„Кога човекот умира, пред да го закопаат му се прави обдукција. Мислам дека Русија не ја погребаа, таа е само многу болна. За да се излекува, мора да знаете од што страда, од што ме таа болест предиозвикана .а она што е болест предизвикана. Дури тогаш се тргнува со вистинската терапија.”
МАРИНА РИХТЕР
На неодамна одржаниот 53. фестивал во Карлови Вари прикажани се повеќе од 300 филмови од целиот свет. Филмот „Путин сведоци“ на нашиот соговорник, украинскиот директор Виталиј Мански, беше прогласен за најдобар во својата категорија. Мански користи материјал за овој филм снимен во 1999 година, кога имал пристап до поранешниот и сегашниот претседател на Русија Борис Елцин и со Владимир Путин, па така се снимени и моменти кога на 31 декември, Елцин поднесува оставка и го именува Путин за свој наследник.
Дека не се плаши да погледне и онаму каде што не треба, ниту пак да се ослободи од теми за одредени диктатури и непријатни по некои политичари, авторот покажува и пред три години со филмот „Под сонцето“ за подготовка на една девојче за да прославата на роденденот на Ким Јонг-Ил во Северна Кореја, а пред две години со филмот „Поблиску“ каде ги интервјуира свои роднини од Украина кои останале во зоната која ја контролираат проруски сили.
Кои се сведоците на Путин, ако не самиот Маннски? Прво тоа се сепак сите од семејството на Борис Елцин на кои Путин им го должи подем кон врвот на руската моќ и кој му го сврте грбот на штом тој стана претседател. Потоа Валентин Јумашев (контроверзниот бизнисмен, поранешен шеф на администрацијата на Елцин и негов зет), потоа Михаил Лешинм, познат како „Булдожер” (поранешен министер за информации, кој во 2015 година, умрел под мистериозни околности во неговата хотелска соба во Вашингтон), Глеб Павловски (поранешен дисидент и тогаш главен политички советник на Кремљ за време на првиот претседателски мандат на Путин), кој потоа стана една од неговите главни критичари), Анатолиј Борисович Чубајс (член на администрацијата на Елцин, одговорен за приватизацијата во Русија, денес е еден од најбогатите луѓе во земјата), Ксенија Ponomareva (шефот на изборниот Путин кампања, која, исто така, умре под сомнителни околности во 2016 година), бизнисменот Владислав Сурков (заменик премиер на Руската Федерација, за кого се верува дека е одговорен за одржување на Путин), опозиционерот Борис Немцов, кој беше убиен во 2015 година во Москва, како и Игор Сечин и Дмитриј Медведев, кои се уште се блиски до претседателот.
Како се вклучивте во снимањето на претседателската кампања на Путин?
МАНСКИ: Кон крајот на деведесеттите работев паралелно со неколку филмови за разни руски политичари и еден кој ми го нарача телевизискиот канал Арте. Од овие извори извлекувам дел од материјалот. Бидејќи имав пристап до Кремљ, ги снимив Горбачов и Јелчин. Кога објавија на 31 декември 1999 година дека ќе биде избран нов претседател, јас бев шеф на документарниот оддел на руската државна телевизија и сам покренав иницијатива за снимање материјал за Путин. Сакав луѓето да дознаат кој е нивниот претседателски кандидат. Стапив во контакт со луѓе од неговата младост, со соседите, и сите што можев да најдам ако има нешто со тоа настојување. Сакав да видам каде живеел, каде студирал, во кој дом тој боравел, на кои спортски активности бил наклонет. По две недели снимање имав доволно материјали и интервјуа со разни луѓе, вклучително и со наставникот на Путин, кој имаше големо влијание врз неговиот живот. Путин го ставив на една лента и му го доставив преку пријател, сакав да ја види. Неколку дена подоцна бев поканет да се сретнам со него, и кога тоа се случи, Путин ме опсипа со низа прашања околу мотивот за снимањето на делото. И тогаш се сетив да направам филм за него. Јас му предложив да ја следам неговата претседателска кампања.
Чекаше да биде сигурно дека наследникот на Јелчин ќе биде Путин. Колку се знаеше за него пред да дојде на власт?
ВИТАЛИЈАН МАНСКИ: Кон крајот на деведесеттите работев паралелно со неколку филмови за разни руски политичари и еден кој ми го нарача телевизискиот канал Арте. Од овие извори извлекувам дел од материјалот. Бидејќи имав пристап до Кремљ, ги снимив Горбачов и Јелчина. Кога го објавија на 31 декември 1999 година дека ќе биде избран нов претседател, јас бев шеф на документарниот оддел на руската државна телевизија и сам покренав снимање материјал за Путин. Сакав луѓето да дознаат кој е нивниот претседателски кандидат. Стапив во контакт со луѓе од неговата младост, со соседите, и сите што можев да најдам ако има нешто со тоа. Сакав да видам каде живееше, каде што студира, во кој дом таа отиде, на кои спортски активности таа работеше. По две недели пукање, имав доволно материјали и интервјуа со разни луѓе, вклучително и со наставникот на Путин, кој имаше големо влијание врз неговиот живот. Путин го ставам на една лента преку пријател, сакав да ја видам. Неколку дена подоцна бев поканет да се сретнам со него, и кога тоа се случи, Путин ми даде прашања за природата и за мотивот на снимање. И тогаш се сетив да направам филм за него. Јас му предложив да ја следи неговата претседателска кампања.
