Познатиот лингвист Ватрослав Облак јасно кажува дека многу карактеристики на говорот на Мкедонците се поблизу до изворот на старословенскиот кој послужил за изработка на првото писмо од страна на Кирил и Методиј
КОСТА ПЕЕВ
Како што е познато, дијалектите од солунското подрачје претставуваат основа за првиот словенски литературен јазик. Што се однесува до маргиналните говори, тие се карактеризираат со значително отстапување од заедничките обележја на словенските јазици, кои ги презентираме со анализа на текстовите на М. Малечки и С. Верковиќ, особено според структурата на речениците во кои е најочигледно.
Добро познат факт е дека јазичните сорти во поширокото солунско подрачје ја сочинуваат основата за првиот словенски стандарден јазик. Нивните карактеристични карактеристики, заеднички и за другите маргинални сорти, се големи отстапувања од карактеристиките што се вообичаени за словенските јазици, што може да се забележи од анализата на текстовите на Малечки и Верковиќ и од реченичната структура, што најдобро ги открива горенаведените распаѓање.
Македонските дијалекти од околината на Солун предизвикаа интерес за словенската наука некаде во средината на 19 век со објавување на писмо од солунското село Висока во весникот Советник (29.01. 7 октомври 1863) карактеристики на соодветната кореспонденција, може да се заклучи дека ова е многу архаичен говор во кој се зачувани неколку особености, кои потсетуваат на старословенскиот јазик, особено на јазикот на светите браќа Кирил и Методи. Само две години подоцна, преписката стана широко позната и достапна за специјалисти од областа, бидејќи проф. М. Хатала го препечати во хрватското списание Книжевник (2, Загреб, 1865, 471–474).
Архаичната природа на соодветниот говор претставена во преписката ќе биде илустрирана со примери во кои се зачувани назалните гласови: гленда се, дописникат, патот по кој ни врвеше училиштето ни: причинта што то чандата не ни напреднаха; никак да напредват по раководството на грацкото учение; -гдин Неофит пантоваштем .. со коите он се маштеше.
Степенот до кој е зачуван назалниот изговор во Солун се потврдува и со случаите во кои наидуваме назални гласови кои не се етимолошки, односно неоргански: бачву, мангла, сѕанкло…
И така, оваа новинарска преписка, иако без научни претензии, го отвори прозорецот на говорите во Солун, поправајќи го македонскиот народен јазик во словенскиот свет.
Меѓу првите слависти кои забрзале кон Солун, треба да се спомене Вјачеслав Облак, кој на крајот на минатиот (сега веќе премијатиот) век, зимата 1891–1892. го посети Солун и неколку села во Солун, каде остана до пролетта (март 1892 година); во меѓувреме, откако го привлекоа вниманието на турската полиција, тие станаа сомнителни за нивните активности при собирање на дијалектни материјали, поради неспособноста и незнаењето на полицијата, тој дури беше затворен; подоцна бил ослободен, но со интервенција на австриската дипломатија. Тој, како поранешен студент, а подоцна и соработник на познатиот славист, проф. на Универзитетот во Виена, В. Јагиќ (значаен поддржувач на тезата за македонското потекло на дијалектната основа на старословенскиот јазик), си постави задача да ги истражува дијалектите од Солунската област. Од селаните во Солун собрал материјал од сусачкиот дијалект (од источниот дел на Солун), исто така од северот (регионот), од селата: Градобор, Ново Село, Бугариево, Ватилак, Вардаровци.
Исто така во Солун, од мајстори – ѕидари од Дебар, ги истражувал говорите од селата Галичник, Клење и Обоки.
И навистина во говорот на с. Сухо (во близина на езерото Лагадино) откри траги од поранешниот назализам, што ги потврди податоците од споменатото писмо во Советник од с. Висока (1863), и на тој начин најважниот аргумент на оние слависти кои се залагаа за т. н Панонска теорија. Патем, во Вовед во трудот, кој ги објави резултатите од истражувањето во Солун-Македонише Студиен, објавено постхумно (Виена, 1896 година), наоѓаме: „Словенските дијалекти во Македонија се на многу начини попосебни од интересот за словенскиот филологија. Како прво, тие се од одлучувачка важност за прашањето за татковината на старословенскиот јазик. Без вистинско познавање на јужните македонски дијалекти, особено на дијалектот што се зборува во околината на Солун, не е можно конечно да се реши прашањето за старословенскиот јазик “.
(продолжува)
