БиБиСи известува дека има меѓу 30.000 и 40.000 странски борци во Идлиб, главно ујгурски, таџикистански, узбекистански и помал број Чеченци, како и членови на 103 други националности
МИЛАН МИЛОШЕВИЌ
Нема мир под маслинови дрвја во северната сириска провинција Идлиб, некогаш позната по производството на маслиново масло. Во ноќта меѓу 27 и 28 февруари, воениот конфликт се закани дека ќе се разгори со далекусежни последици. Во тоа време, како дел од борбите околу градот Саракиб, автопатот М5 што ги поврзува Дамаск, Хомс и Алепо и патот М4 што ги поврзува Алепо и Латакија, крај која се наоѓа руската воена база, имаше напад на сириски воздушни сили во близина на Бејхун. Триесет и три турски војници загинаа, а десетици беа ранети. Градот Саракиб преминуваше од едно во друго владение неколку пати..
Ниту Турција, ниту бунтовниците со различна боја во Идлиб, очигледно не чувствувале дека сириските сили ја совладале оваа патека кон Алепо, затоа што за бунтовниците тоа било од витално значење да имаат функционална артерија со Турција. Анкара испрати околу 5.000 војници, многу тешко оружје и оклопни возила во Идлиб, со јасна намера да ја запре офанзивата на сириската влада. Во февруари Турција изгуби 60 војници во неколку инциденти, поттикнувајќи страсти на домашната сцена.
НЕДОВЕРБА ВО НАТО Шпекулациите за мрачна можност за конфликт во Идлиб меѓу членот на НАТО Турција и Русија се множат кога турскиот претседател Таипеј Реџеп Ердоган според член 5 од Договорот за сојузништво – кога една држава е нападната, другите членки на пактот се обврзани да дојде на нејзина помош – побара поддршка од НАТО. Тој не ја доби, меѓу другото, затоа што турските војници не умреле на турска почва, туку на сириска територија, што не ги поканила таму.
Интересни се социопсихолошките околности во кои Ердоган демонстративно ја тестираше лојалноста на сојузниците на НАТО.
Во однос на територијалните амбиции, истражувањето на американскиот центар за истражување на Пју спроведено од 13 мај до 12 август 2019 година во 19 земји, вклучително и 16 земји-членки на НАТО, но и во Шведска и Украина, меѓу 21.029 лица кои беа запрашани дали има делови од соседните земји што всушност припаѓаат на нивната земја, релативно мал број од анкетираните во земјите членки на НАТО одговориле афирмативните, најчесто оние од десничарските популистички партии. Таквото расположение, сепак, не владее во Турција, Унгарија, Грција и Бугарија, каде мнозинството испитаници велат дека нивната земја треба да припаѓа на делови од териториите на другите земји.
На прашањето дали нивната земја треба да го брани својот сојузник на НАТО од потенцијален напад на Русија (која веќе некое време е дежурна тема), околу педесет проценти од испитаниците во 16-те земји-членки на НАТО велат дека нивната земја не треба да го брани својот сојузник од напад Руснте, во споредба со 38 проценти од оние што велат дека нивната земја треба да го стори тоа.
Околу 60% од анкетираните веруваат дека САД ќе користат воена сила за да ги одбранат сојузниците на НАТО против Русија, додека само 29% велат дека САД нема да го сторат тоа.
Секако, верувањето дека САД ќе ги бранат сојузниците на НАТО од Русите, според анкетата на Пју, има само 8 процентни поени во Франција и 7 во Велика Британија и Шпанија, што е помалку од пред неколку години. Во Турција верувањето дека НАТО ќе ја брани од Русија го изразуваат само 21 процент од испитаниците, што е за четири пати помалку од 82 проценти од позитивните одговори во агресивната Полска наспроти Русија.
ИЗВОЗ НА БЕГАЛЦИ Разочаран од недостатокот на поддршка од НАТО, Ердоган ги отвори границите и ги упати бегалците од Сирија, Авганистан, Ирак и други земји да се движат кон Европа. Тоа беше како одмазда за недостаток на поддршка за неговата воена акција во Идлиб, но и реализација на старата закана за Европејците кои ветија шест милијарди евра обештетување за да се сочуваат 3.700.000 бегалци во Турција, давајќи само 3,2 милијарди.
