ИВАЈЛО ЦВЕТКОВ
По 80 години нечуено блаженство и просперитет, крајно време е да се разбудиме и да стискаме заби пред новата реалност. Подгответе се, по сонцето доаѓа бура
Една од многуте теории за таканаречениот „татко на модерна Европа“ Имануел Кант се однесува на можноста за вечен мир, изразена во истоимениот есеј од 1795 година. Таму, пустиникот од Кенигсберг во основа сугерира дека, барем теоретски , меѓународните односи можат да доведат ако не до вечен, туку барем до траен мир. Тој повторно се потпира на она што е централно за сите негови размислувања – односот или разумот – и како тоа може да се инструментализира во корист на општото добро и мирниот соживот. Според Кант (иако на самиот крај на 18 век, со последиците од Големата француска револуција, но непосредно пред Наполеон) самиот заеднички човечки разум мора во одреден момент да стави крај на војните за да се разликува од животинскиот нагон кон моќ (т.е. економска) или владеење со насилство.
КРАЈ НА ИЛУЗИИТЕ Па, јасно – денес е лесно ретроактивно да се каже дека Кант спектакуларно не се обложил на победничкиот коњ, бидејќи, најголемите ужаси во западната (и не само) историја и цивилизација допрва доаѓаат. Но, барем симболично треба да му биде исплатена мала награда како тројка на лотарија, бидејќи Европа по Втората светска војна речиси 80 години (без југословенските војни) се чини дека делумно го остварила овој кантијански, нереален сон. Забелешка – 80 години не само што не се малку, туку, барем во западната цивилизација, буквално нема друг таков период. Инаку, џиновскиот историчар Жак ле Гоф, „гуруто“ на средновековните специјалисти по историја и мојот учител, не предупреди непосредно пред неговата смрт во 2014 година во интервју за „Монд“ дека ваквото европско блаженство дадено од Бог нема да трае вечно. Дури и напротив – дека Европа (т.е. Европската Унија) изгледа полузаспано во однос на „облаците што се издигнуваат од другата страна“. И ова е пред само 11 години, кога – иако самата историја ги демантираше заблудите на Фукујама за „крајот“ – скоро сите ние „евроменталистите“ бевме како млад човек што си вели: „Па, еј, одморот продолжува. Шанкер, дај ми уште по една“.
Меѓутоа, забавата заврши нагло, исто како во скапите лондонски дискотеки во 4 часот наутро – ја запираат музиката среде песна, палат светла и кој каде и од каде да е си оди Во февруари 2022 година предавничкиот (како што го нарекуваат 22 јуни 1941 година во Русија) напад врз Русија против Украина го заврши овој блажен период во Европа, а самата Европа се најде во положбата на младиот човек од погоре, кој следното утро се буди дехидриран и со тешка главоболка.
Војната во Украина стави крај не само на илузиите дека сè уште живееме во најдоброто можно време во европската историја (а ние ја сфативме како речиси кантијанска дадена за „вечниот мир“), туку и на заблуденото чувство дека подемот – економски , либерално и што и да е, стана норма.
Одеднаш Европа мораше да ги трие очите, да ја вклучи машината за кафе, да го почувствува сокот од портокал во фрижидерот и да сфати дека ова ново утро не беше само лошо. И дека сме се нашле во сосема нова ситуација во која Европа (ако сè уште сме федералисти и ја мислиме како една „држава“) нема заедничка армија и де факто нема инструмент против агресорот, од чиој гас делумно зависеа (нема ни да коментирам за санкциите, бидејќи тие најмногу произведуваа шпекулации). И дека се соочува со својот прв вистински и отрезнувачки предизвик по Робершуман, Черчил, Аденауер и уште не знам каков проект. Одеднаш мораше да се сфати дека на 500 километри од големата европска идеја луѓето гинеа во валкана војна предизвикана од разбеснет агресор.