Колку знаеше за него пред да дојде на власт?
Никој во Русија не знаеше кој е Путин. Знаевме дека е човек на КГБ, кој има постигнато напредок во својата кариера, но мора да се разбере дека за време на претседателствувањето на Елцин имаше толку многу промени што ние дури и не се забележа моментот дека нов човек доаѓа. Елцин во последните неколку години донел одлучни одлуки за Русија во неговиот семеен дом, но бил подложен на алкохолизам. За него, прашањето за тоа кој ќе го наследи беше прашање не само за обезбедување на личната безбедност, туку исто така и на семејството, и единствената личност да комуницираат помеѓу него и државните институции, беше неговата ќерка Татјана. Тоа е – тука треба да бидат многу внимателни – заедно со неговиот тим на политичките технократи кои се определиле за Путин и мислам дека добиле идеја дека тој бил помазан како наследник на Елцин. Мислам дека зад сето стои само Татјана, која лично го убедила татка си дека Путин е вистинската личност и тоа може да се каже дека Елцин беше оној кој го направи она што таа го очекуваше.
Зошто продолживте даја снимате инаугурацијата на Путин за претседател?
Додека снимивме филм за неговата изборна кампања, намерата беше да укажеме на првиот и вториот круг од изборите, откако сè беше сигурно дека овој втор круг воопшто не се случи, завршивме со филмот, бидејќи веќе не беше наменет да го покажеме. Имавме филм кој заврши на полица се до два или три месеци подоцна кога не контактираа од кабинетот на Путин и ми кажаа дека претседателот сака да се продолжи со снимањето.
Во филмот, укажувате на секој член на тогашниот постизборен персонал на Путин и објаснувате каква е нивната судбина. Единствената личност на која ништо не и се случи беше Медведев, човек што некогаш беше руски претседател, меѓу вториот и третиот мандат на Путин.
Путин никогаш не бил особено заинтересиран за луѓе кои не биле целосно зависни од него. Лојалноста никогаш не била доволно, и Медведев остана како некој што го исполнува ова барање.
Првите промени што ги воведе новиот претседател се враќањето на српот и чеканот на грбот на руската армија и заживувањето на советската химна, а вие сте особено посветени на ова.
– Кога Путин дојде до оваа идеја, никој не обрнуваше многу внимание. Тоа е како да си толку силно погоден што може и да не знаеш дали имаш само модринки или е нешто посериозно, и не си ни свесен за тоа. Лично почнав да ги слушам работите само откако се вратив на снимањето и кога почнав да ја копам архивата, одеднаш сфатив дека војската ги носеше советските симболи и дека химната беше од тој период
Не можев да замислам ништо ниту во најлудата фантазија, а тоа беа само првите чекори кои многу други не го направија. Ниту нацистите не ги депортирале Евреите во гасни комори веднаш. Најпрвин ги терале по улица да носат жолта Давидова ѕвезда, а потоа дошле и сите чудни работи што сите ги познаваме.
Бевте присутни дури и кога Никита Михалков го режираше снимањето на изведувањето на нова стара химна. Филмот го вклучува и неговиот татко Сергеј, создавач на советската химна за Сталин, кој беше поканет да ги прилагоди зборовите за новата верзија. Како се чувствувавте тогаш?
– Бев бесен и тоа отворено го реков во интервјуата и лично на Путин. Му реков дека е неприфатливо, и тој се обидуваше напорно да ме натера да ја почувствувам вистинската одлука. Одевме вистински полемики за тоа што се гледа и во филмот.
Путин долго не чекаше да се врати Борис Елцин, кого – како што гледаме во филмот – не му ги возвраќал ниту телефонските повици и пораки. Единствениот момент што јасно го изразува неговото незадоволство е реакцијата на химната наречена „црвена”. Дали имало такви моменти што не сте успеале да ги забележите?
– Како што истакнав во филмот, Путин успеа целосно да се дистанцира од Елциновата екипа за само една година и да создаде нова структура на моќ. Тој престана да биде негова кукла, што беше оригиналниот план. Тоа е една работа. Тој можеше да го преземе тимот и да продолжи да придонесува за демократскиот развој на земјата, но тој чекор по чекор ја водеше Русија во сосема поинаква насока. За Путин Елцин беше само еден несреќен и неинтересен политичар. Во еден момент дошол до идеја да му го додели највисокото државно одликување, но се покажа дека церемонијата беше организирана само за Елцин – сетотоа како да немаше значење во телевизија, немаше медиуми, немаше никој, само поранешниот претседател. Единствениот фотоапарат беше мој, но кога Путин ме забележа стана толку вознемирен што ми пријде и почна да ме прашува зошто снимам.
Што те мотивираше да се вратиш на овој материјал толку многу години подоцна и да направиш филм од тоа?
– Кога некој ќе умре, пред да биде погребан, тој или таа се подвргнати нма обдукција. Мислам дека Русија сè уште не е погребана и дека е многу болна. И за да се излечи, мора да се знае што е тоа од што боледува и што ја предизвикало болеста. Само тогаш може да се оди со вистинска терапија.
Во врска со бескомпромисното пресметување на Путин со противниците, не се плашиш?
– Се обидувам да не размислувам за тоа.
