ИВАЈЛО НОИЗИ ЦВЕТКОВ
Времето без облаци во Европа траеше доста долго – до тој степен што ги заборавивме големите несреќи и големата сиромаштија. Но, со руската инвазија на Украина, добрите времиња за Европа завршија. Големото прашање е зошто секогаш има војни?
„Поминаа добрите времиња – боли внатре, боли внатре“: Од детството слабо паметам дека имало слична поп песна. Иако зборува за есен и дожд, ми се чини како мала метахимна за крајот на „среќна Европа“. Затоа што со руската квази-империјална инвазија на Украина завршија убавите времиња за Европа, која немаше воен конфликт 80 години освен југословенските војни.
Луѓето се навикнуваат на добриот живот и навистина не го ценат.
Патем, како што знаеме од Епикур, кога културното време е релативно без облаци (како на почетокот на хеленистичката ера, кога беше времето на монструозното ширење на Александар Македонски, но животот во грчката заднина беше релативно добар), луѓето брзо се навикнуваат на тоа и не го ценат особено. Се разбира, самиот Епикур се спротивставува на стоицизмот, па дури и на фатализмот на Епиктет (порано или подоцна, ќе страдаме), одејќи напред-назад како некоја раскарана старица и викајќи „подгответе се“, а во исто време предупредува со злонамерно задоволство дека сето тоа е еден вид затишје и нема да трае многу долго. Самиот донекаде неправедно остана запаметен како човек од задоволство, а всушност произвел учење според кое едноставно треба да избегнуваме страдање – ако можеме да развиеме во себе еден вид менталитет што не го потресуваат епитети, т.е. од несреќите на судбината.
Посебно во Европа, оваа полуепикурејска линија траеше доста долго – до таму што, генерација по генерација, некако заборававме и вртевме грб на големите несреќи, како и на големата сиромаштија. И, наводно, лекциите од двете светски војни се научени, но тука сме соочени со сосема нов глобален наратив, според кој Европа мора да се вооружи, односно некако да стане најновиот играч во воената трка – затоа што еден од адутите на Трамп е да го отстрани штитот на НАТО од Франција и Германија. (Ние во Бугарија првично сме зачудени по настаните. И ние сме најсреќната нација досега, затоа што немаме ниту еден убиен војник, ако не ги броиме хероите од Карбала).
Но, поголемото прашање е: зошто вечни војни и воен комплекс? Затоа што војната се продава. Долго време е производ на две работи – економски (самата воена индустрија не може без жешки војни) и политичка (основата за постоењето на двата авторитарни режими како тој на Путин, и наводно либералните режими – како што е воениот извоз на привидна демократија од САД). Упс, има и трето комуникациско – војна, објавена или не, е најдобриот политички ПР на локално тло. Погледнете ја Турција на Ердоган, и покрај актуелните протести – една главна основа таму секогаш (најмалку 50 години) била необјавената војна против Курдите.
Војната е најголемиот можен бизнис после дрогата Сето ова, се разбира, не го измислив јас, туку може да се следи (во случајот со САД) до Томас Шелинг, нобеловец за економија. Тој беше првиот, уште во 1960-тите, кој рече дека војната е најголемиот можен бизнис после дрогата. И тоа го објасни едноставно, преку економска конкуренција – денес се чини дека сите аналитичари се негови „деца“. Неговите две најважни книги што ги прочитав – „Стратегија и контрола на оружјето“ и „Стратегија на конфликти“ – ни донесоа нешто прекрасно, имено нуклеарно одвраќање. Односно, неизговорениот договор дека двете главни (и сега 6, во мај) нуклеарни сили добро знаат дека самата нуклеарна војна ќе го збрише животот на Земјата.
Но, тука е големото „но“: никој никогаш не разбрал и нема да разбере дека нема да има конвенционални војни како онаа во Украина. И дека нивното вистинско значење е експанзија, т.е. проширување не само на влијание, туку што е најважно на бизнисот. Самиот Шелинг, по неговото прекрасно набљудување, се засрами како советник на Линдон Џонсон за Виетнам затоа што не ја предвидел неможноста за добар исход од оваа конкретна војна (што, патем, го роди и најголемиот ироничен слоган – „вратете го Виетнам на Ирците.“) Би било глупаво да ви објасниме зошто самата зора на човештвото беше обележана најмногу со војни. На најрудиментарно ниво, ова започнува веднаш по примарната поделба на трудот, во која ловците сфаќаат дека не се собирачи и им паѓа на памет да ги киднапираат кравите и да ги силуваат жените од соседното човечко гнездо (или обратно).
Го прочитав дури и „Рационалистичкото објаснување за војната“ од Џејмс Ферон. Ова е човекот кој прашува зошто компромисот потона како алатка; и од таму на каков економски компромис е спремен Путин, оти не е идиот и разбира дека новата империјална експанзија мора некако да се финансира. Дали треба да се грижиме? Не. Никој во Русија ниту за момент не размислува за нас, ниту пак некој всушност финансира забави. Денешна Русија не финансира ниту една партија – за нив Бугарија не е ништо повеќе од Летонија. Но, лажењето за незаземање став против руската инвазија заврши.
Само ќе потсетам дека во најстрашните конфликти – Првата светска војна повеќе или помалку ја испровоцира Втората. А сегашното кревко статус кво е всушност огромна економска војна, што е поважна. Поради ова, самите војни – Украина, Газа, Мали – станаа „договарачки модел на војна“, т.е. ова е де факто меѓународна политика.
И бидејќи го спомнав Епикур, кој прави разлика меѓу динамично и статичко задоволство – се ближи Трета светска војна, затоа: динамично задоволство, колку што можете! Да, убавите времиња поминаа, а поетот и величенствен текстописец Богомил Гудев не ни предвидел колку е во право.
(Ивајло Нојзи Цветков е новинар и културен антрополог, создавач на списанието „Егоист”)