И тука мора да и честитаме на конструктивноста на ЕУ со силен аплауз и индивидуални извици „браво“. Затоа што ЕУ наеднаш се консолидира, ги остави на страна ситните француско-германски препукувања и, се разбира, се потпре на најсилното и најпретпазливото момче во целото училиште, имено на НАТО, какви и да има фундаментални спорови внатре во евроатлантизмот со децении. Се разбира, во самата ЕУ до ден-денес има политички девијантни појави како Орбан, па дури и нашиот претседател (се мисли на Радев – н.з.) кои немаат соодветна љубов и им е тешко да заземат став, но тоа се случува. (Нашиот претседател, ако ми дозволиш да те забавувам, изгледа како тип кој мисли дека е сосема нормално некој да ти ја скрши вратата среде ноќ, да те повлече од креветот и да почне да те тепа. но вие, наместо да се обидете да возвратите барем на еден удар, треба да викате „добро, извини, земи сè, овде, а жена ми е таму, само мир нека биде“.)
Но, вистината е дека за овие две години Европа како да ги надмина заблудните соништа за вечен мир и е во „пара белум“ режим, т.е. според прописите на Vegetius Renatus од крајот на IV век од нашата ера. – дека ако сакате мир, подгответе се за војна (стара идеја на Платон, патем, во „Закони“).
Не зборувам ни за клучната воена помош за Украина – како антрополог ме интересира само будење и освестување за новата опасна ситуација во која се најдовме. И разбирањето дека ние како гранична држава меѓу двата света на новата железна завеса, овојпат, фала богу, барем формално сме на страната на зајдисонцето.
Но, ако копаме подлабоко: дали навистина вака размислуваме како народ, надвор од декларираната насока на државата? Кај нас сè уште се вртат контрарационални идеи. На пример, она што Русите се секогаш наши браќа – нема да го коментирам, бидејќи не сакам да биде детско. Меѓутоа, далеку поопасна е идејата дека понекогаш државата треба да се грижи за вас, а не вие да се грижите за себе, па оттука – за државата. Секогаш има некои социјалисти со шампањ-кавијар кои инсистираат на власт од висината на нивните банкарски сметки, под изговор дека ќе се грижат за отфрлените, ќе ја искоренат сиромаштијата итн. Но, за жал, „собранието“ потврди едно: дека „кавијарите“ всушност владеат барем од 2005 година, под различни форми и партиски имиња.
Кои, prima facie, го прават истото – формално служат на масата преку многу благи левичарски мерки, т.е. тие ветуваат дека државата ќе се грижи за сите таму според кои протестираат, но всушност прават така што дури и Романија не престигна со двесте на час на европскиот автопат. Не само во однос на правосудниот систем, туку и во чисто економска смисла (не дека тие две работи се неповрзани).
СТЕГНЕТЕ СЕ, ПО СОНЦЕТО СЛЕДУВА БУРА А прашањето е малку кантијанско: дали сме задоволни со тоа што кај нас никогаш не се живеело подобро, но – големото „но“ – каде сме во споредба со другите источноевропски земји, кои веќе се на исто ниво со западот. ? Поинаку кажано: дали ни се допаѓа тоа што Романија и Словачка, да не зборуваме за Полска и Чешка, фигуративно кажано, не победија економски по 5:0, а ние едвај стигнуваме со измислен пенал за 1:0? И до кога, има ли крај на оваа вечна заостанатост, ќе има ли некогаш начин?
Не сум оптимист, но да речеме дека тоа сум само јас. Во поголемиот план Бугарите можат многу повеќе, се додека има политичко-национален план и пред се цел. Особено ако сфатиме дека сме биле навистина благословени – и сè уште сме – да живееме без војна. А што се однесува до крајот на среќната Европа: таа веќе покажа дека не е само од малтер, туку има и фитинзи. Да, на релативно безоблакот и незаузданиот потрошувачки живот му дојде крајот, но беше легитимен.
Подгответе се, по сонцето доаѓа бура.