Кредибилитетот на податоците во маглата на војната е тешко да се провери, со проценки кои се движат од 300.000 бегалци во последниве месеци, на над 900.000 за време на разгорување во конфликтот во Идлиб од април 2019 година, за да се процени дека ако не престане конфликтот, би можел бројот на нови бегалци од Сирија да достигне два милиони.
Околу 3,5 милиони луѓе живееле во енклавата Идлиб, што претставуваше главната основа на бунтот против Башар Асад во 2011 година, пред последното избувнување на конфликтот. БиБиСи известува дека 40 проценти од сегашното население е составено од бунтовници и нивните семејства депортирани овде кога сириските сили воспоставиле контрола врз источниот дел на Алепо, провинцијата Дара во југозападна Сирија и други области на бунтовниците.
Според еден извештај на Дојче веле за време на офанзива од страна на сириските владини сили, нов бран бегалци од Идлиб се движел кон Турција, при што само мал дел од нив се движеле кон териториите под 30-километарска должина на границата под Сирија, контролирани од територијата, што претставува состојба која Курдите мораа да ја голтнат кога Американците ним им свртија грб.
МИЛИЦИИ ВО ИДЛИБ Проверувајќи ги фактите во сириското досие, БиБиСи открива дека една од најсилните милитантни групи во северна Сирија е Хајат Хахрир ал-Шам (ХТС, џихадистички сојуз, последен официјален придружник на Ал-Каеда во Сирија, воплотување на фронтот Ал Нусра). Организацијата се бореше против ривалските бунтовнички групи во јануари 2019 година и во голема мерка воспостави контрола во провинцијата Идлиб, нејзиниот главен град и на границата со Турција во Баб ал-Хава. ХТС води најмногу битки против владините сили. Според некои проценки, има помеѓу 15 000 и 20 000 борци, според набудувачите на ООН малку помалку, меѓу 12 000 и 15 000 борци, вклучувајќи многу странци.
Групата го споменува и Националниот ослободителен фронт (бунтовнички сојуз поддржан од Турција); Харас ал Дин (гранка на ХТС близу Ал-Каеда, проценета од 3500 до 5000 борци на ООН); Туркменистанската исламистичка партија (ТИП, џихадистичка група во која доминираат Ујгурите од кинеската провинција Ксинџијанг, кои се присутни во северна Сирија уште од раните години на граѓанската војна). Идлиб исто така работи со претежно HTS-усогласена бригада Tawhid и ihихад.
БиБиСи известува дека сириски дипломат проценува дека има меѓу 30.000 и 40.000 странски борци во Идлиб, главно ујгурски, таџикистански, узбекистански и помал број Чеченци, како и членови на 103 други националности. Но, Рафаело Пантучи, од Центарот за истражување за безбедност на Институтот на Кралските Обединети служби, со седиште во Велика Британија, смета дека тој број е преголем и дека не треба да има повеќе од неколку илјади такви странски борци и нивните семејства.
Според рускиот центар за вооружување, припадниците на Ал Нусра, која била прогласена за терористичка организација во Русија, како и борци на сириската национална армија креирана од Турција, биле практично избришани во битката за Саракиб.
ДА СЕ СЕТИМЕ НА СОЧИ Според сириската и руската страна, Анкара не ги исполни обврските според договорот „Сочи 2018 Русија-Турција“ Според тој договор Дамаск се согласи да ја запре офанзивата на „Идлиб 2018“ по барање на Турција, додека Анкара требаше да го искористи своето влијание во таа сириска провинција за да би убедило повеќе независни групи да го повлечат тешко оружје од демилитаризираната зона и да ги остават исламистичките групи, вклучително и ХТС, целосно надвор од зоната. Договорот никогаш не беше целосно успешен, и обете страни се обвинија едни со други за нејзино континуирано кршење.
Според извештајот на заменик на руската државна Дума, известен од „Известија“, се покажало во реалноста дека терористите се одмориле, зараснале рани, добиле материјална и техничка поддршка од Турција и продолжиле со напади врз сириските владини сили, а повеќе пати ги нападнале руските беспилотни летала воздушна база во Латакија.
Ердоган бурно реагираше на целата ситуација: тој нареди да се одмаздат загиннатите позициите на сириската армија. Тој побара од Путин да го остави во ситуација еден-на-еден со Асад. Министерот за надворешни работи Сергеј Лавров подоцна истакна дека Русија останува посветена на договорот со Турција, што пак треба да ги исполни своите обврски и дека Асад има право да се справи со терористите на својата територија.
