Ален Јажиќ
И најоптимистите меѓу нас, поточно политичарите со долгогодишно искуство на власт, наведуваат дека депопулацијата е најголемиот товар на сегашноста и иднината на балканскиот регион. Штоа се случува откако луѓето ќе заминат?
Напуштањето на територијата на Западен Балкан, за која војни водеа поранешни воини и нивните потомци, одамна не е новина. И најоптимистите меѓу нас, поточно политичарите со долгогодишно искуство на власт, наведуваат дека демографијата и депопулацијата се најголемиот товар на сегашноста и иднината на овој регион.
Кон крајот на дваесеттиот век започнале првите преселби. Најквалификуваните експерти ги напуштија местата на живеење во потрага по подобро и подобро платени работни места. И тоа е она што се случува од почетокот на времето. Потоа почнаа квалификуваните работници, па мајсторите – занаетчиите, а сега сите си одат со своите семејства. Станува збор за миграции од милиони долари кои никој не може прецизно да ги утврди.
„Нема ниту една организација во земјата или во странство што има точна евиденција за мигрантите од Србија, така што не може со сигурност да се зборува за возраста или образовната структура на мигрантите. Особено е предизвик да се следи периодот од почетокот на пандемијата, каде што голем број луѓе се вратија во земјава. Но, немаме достапни податоци колку време, дали останал во земјава или се вратил во странство откако се подобрила состојбата“, вели Ненад Јевтовиќ, директор на Институтот за развој и иновации од Белград. Тој ги истакнува проценките на Организацијата за економска соработка и развој (ОЕЦД), според кои во периодот 2012-2016 г. Просечно 15.700 луѓе годишно ја напуштале Србија.
Половина милион луѓе ја напуштија Босна и Херцеговина за осум години. Во Босна и Херцеговина, со оваа проблематика се занимава Унијата за одржливо враќање и интеграција во Босна и Херцеговина, која ги дизајнираше и спроведе кампањите „Градови што исчезнуваат“ и „Стоп за иселувањето на граѓаните од Босна и Херцеговина“.
„Во периодот од јули 2013 до декември 2021 година, Босна и Херцеговина ја напуштиле вкупно 484.998 лица. Според возраста, изгледа вака: Во 2013 година – 24.043 луѓе; во 2014 година – 28.042 лица; во 2015 година – 29.805 лица; во 2016 година – 34.544 лица; во 2017 година – 35.634 лица; во 2018 година – 20.934 лица; во 2019 година – 56.987 лица; во 2020 година – 85.000 луѓе и во 2021 година – 170.000 луѓе“, прецизира Мирхуниша Зукиќ, претседател на Сојузот.
Од податоците дадени по градови, општини и субјекти, може да се види дека населението подеднакво ги напуштило сите делови на земјата. Што се случува откако луѓето ќе заминат? Колку се множи навидум банален број? Колку е тоа во парична смисла? Тоа е само предмет на бројни научни истражувања и анализи. Вестминстерската фондација за демократија (WFD) и Институтот за развој и иновации од Белград ја објавија потенцијалната годишна национална економска загуба минатата година по двегодишна анализа заснована на демографска, образовна и макроекономска статистика. Според овие анализи, Србија губи 897 милиони евра годишно, Босна и Херцеговина 710 милиони, Албанија 559, Косово 519, Северна Македонија 333, а Црна Гора 70 милиони евра годишно. Во меѓувреме, влезните статистики се променија уште подрастично.
„Резултатите добиени со примена на методологијата што специјално ја развивме за пресметка на трошоците за иселување на младите од Западен Балкан покажуваат дека во Србија луѓето се во образование од предучилишна возраст, преку основно и четиригодишно средно образование, до На крајот на академските студии, кои во просек траеја пет години, а завршија во 2018 година, се инвестирани околу 34.000 евра. Трошоците за гимназиско образование, кое траеше четири години, а заврши во 2018 година, изнесуваат близу 21.000 евра, додека за осумгодишно основно образование се околу 13.500 евра. „Врз основа на достапните информации, доаѓаме до груба приближна вредност од околу 55.000 евра од просечната цена на вкупното образование на еден лекар“, нагласува Јевтовиќ.
Пресметката може да се протега. Од најоптимистичките 350 милиони евра до најнеповолното сценарио од 1,2 милијарди евра годишна загуба врз основа на парите вложени во образованието кои не се вратија.
„Со заминувањето на луѓето се губи и потенцијалниот БДП. Добиените резултати покажуваат дека, директно и индиректно, поради неможноста да се спречи годишниот одлив на населението со нивно вработување, остварена е годишна загуба на бруто додадена вредност во износ од околу 900 милиони евра. Ако ги собереме овие трошоци, доаѓаме до годишна загуба од 1,2 до 2 милијарди евра годишно“, тврди Јевтовиќ.
Највисока просечна загуба годишно по иселено лице има Црна Гора, која губи 21.561 евро, потоа Босна и Херцеговина, која губи 21.000, потоа Србија, 19.500, потоа Косово, 17.000, Северна Македонија, 15.850 евра по лице и Албанија, 14.900 евра. .
„Граѓаните на Република Србија или оние со потекло од неа испраќаат пари во матичната земја и инвестираат, пред се во недвижен имот. Наведените суми се значајни од макроекономски аспект и изнесуваат три до четири милијарди евра. Тие директно влијаат на намалувањето на дефицитот на тековната сметка, но и ги намалуваат амортизациските притисоци врз домашната валута“, забележува Јевтовиќ.
Вкупните приливи од странство, додава тој, сочинуваат околу 12 отсто од личната потрошувачка на населението, а тоа говори за нивното значително влијание врз БДП преку оваа расходна компонента.
„Според истражувањето на Републичкиот завод за статистика (РЗС) за 2014 и 2015 година, доминантен дел од оваа сума оди на личната потрошувачка на населението, околу 70 отсто. Инвестициите во недвижности учествуваат со околу 26 отсто, додека инвестициите во бизнисот сочинуваат само три отсто од оваа сума. Само скромни еден процент завршуваат на заштеди“, вели директорот на Институтот за развој и иновации од Белград.
Косово има најголемо значење на дознаките за БДП на земјата во регионот, додека Хрватска и Северна Македонија имаат најмал удел.
(Авторот е аналитичар на Ал Џазира)
