Митинзи се одржаа во најмалку 55 од 81 провинција во Турција, што опфаќа повеќе од две третини од земјата, според податоците на агенцијата Франс прес. „Имаме право да избереме кој ќе не води, но тој (претседателот Ердоган) ни го одзема тоа право денес“, изјави млад демонстрант за Би-Би-Си
ЛАРА ОВЕН
Масовни протести во Турција избија по апсењето на Екрем Имамоглу, градоначалникот на Истанбул, најголемиот град во Турција.
Имамоглу е најистакнатиот политичар на опозициската Републиканска народна партија (ЦХП) и најголемиот политички противник на претседателот Реџеп Таип Ердоган.
Имамоглу беше формално обвинет за корупција и помагање на терористичка група на 23 март. Тој ги негира сите обвиненија, а властите го суспендираа од функцијата градоначалник на Истанбул додека е во притвор.
Се користи спреј со бибер, гумени куршуми и апсења пред најголемите протести во Турција во последната деценија Оние кои излегоа на улиците веруваат дека апсењето е политички мотивирано. „Ова е удар врз волјата на народот“, објави Имамоглу на социјалните мрежи. Стотици полицајци се појавија на мојата врата. Се доверувам на народот“, рече тој.
Судиите во Истанбул одлучија да не издаваат втора потерница за Имамоглу под обвинение за помагање на Курдистанската работничка партија (ПКК), курдска националистичка организација која води вооружена борба против Турција од 1980-тите.
Кои се демонстрантите во Турција?
Од апсењето на Имамоглу, десетици илјади демонстранти и пркосат на забраната за протести.
Во минатиот понеделник турскиот министер за внатрешни работи Али Јерликаја изјави дека се приведени вкупно 1.133 лица. Многумина од демонстрантите се студенти кои целиот свој живот го поминаа под власта на еден човек – претседателот Ердоган. Тој е на власт 22 години, или како премиер или како претседател.
Демонстрантите продолжуваат да протестираат и покрај заканите за апсење и судирите со полицијата.
Цитирајќи го Уставот, Јерликаја рече дека протестите во последните денови го „злоупотребиле“ правото на демонстрации, обвинувајќи ги оние што учествуваат во нив за „обид за нарушување на јавниот ред, поттикнување улични немири и напад на нашата полиција“.
Митинзи се одржаа во најмалку 55 од 81 провинција во Турција, што опфаќа повеќе од две третини од земјата, според податоците на агенцијата Франс прес.
„Имаме право да избереме кој ќе не води, но тој (претседателот Ердоган) ни го одзема тоа право денес“, изјави млад демонстрант за Би-Би-Си.
„Сакаме демократија“, додаде младиот човек. „Сакаме народот да ги избере своите претставници. И ние сакаме слободно да избереме кој сакаме, без тие луѓе да бидат зад решетки“.
Протестите беа главно мирни, а демонстрантите носеа транспаренти со кои се потсмеваа на претседателот или бараа правда.
Сепак, во минатата недела вечерта избувнаа најголемите немири во земјата во последните 10 години.
Многу активисти носеа маски N95 или шалови и бандани на нивните лица за да се заштитат.
Набљудувачите тврдат дека апсењето на Имамоглу е поврзано со претстојните избори за лидер на најголемата опозициска партија.
Изборите за ЦХП беа закажани за 23 март, а со оглед на тоа што Имамоглу беше единствениот кандидат на гласачкото ливче, се очекуваше тој да биде избран за кандидат на опозицијата за да го предизвика претседателот Ердоган на изборите во 2028 година.
До претходната недела навечер, 15 милиони луѓе чекаа во редици за да дадат симболичен глас за поддршка на Имамоглу, иако тој е во притвор.
Неговата кандидатура за претседател допрва треба да биде официјално потврдена.
Во своето обраќање на митинг во Истанбул, лидерот на ЦХП, Озгур Озел, рече дека Имамоглу добил околу 1,6 милиони гласови од членовите на партијата, додека останатите биле дадени во знак на солидарност. Би-Би-Си не може самостојно да ги потврди овие бројки.
На општинските избори минатата година, Имамоглу беше реизбран за градоначалник на Истанбул, најголемиот град во Турција. Некои аналитичари веруваат дека ова е почеток на неговиот обид да ја преземе лидерската позиција во ЦХП.
Партијата неговото апсење го нарече „обид за државен удар против идниот претседател“.
Владата на претседателот Ердоган негира дека апсењето на Имамоглу е политички мотивирано и тврди дека турските судови се независни.
