Игнорирањето на документите од минатото и замолчувањето на дел од историјата на бугарските Евреи фрла сенка дури и врз големината на тие достојни Бугари чии постапки доведоа до спасување на 50.000 животи
ЕМИ БАРУХ
Осумдесетгодишнината од спасувањето на бугарските Евреи, по повод која беа организирани голем број настани во земјата и странство, уште еднаш покажа како може да се игнорираат историските факти околу овој вонреден настан и да се шират пропагандни политички клишеа со патриотска реторика.
Во Бугарија беше создадена „сеопфатна национална програма“ под покровителство на претседателот Радев, по повод 80-годишнината од спасувањето на бугарските Евреи, која ја избираше таблата со плакат во јавните настапи, нагласувајќи ги само оние историски епизоди кои имаат за цел да ја покажуваат „значајната улога… на бугарската држава и нејзините институции“ во спасување, игнорирајќи го учеството на земјата во депортацијата и смртта на 11.343 луѓе.
ОБИДИ ДА СЕ НЕГИРА ИСТОРИЈАТА Пристрасниот наратив од минатото не започнува сега. Она што е ново сега е крешендото со кое звучат ревизионистички, па дури и негационистички гласови (негирање на холокаустот – уред.). Еден од најизопачените обиди за такво толкување на историјата е тврдењето дека договорот потпишан на 22 февруари 1943 година за депортација на 20 илјади Евреи – договорот Белев-Данкер (меѓу бугарскиот комесар за еврејски прашања Александар Белев и Германецот ополномоштениот SS Hauptsturmführer Теодор Данкер), е лажен.
Документот се чува во Државната агенција „Архив“ (ДАА) и ги има сите детали и атрибути потребни за архивска единица од оваа категорија. По извршеното графолошко вештачење од страна на Институтот за судска медицина при МВР и низа научни студии, категоричен и недвосмислен е заклучокот на претседателот на ДАА, доц.д-р Михаил Груев и неговиот тим кои тврдат дека се работи за фалсификат; истиот не соодветствува со вистината, неодржливи се и смешно е да се шират вакви манипулативни предлози.
Која е целта на таквите отворени лаги? Можно ли е компромитираните кругови кои ги шират да бараат емотивна рамнотежа на изјавата дека владата која го воведе Законот за заштита на нацијата и го потпиша пристапувањето на Бугарија кон Тројниот пакт не сноси одговорност за судбината на Евреите од новите граници на Кралството Бугарија ? Излегува дека нема договор, бугарското учество во „кревањето“ на Евреите е под диктат од странство, а она што е направено таму е воена рутина, дека бугарските државни железници не обезбедиле сопствени вагони, дека експонатите во музејот на холокаустот во Скопје се наместени….
Што дознаваме од документот на Државната архивска агенција?
Овој наратив сам по себе не е изненадување. Изненадува рамнодушноста со која се служи. И пред да продолжиме да се прашуваме кому му служи ваква драма, да погледнеме еден од многуте документи што се чуваат во Државната архива. Документот се објавува за прв пат и од оваа архивска целина го дознаваме следново
Генералниот директорат за железници и пристаништа издава потврда да послужи како оправдувачки документ до Комесаријатот за еврејски прашања (КЕВ) дека цената на билетите на двата специјални воза во кои на 25 март 1943 година, 1.748 возрасни и 197 деца од 4 – 10 години еврејско потекло од Скопје до Треблинка и на 28 мар таа година т 1797 година возрасни и 395 деца од 4 – 10 години еврејско потекло изнесува 7.144.317 лева. „Овие возови беа пуштени по барање на Комесаријатот за еврејски прашања, кој ја плати вредноста на овие два воза.
Со децении, бугарските архивски фондови чуваат документи во кои детално се опишува „болната историја на оние испратени во нацистичките логори покриена во тишина […] како и материјали кои сведочат за нивото на свесност на бугарското општество за тоа што се случува со Евреите во Тракија и Македонија“, (Надија Данова).
Но, бугарските владетели и историчари (без исклучок) не сакаа бугарското општество да се запознае со овие документи во целост. Објавени се само внимателно подготвени и ограничени селекции од нив.
Познати се имињата на сите 11.343 лица кои бугарската полиција и војска ги натоварила во запечатени вагони и депортирани во Треблинка. Познат е и начинот на кој бугарските војници и офицери се однесувале со нив во име на Бугарија и под бугарско знаме. Документирана е неверојатната суровост во последните денови од нивниот живот. Сето тоа е содржано во два импресивни тома, објавени пред 10 години под компилација и редакција на Надија Данова и Румен Аврамов – „Депортирањето на Евреите од Вардарска Македонија, Беломорска Тракија и Пирот“ – колосално дело, кое во тоа време ДАА , Софискиот универзитет и издавачката куќа БАН одбија да објавуваат.
НЕПОЧИТУВАЊЕ НА ДОКУМЕНТИРАНИТЕ ВИСТИНИ Демонстративното непочитување на документите од минатото и молкот на дел од историјата фрла сенка дури и врз големината на тие достојни Бугари, чии постапки доведоа до зачувување на педесет илјади човечки животи.
Намерниот напор да се оправдаат последиците од она што се случи за време на Втората светска војна врз еврејското население во Тракија и Македонија, да се минимизираат дејствијата извршени со помош на државната машинерија, е пример за негирање и искривување на холокаустот според дефиницијата на Меѓународната алијанса за сеќавање на холокаустот, на која и се приклучи Бугарија.
По повод 80-годишнината од настаните наречени Спас на бугарските Евреи, историчарите Румен Аврамов, Александар Везенков и Стефан Дечев, професорите Лилијана Дејанова – социолог и Стилијан Јотов – филозоф ја повикаа бугарската држава да ја признае одговорноста во прогонот. и депортација на Евреите за време на Втората светска војна, „да се најде јазик со кој ќе се одбележат два неразделни и во исто време поларни спротивни историски факти: зачуваниот живот на Евреите од предвоените територии на Бугарија и депортацијата во Треблинка. (4-29 март 1943 г.) на оние од окупираните територии во април 1941 година.
….
ТОА БИ БИЛО ДОСТОЈНО ЗА СЕЌАВАЊЕ ИДНИТЕ ГЕНЕРАЦИИ
На ова можам само да додадам дека нема морал во злобната аритметика според која животот од 50.000 се „плаќа“ за животот на 11.343. Испуштањето на половина од оваа тажна „равенка“ ја претвора „80-годишнината од спасувањето“ во уште една епизода на политичко искористување на бугарските Евреи.
(Авторката е постојан коентатор на Дојче веле на бугарски)
