На овогодинешниот фестивал на фотографија се издвојуваат два шокантни случаи – едниот е Јонас Бендиксен, кој беше заинтригиран од аферата околу кампањата на Доналд Трамп за претседател на САД, а другиот е Борис Елдагсен, кој одби да ја прифати наградата престижниот меѓународен конкурс за фотографија, со порака дека комисијата не признала дека неговата работа е плод на вештачката интелигенција
ДРАГАНА НИКОЛЕТИЌ
Дванаесеттото издание на фестивалот за фотографија Visualizer, кое започна на 14 ноември, е фокусирано на најконтроверзниот феномен на денешницата – вештачката интелигенција. Под слоганот Дали им верувате на сопствените очи, слика и збор, беше отворена Пандорината кутија на ризици и можности кои ги носи дигиталната револуција.
„Фестивалот ќе направи контраст на традиционалната фотографија, старите фотографски техники, силните фотографски проекти кои се занимаваат со социјални теми, а се реализирани во класичен стил, и загрижувачката, па дури и спорната моќ на делата создадени со помош на вештачка интелигенција. Публиката ќе може самата да ја оцени и спореди нивната вредност“, најавува Ѕвездан Манчиќ, основач и директор на Визуализатор. Темата на која се фокусира Фестивалот ќе се дискутира преку меѓународната конференција „Влијанието на вештачката интелигенција врз фотографијата и медиумите“.
Бидејќи развојот на софтверски програми во насока на тоа машината да се однесува во согласност со она што ние го сметаме за интелигентно, во голема мера го потресува медиумскиот пазар, заканувајќи се да го загрози кредибилитетот на фотографските докази на (наводно) истражуваните приказни. Поради неподготвеноста на јавноста за сè што вештачката интелигенција може да ја „шеми“, се создава конфузија во доживувањето на виденото (и прочитаното). Ниту судовите, ниту организаторите на натпреварот за најдобра фотографија од широк спектар на теми не се поподготвени за вакви предизвици. Затоа, визуелизаторот поканува многу светски мајстори на „светлосликарството“, како што оваа уметност се нарекувала во 1833 година, кога била откриена, и кога човек не можел ни да погоди што се случува сега.
Еден од нив е норвешкиот фоторепортер Јонас Бендиксен, директор на познатиот Магнум. Имено, Бендиксен бил заинтригиран од аферата околу „ботираната“ кампања на Доналд Трамп за претседател на САД во 2016. Запомнете, Трамп немаше речиси никакви шанси против Хилари Клинтон, се додека во борбата за неговата победа не се вклучија лажните профили на Твитер. Под хаштагот #MAGA (кратенка од „Make America Great Again“), платформата беше преплавена со пораки за поддршка на политиките на Трамп.
Трамп победи, токму благодарение на ботовите (роботите), кои сè уште беа контролирани од човечка рака, стационирани најмногу во Велес, град во Северна Македонија. Така барем тврди Марк Цукерберг, директорот на Фејсбук, на кого му се прошири „заразата“ на лажните вести.
Бендиксен отишол во Велес во два наврати, во 2019 и 2020 година, поминувајќи по една недела, како што открива за НИН. „Фотографирав празни соби, празни улици, која било локација без луѓе. Потоа во тие сцени вградив компјутерски генерирани 3Д модели на луѓе, животни, делови од опрема, автомобили… Со примена на соодветно осветлување, постигнав тие сцени да изгледаат блиску до реалното“, објаснува познатиот фотограф како била создадена Книгата на Велес.
А текстот на таа книга беше „лажен“, составен од различни записи во раниот прототип на ChetGPT (GPT-2). „Го обучив системот за машинско учење хранејќи ги сите англиски написи што можев да ги најдам на интернет“, продолжува Бендиксен.
Алгоритмот произведе есеј од 5.000 зборови од новински извештаи за луѓе кои му помогнале на Трамп со создавање лажни објави, подредени по хронолошки редослед. Велешката книга изгледаше како да го пренесе искуството на Бендиксен без тој да напише ниту еден збор или да се сретне со „луѓето“ прикажани на фотографиите.
