцеди она што некогаш беше едно од најголемите внатрешни мориња во светот. Депресивна публикација на НАСА го документира шокантниот пад на нивото на водата, дури и во последниве години.
Ефективниот и заеднички одговор ризикува да биде попречен од внатрешните проблеми во поширокиот регион, вклучувајќи автократски влади, корупција, кршење на човековите права и опструкција на основните слободи на изразување, здружување и собирање, како и родова нееднаквост. Досега, искуството на централноазиските држави со нарушување на граѓанското општество и активистите не поттикнува оптимизам. Последните информации на IPHR за CIVICUS Monitor ја следат состојбата со граѓанските слободи и ги рангираат Узбекистан и Туркменистан како „затворени“, Казахстан и Таџикистан како „репресирани“ (Казахстан падна во рангирањето по насилството во јануари) и Киргистан како „попречени“. Фридом хаус, исто така, ги рангира сите земји од Централна Азија како „неслободни“, освен Киргистан, кој е „делумно слободен“. Со други зборови, активистите на граѓанското општество во Централна Азија се под постојан притисок, а невладините организации и активистите ретко можат ефективно да работат на чувствителни случаи за животна средина. Ова значи дека граѓанското општество – вклучително и граѓанските здруженија кои се занимаваат со прашања од областа на животната средина и климатските промени – често се соочува со сериозни тешкотии во работните услови.
. Во извештајот од 2022 година напишан за IPHR, професорот од Универзитетот Џорџ Вашингтон, Себастиен Пејроз, истражуваше како недостатокот на безбеден простор за граѓанското општество да ги покрене и да ги решава еколошките прашања значително ја попречува ефективноста на мерките за ублажување на климатските промени и заштита на животната средина.
Државите од Централна Азија, како и другите авторитарни земји, се издвојуваат по нивното централизирано управување со политиката за животна средина одозгора надолу, што ја поткопува одговорноста на владата и го попречува ангажманот на граѓанското општество суштински за подигање на еколошката свест и предлагање пристапи за еколошките прашања. Авторитарното опструкција на независното истражување на граѓанските организации за животната средина, како и сериозниот недостаток на дијалог меѓу граѓанското општество и политичките власти, претставуваат сериозна закана за еколошката иднина на регионот и, следствено, за економската и социјалната иднина на нејзиното население.
А климатските промени се најава закана за Централна Азија. Топењето на глечерите, зголемените обилни врнежи што предизвикуваат смртоносни лизгања на земјиштето, ризиците од поплави и непоправливата штета на екосистемите низ целиот регион се случуваат со порастот на температурите. Азиската банка за развој проценува дека загубата на глечерите во поширокиот регион била 30 проценти во изминатите 50-60 години. Казахстан, на пример, изгуби шокантни 45 отсто од планинските глечери во изминатите 60 години. Во Киргистан загубата на глечерите се проценува на 16 отсто во изминатите 70 години, а во Таџикистан глечерите исто така се намалуваат. Таџикистанските научници го припишуваат ова на зголемувањето на температурата за 15 проценти во последните 70 години. Свлечиштата се резултат на загубата на глечерите, но се предизвикани и од промените во врнежите поврзани со климатските промени, а планинскиот терен во големи делови од Централна Азија го влошува овој ризик. Овие настани неизбежно доведуваат до оштетување на локалниот биодиверзитет
Во извештајот од 2022 година напишан за IPHR, професорот од Универзитетот Џорџ Вашингтон, Себастиен Пејроз, истражуваше како недостатокот на безбеден простор за граѓанското општество да ги покрене и да ги решава еколошките прашања значително ја попречува ефективноста на мерките за ублажување на климатските промени и заштита на животната средина.
За жал, ваквите примери на слушање еколошки активисти се ретки во Централна Азија. Во Киргистан, на пример, локалната медиумска невладина организација Клуп се обиде да го реши проблемот со пристапот до чиста вода во селата и оддалечените региони. Според Клуп, и покрај тоа што милионите од меѓународните фондови се одлеаја во Киргистан за да се подобри пристапот до вода, само 123 села добија пристап до безбедна вода за пиење во изминатите две години, оставајќи 300 села без никаков пристап до вода за пиење. Во својот нов проект, Клуп им помага на луѓето во руралните заедници да ги следат проблемите со водата и да ги повика локалните власти одговорни за обезбедување чиста и безбедна вода за пиење во руралните заедници. За жал, Клуп – заедно со другите независни медиуми во Киргистан – сега се под притисок за нивните новинарски активности, што значи дека нивната социјална работа за вода е исто така загрозена.
Себастиен Пејруз заклучи во извештајот за климата на IPHR за 2022 година:
Состојбата со животната средина нема да се подобри без сериозна акција на политичките власти во регионот. Таквата акција треба да вклучува дозволување на еколошките граѓански организации, академици и експерти слободно да спроведуваат истражување, вклучително и за чувствителни прашања. Експертите од институтите, истражувачките центри и универзитетите вклучени во секторот за животна средина мора да бидат способни да работат без притисок или страв од репресалии.
Граѓанското општество е камен-темелник на секоја здрава држава. Затоа, се надеваме дека земјите од Централна Азија ќе му овозможат на локалното граѓанско општество да го слуша нивниот глас заедно со владините претставници, другите експерти и меѓународната заедница и да се вклучи во изградбата на регион кој е поотпорен на климатските промени.