Обвинителството соопшти дека судот му одредил притвор на Имамоглу по долга листа на обвиненија, вклучително и водење криминална организација, примање мито, изнуда, незаконско собирање лични податоци и местење тендери.
Во соопштението издадено од општината на Истанбул на 22 март, Имамоглу ги отфрли обвиненијата против него, велејќи дека неговото апсење предизвикало неизмерна штета на угледот на Турција.
Може ли Имамоглу да се кандидира за претседател?
Апсењето не го спречува Имамоглу да се кандидира и да биде избран за претседател на Турција. Но, доколку биде осуден за некоја од обвиненијата против него, нема да може да се кандидира.
На 18 март Универзитетот во Истанбул му ја поништи дипломата, а доколку оваа одлука биде потврдена, тој нема да може да се кандидира на претседателските избори. Според турскиот Устав, претседателот мора да има завршено високо образование.
Овој потег на Универзитетот во Истанбул дополнително ја продлабочи загриженоста на студентите за нивната иднина, вели Селин Гирит, експерт за Турција на BBC News.
Одлуката дали Имамоглу ги исполнува условите за да се кандидира за претседател ќе ја донесе Врховниот изборен совет на Турција.
Ердоган доби трет претседателски мандат на изборите во 2023 година, а според турскиот Устав тој не може да ја извршува таа функција по 2028. Сепак, неговите критичари тврдат дека може да го промени Уставот за да си дозволи уште еден мандат.
Следните претседателски избори се закажани за 2028 година, но можни се и предвремени избори.
Кој друг се апси во Турција?
Неодамнешните апсења се толкуваат како ескалација на репресијата врз опозицијата и критичарите на власта.
Во понеделникот во раните утрински часови, полицијата приведе неколку адвокати и новинари во Истанбул и Измир, град на брегот на Егејското Море.
Во таа прилика, според податоците на организацијата за следење на медиумите МТСА, биле приведени десет новинари кои известувале за протестите, меѓу кои и наградуваниот фотограф Булент Килиќ и фотографот на АФП, Јасин Акгул.
Турскиот регулатор за електронски медиуми ги предупреди медиумите да не се потпираат исклучиво на официјални изјави, под закана со санкции, дури и да не им ги одземат лиценците за работа.
Минатиот викенд, социјалната мрежа Х објави жалба на одлуките на турските судови за блокирање на повеќе од 700 сметки, нарекувајќи го потегот „незаконски“.
Претседателот на ЦХП, Озгур Озел, во понеделникот на платформата Иксу напиша: „Денес тие се обидуваат да ги задушат социјалните мрежи. Тајип (Ердоган), конечно прифатете дека не можете да го замолчите гласот на народот.” Озел повика и на бојкот на медиумите кои не известуваат за масовните протести во земјата. Според американскиот весник Политико, Х минатата недела ги суспендирал сметките на активистите поврзани со универзитетите кои споделувале информации за протестите и тероризмот беше однесен во Мармара, кој претходно беше познат како озлогласениот затвор во Европа, дизајниран да држи 11.000 затвореници.
Изразот „Ладно е во Силиври“ на шега се користи меѓу турската младина и на социјалните мрежи како предупредување за оние кои ја критикуваат владата.
Во текот на последната деценија, во различни периоди во Силиври беа затворени високи воени офицери, новинари, адвокати и неколку пратеници.
Адвокатот Хусеин Ерсоз има клиенти кои се наоѓаат во затворот Силиври од 2008 година. Тој за турската служба на Би-Би-Си изјави дека осомничените во најважните случаи се одведени во затворот бр. 9, каде што ќелиите обично имаат по тројца затвореници.
Ставови за случувањата во Турција По средбата со турската влада, Ердоган во понеделникот вечерта даде изјава на телевизија.
Тој ги осуди протестите што следеа по апсењето на Имамоглу и ја обвини ЦХП за „злото што и го направија на земјата“.
Во меѓувреме, претседателот на ЦХП, Озгур Озел, го обвини Ердоган дека не само што работи против Имамоглу, туку и против милиони турски граѓани.
Партијата ја обвини и владата дека се обидува да „изведе државен удар“.
Западните сојузници на Турција не објавија многу за немирите.
Пред неколку дена, германскиот канцелар во заминување Олаф Шолц изрази загриженост поради апсењето на Имамоглу, нарекувајќи го „вознемирувачки чин за демократијата во Турција“.
Американскиот Стејт департмент соопшти дека тоа е внатрешно прашање на земјата, пренесува американски Блумберг.
Европската комисија ја повика Турција, како земја која е и членка на Советот на Европа и кандидат за членство во Европската унија, да ги „почитува демократските вредности“.