Изданието создаде вистински бум кај читателите, желни за „вистината“ за заткулисните акции на политичката кампања. Дури тогаш авторот открил како дошло до тоа и сериозно можеле да се запрашаат во каков свет живееме. За да може Бендиксен да го постигне ова, му помогнала неговата репутација на долгогодишен медиумски работник без никаква мана во кариерата.
Од таа причина, читателите на почетокот безрезервно веруваа дека производството на лажни вести е главниот лост на економскиот раст на Велес, како што ги посочи текстот. Вешто спакуван, во новинарска форма и во репортерски тон, со убедливи придружни фотографии, вешто ги измами присутните. Ниту, пак, честите „прилично комични“ противречности, производ на неспособноста на вештачката интелигенција да ја разликува вистината од лагата, не предизвикаа сомнеж кај публиката.
Издавачите заработија на Книгата за Велес, но беше постигната и многу поголема цел – иницирање на критичко размислување во јавноста. „Критичкото размислување се спротивставува на пасивноста на граѓаните, кои се подложени на огромни информации за кои не знаат дали се факт или фикција“, вели нашиот соговорник.
„Ни требаат факти за да управуваме со нашите животи, општество, како и со нашиот однос со властите. Секоја значајна политичка дискусија мора да се заснова на некоја заедничка идеја за тоа што е основната реалност. Без вистински информации, не можеме да си веруваме ниту еден на друг ниту на нашите влади. Ако не можеме да веруваме на ништо, тогаш општеството во суштина се распаѓа“, заклучува Бендиксен. Од друга страна, ние исто така страдаме ако „како општество и како претставници на индустријата за фотографија и новинарство не сме во состојба да се справиме со претстојниот напад на генерирани лажни информации“.
А шокантен е и случајот со Борис Елдагсен, германски фотограф и еден од најпочитуваните гости на Visualizer. Минатата година Елдагсен одби да ја прифати наградата на престижниот меѓународен натпревар за фотографија Sony World Photography Award, со порака дека комисијата не признала дека неговото дело Pseudomnesia: The Electrician (Измама во меморијата: Електричар) е плод на вештачката интелигенција. И навистина, кој би помислил дека двете жени, потпрени една на друга, не се само костимирани на некој одамна стар начин, освен компјутерските алатки со кои располага жирито.
Откако на виделина излезе големата врева за „замена на тези“, организаторите на натпреварот се правдаа дека биле информирани дека во креирањето на наградената фотографија „вклучил АИ“, па тие (претпоставувам) го земале предвид ова. при одлучувањето. Наградуван фотограф за NIN вели дека тоа е „чиста лага“. „На натпреварот доставив само фотографија со интригантен наслов и претпоставувам дека организаторите последователно го вклучиле споменатото објаснување во својата објава за да не се посрамотам целосно. И тоа нема да им биде прв пат“, истакнува Елдагсен.
Сопственоста на дигиталната фотографија е можноста да се поправи се што сака авторот, со помош на современи технологии, објаснува тој. „Меѓутоа, кога станува збор за фото-индустријата, секоја слика може целосно да се фабрикува и да се злоупотреби, освен фоторепортерството и документарната фотографија“, истакнува Елдагсен. Затоа, неговата намера беше дополнително да инсистира на поделба помеѓу конкуренцијата за опсегот на (во живо) фотографи и производи со вештачка интелигенција. Во спротивно, на организаторите, но и на јавноста и понатаму ќе им биде лесно да ја турнат сирената за свеќа.
Со учеството во натпреварот, а особено со одбивањето на наградата, Елдагсен „сакаше да го „хакира“ системот, прашувајќи се дали сме подготвени за иднината што всушност ја живееме токму сега“. Тој беше особено заинтересиран „дали можеме да ги разликуваме напорите да се направи добра фотографија од она што го генерира софтверот“. Компјутерот не може да го разликува ова, исто како што организаторите на Sony и другите натпревари не се вистински заинтересирани да ја негуваат уметноста на фотографијата, е одлучен Елдегсен.
Публиката може да се информира за сите детали од програмата на Фестивалот на веб-страницата vivizualerizator.rs
