ХАНС ВЕРНЕР СИН
Претседателката на ЕЦБ Кристин Лагард се однесува како кочијаш кој нема да ги стега уздите кога неговите коњи ќе се разбудат, бидејќи смета дека на крајот ќе се уморат и ќе забават. Ерата на добриот живот, која ја овозможи печатницата која исфрла евра, заврши за сите времиња
Додека американската централна банка размислува да го намали обемот на месечни набавки на хартии од вредност поради зголемената инфлација, претседателката на Европската централна банка (ЕЦБ), Кристин Лагард, продолжува да инсистира дека нема ризик од долгорочна инфлација. Сегашната инфлација, вели таа, е привремен проблем кој ќе исчезне кога ќе се надминат проблемите предизвикани од тесните грла на понудата и затоа ЕЦБ нема да ја менува својата политика. Ова е слично на ситуација во која човек кој вози кочија би одбил да ги стегне уздите кога неговите коњи ќе се налутат, бидејќи тој смета дека на крајот ќе се уморат и ќе забават.
Да не зборуваме дека, според Договорот од Мастрихт, ЕЦБ е обврзана да обезбеди стабилност на цените во секоја ситуација. Не постои одредба со која се дозволува цените да се опуштаат на одредено време. И за разлика од Федералните резерви, ЕЦБ нема правна основа врз која може да ја следи целта за одржување на ценовната стабилност со прибегнување кон други инструменти на монетарната политика.
Тековните тесни грла од страната на понудата во голема мера се должат на мерките за карантин во светските пристаништа – особено, иако не исклучиво, во Кина. Бродовите што пристигнуваат не можат да го растовараат товарот што го испорачале, па затоа не можат да бидат натоварени со производи што европската економија мора да може да ги достави до своите потрошувачи. Во однос на 2019 година, цените на меѓународниот поморски превоз се зголемени за осум пати. Но, тесните грла се исто така одраз на домашните мерки за затворање на европските економии во текот на изминатата зима и пролет, што доведе до недостиг дури и на локално произведено дрво и други градежни материјали произведени на Стариот континент.
Оттука, во есенското истражување на Институтот за економски истражувања (Ifo) од Минхен, 70 отсто од германските производители пријавиле тешкотии во обезбедувањето на материјалите потребни за производство на нивните производи. За споредба, во последните три децении, повеќе од 20 проценти од компаниите никогаш немале ваков проблем. Ифо проценува дека тесните грла на Германија ќе чинат околу 40 милијарди евра додадена вредност во 2021 година – што е 1,15 отсто од нејзиниот бруто домашен производ (БДП).
Елиминацијата на тесните грла од страната на понудата очигледно не е засегната од огромните стимулации и пакети за помош на кои прибегнаа европските влади за време на пандемиската криза. Германската федерална влада, на пример, започна програми кои, доколку се прошират во текот на две години, изнесуваат приближно 10 отсто од БДП на земјата, додека Европската унија започна дополнителни програми во вредност од 4,5 отсто од нејзиниот БДП во истиот временски период. а. Овие програми во голема мера беа финансирани со ново задолжување на државата, кое потоа веднаш беше монетизирано од ЕЦБ, намалувајќи ги каматните стапки на овие средства на ултра ниско ниво.
Никогаш досега Европа не видела економски стимули од толку големи размери. Но, со оглед на тесните грла на страната на понудата, креаторите на политиката всушност стапнаа на гасот додека сè уште ја држат рачната сопирачка. Последица на ваквите постапки беше специфичен тип на економско прегревање, што економистите го нарекуваат стагфлација.
Сегашните стапки на инфлација се многу високи не само во Соединетите Држави (помеѓу ноември 2020 и 2021 година, потрошувачките цени се зголемија за 6,8 отсто, што е највисока инфлација од јули 1982 година), туку и во Европа. Заклучно со октомври, цените во еврозоната пораснаа за 4,1 отсто на годишно ниво, а во Германија, најголемата европска економија, за 4,5 отсто. Како ова да не се доволно лоши показатели, германското федерално биро за статистика објави дека, повторно забележано на годишна основа, цените на индустриските производи во октомври се повисоки за 18,4 отсто. Ова е највисок раст од 1951 година, непосредно по формирањето на Сојузна Република Германија, и поголем од највисокиот месечен раст за време на нафтената криза, кога во јуни 1974 година е регистриран раст на цените на индустриските производи за 14,6 отсто.
За разлика од индексот на потрошувачки цени, кој ги мери само цените на финалните производи, цените на индустриските производи ги одразуваат сите фази од производниот процес. Затоа имаат своевидно прогностичко значење за потрошувачките цени, без разлика што цените на готовите производи нема да забележат вакви екстремни скокови. (За разлика од второто, тие не се засегнати од промените во данокот на додадена вредност како оние во Германија.)
Овие податоци за стапката на инфлација се толку екстремни што ставот на ЕЦБ изгледа како одбивање да се соочи со реалноста. Германија моментално минува низ период на највисока инфлација забележана во период колку што е просечниот човечки животен век, а не е подобро ниту во другите европски земји. Во септември цените на индустриските производи во Франција се зголемени за 11,6 отсто на годишно ниво, во Италија за 15,6 отсто, во Финска за 18,1 отсто, во Холандија за 21,3 отсто и во Шпанија за 23,6 отсто.
Уште полошо, се чини дека тој раст не е привремен феномен. Иако тесните грла најверојатно ќе бидат отстранети до следното лето, синдикатите во меѓувреме ќе ги приспособат барањата за зголемување на платите за да ги приспособат на овогодинешната зголемена инфлација. Ова потоа ќе предизвика спирала на пораст на цените и заработката, што би можело да потрае неколку години. Откупот на трајни добра ќе се интензивира и со тоа дополнително ќе ја забрза инфлацијата.
Згора на се, дури и кога инфлацијата ќе почне да се намалува за прв пат, што веројатно ќе се случи следната есен, опасноста нема да исчезне. Доколку ЕЦБ не сака да ги следи Федералните резерви во зголемувањето на каматните стапки, еврото ќе поевтини, што дополнително ќе ги зголеми цените на увезените стоки. Пензионирањето на членовите на генерацијата бејби-бум подразбира значително зголемување на бројот на потрошувачи кои повеќе не придонесуваат за продуктивната страна на економијата, а чија потрошувачка дополнително ја стимулира инфлацијата. На страната на трошоците, постепеното елиминирање на фосилните горива, а во случајот со Германија, нуклеарните централи, ќе се појават како важни фактори за растот на цените. Не е потребна многу фантазија за да се замисли ситуација во која Европа се враќа во ера на тврдоглава инфлација слична на онаа од 1970-тите, која би можела да трае до крајот на деценијата, па дури и подолго од тоа.
Со оглед на сето ова, на европските економии и на ЕЦБ мора да им се даде јасен сигнал да престанат со понатамошното монетизирање на неограниченото задолжување. Ако креаторите на политиката сакаат да цицаат пари од економијата за свои потреби, тогаш треба пропорционално да ги намалат другите трошоци. Ако намалувањето на трошоците со намалување на каматните стапки повеќе не помага затоа што ЕЦБ не соработува, тогаш тоа ќе биде заменето со директни механизми за истиснување на приватните инвестиции поради прекумерните државни трошоци и преку цените на стоките за широка потрошувачка.
Вака или онака, сегашниот пораст на инфлацијата го означува крајот на суетната надеж дека ресурсите може да се создадат од ништо. Со добар живот финансиран од печатница што троши евра, тоа е готово за сите времиња.
(Авторот е професор емeритус на Минхенскиот универзитет)