Откако сириската влада објави дека воздушниот простор над Идлиб е затворен, руските воени структури во Сирија соопштија дека руските воздушни вселенски сили не можат да ја гарантираат безбедноста на турските авиони во Сирија.
Турците потоа тврдеа дека собориле два сириски авиони и дека Сиријците уништиле неколку турски беспилотни летала. Врз основа на договорот во Сочи, Сиријците користеле беспилотни летала на сириско тло, првично веројатно за извиднички цели.
КЛОПЧЕТО НА ИДЛИБ Во тие денови, руско-турските односи се чинеше дека нагло се влошуваат. Рускиот весник „Комесант“ дури посочи дека Турција може да прогласи воена состојба, па во тој случај, според договорот во Монтрекс од 1936 година, може да ги затвори Босфор и Дарданели за руски бродови. Во тие часови, две фрегати на руската Црноморска флота, „Адмирал Макаров“ и „Адмирал Григорович“, пловеа во Средоземното море, со крстаречки ракети „калибар-НК“ – како што напишал турски стручњак, „преку Босфорот и преку нашата болка“.
Политичкиот научник Александар Сафонов смета дека влегувањето на Русија во Сирија во 2015 година направило стратешки погрешни пресметки кои не и дозволиле на Русија соодветно да го процени сегашното распоредување на силите, се потпирала на Башар ал Асад и била во тактичка алијанса со Иран, не сфаќајќи дека е против тоа ја има големата сунитска коалиција. Сафонов рече дека најпесимистичкото сценарио би можело, по „не дај Боже инциденти“, да доведе до директно конфронтација меѓу руските вооружени сили и специфична „антисаудиска“ коалиција во која е вклучена и Турција.
Дијалетиката на односите меѓу Москва и Анкара, кои во Сирија, како и во Либија, ја поддржуваат секој својата завојувана партија, не е лишена од никакви подолги сомнежи, како што посочува петроградскиот Комерсант, повикувајќи се на предупредување од соработникот на Институтот за ориентални студии на Руската академија на науките Борис Долгов дека во Идлиб испуштање на еден куп историски, политички и религиозни противречности што би било тешко да се пробие дури и ако тоа го посакаат вклучените страни.
Тој забележува дека сегашното турско раководство го претставуваат луѓе кои потекнуваат од умерени исламисти. Нивните интереси се промовираат во проектот Нео-отоманлизам, односно во промовирање на интересите на Турција во сите региони кои некогаш биле дел од Отоманската империја. Сирија беше дел од таа империја 400 години.
Овие интереси беа утврдени и од поддршката на бројни исламски групи, кои сега се сконцентрирани во регионот Идлиб. Контрадикторноста лежи во фактот дека Русија и Сирија сметаат дека некои групи се радикални опозиции, а Турција ги смета за умерено спротивставување. Тоа е нивна политика, нивни се нивни интереси и тие агресивно и логично ги промовираат, забележува Дебов.
Руската „Известија“ пишува за „турските кругови жедни за крв“ и го цитира директорот на Студискиот центар за Нова Турција, Јури Мавашев, кој проценува дека противниците во парламентот нема да дозволат Ердоган да одговори нежно или да ги притисне сопирачките – сите чекаат радикални чекори.
Кога изби последната криза, иранскиот претседател Хасан Рохани преку телефон го предупреди Ердоган дека многу внимателно треба да ги третира проиранските милиции. Ердоган подоцна јавно изјави дека целите на Турција во Сирија не се ниту руски, ниту ирански сили. Турците тврдеа дека тие биле таму на покана на туркменскиот народ (околу 300 000 луѓе на почетокот на војната, потомци на имигранти од Анадолија и домородни потомци на Сеjук) и немале намера да се повлечат од таму, напротив, најавувајќи воена акција против Сирија.
Владимир Фомин, шеф на рускиот центар за Среден и Далечен исток, исто така, не ја исклучува можноста конфликтот да продолжи да се разгорува,, бидејќи Сиријците нема да ги напуштат позициите што ги освоиле со многу потешкотии во последните три месеци под операцијата Идлиб Зора. Како и да е, Известија ги наведе утешителните изјави на руските експерти кои сугерираа дека, без оглед на реториката на Анкара, може да се избегнат директните судири меѓу руските и турските војници затоа што ниту една страна не сакаше да ги зголеми жртвите.
