Новинарката Тамара Никчевиќ имаше ретка привилегија да прави подолги интервјуа со лидерката на струјата во СКЈ која имаше поинакви визии за развојот на општеството – Латинка Перовиќ (1933 – 2012). Таа и оние кои имаа исто мислење со неа беа ликвидирани во 1972 година ви чистка која беше замислена а од овие интервјуа ќе пренесеме некои делови кои одблизу отсликуваат делови од историјата на 20.век ама и оценки за поновата историја, некои и со наши објаснувања
Латинка Перовиќ, по нејзината политичка смена точно 50 години беше во изолација. Најпрвин бидејќи доби етикета дека е премногу прозападна политичарка а потоа, во ерата на растечкиот и опасен национализам, кој ја распадна и целата земја и тоа како „анационална“. Доживуваше безбројни навреди…
„Одамна престанавме да имаме сериозни полемики за било што. Наместо аргументи, имате дискредитации, ad hominem навреди… Зошто? Која е целта да се истури таков отров на хартија и на екрани? Зошто треба да се решиме на тој начин? За волја на Бога, не можеш да го уништиш достоинството на човекот само затоа што не се согласуваш со него! Од друга страна, критикувањето на властите, потсетувањето на луѓето на нивното минато, на она што го произвеле преку зборови или конкретни дела, не е навреда; тоа е рационално предупредување“ – кажува во едно интервју во неделникот Време од 2014 година.
Во историската наука, вели историчарката Латинка Перовиќ, потребно е прво да се идентификуваат процесите, па дури потоа да се следат; без разлика дали добиените резултати се непожелни за општеството. А што постигна оваа угледна историчарка откако беше разрешена од функцијата секретар на ЦК на Српската комунистичка партија (Српски либерали, 1968-1972) со што стана „непожелно за општеството“? Особено нејзините оценки за српската политика во последната деценија на 20 век.
Историчарката Латинка Перовиќ во интервју за „Време“ зборува за европската перспектива на Србија, за Добрица Ќосиќ, опасноста од создавање нов култ на личноста, како и за прашањата што Србија, по крвавите војни на територијата на поранешна Југославија, денес со голема тешкотија се обидува да го реши.
„Денес Србија се обидува да ги реши прашањата што ги создаде со војните на територијата на поранешна Југославија и овие решенија се услов за нејзин опстанок“, вели Латинка Перовиќ. „Според мене, овој факт треба да го објасни пресвртот што беше направен буквално преку ноќ: ригидните противници на европската интеграција денес се речиси фанатични поборници за добивање датум за почеток на преговорите со ЕУ. Пресвртот за кој зборувам создава конфузија што повторно води до голема тензија во општеството. Меѓутоа, во историјата на оваа земја ова не е прв пат: Србија постојано е меѓу војни, немири, меѓу идеолошки расцепи, политички убиства, пленуми, меѓу датуми; во оваа смисла, секогаш имало нешто што ги хипнотизираше масите, кои се собираа.
ШТО ГИ СПОИ МАСИТЕ Масите најмногу се собраа околу една цел: да се создаде голема држава во која ќе живее целиот српски народ. Тоа отсекогаш бил приоритет на српската политика, која, без оглед на историските околности, не се променила од 19 век; тој ги определи не само односите во Југославија, туку и, ако сакате, односот на Србија кон Европа.
Иако не се зборува отворено, вели таа во продолжување на експликацијата, оваа опсесија е лесно видлива преку демонстрираната несигурност на властите при валоризирање на одредени настани од непосредното минато, како и преку постапките на „инженерите на историјата“ кои им се блиски кои пишуваат, препишуваат, делат, комбинираат. Конечно, некои од нив не кријат дека се’ уште сонуваат за голема и обединета држава на српскиот народ. Таа опсесија, значи, е чувана и не дозволува идеите за Европа и евроинтеграциите да влезат на дневен ред; нејзе и се жртвуваат економски, социјални, политички, културни и сите други односи.
– Речиси сите институции се вклучени во неговото зачувување (на таа опсесија – н.з.) ; од неа произлегоа сите клучни историски идеи во Србија, како и водечките политички партии; таа, велам, ја одреди судбината на Кралството Србија и судбината на двете Југославии; како што, сепак, и денес одредува. Како? Затоа што Србија во овој момент сè уште не успева да ја стави својата историја на терен, да ја согледа реално, да ја разбере динамиката на времето, да разбере што значи изгубеното време во историјата; со други зборови, нема рамнотежа на она што се случи овде на крајот на 20 век.
НАЈАПСУРДНА, КРВАВА, ТЕШКА ВОЈНА Во интервјуто со Грујица Спасовиќ, Адам Михњик неодамна си го постави прашањето – што на крајот на 20 век требаше да биде нашата почетна точка – а потоа одговори: таа „најапсурдна, крвава, страшна, страшна војна“. Се согласувам со таа проценка- оценува.
Зошто војната мораше да биде почетна точка? – е следното прашање
Затоа што тој ја распадна земјата, произведе огромни жртви, раселени луѓе со сила од просторот во кој живееја, создаде длабока недоверба меѓу народите; За време на таа војна беа направени огромни злосторства… Знаете, иако можеби ќе беше подобро, Србија не го преспа падот на Берлинскиот ѕид. За жал, Србија реагираше на оваа епохална промена враќајќи се на својот сон од деветнаесеттиот век: брутална војна која се подготвуваше долго време.
Основата за таа војна беа незавршените конфликти и расколите: оние од Втората светска војна, од 1948 година, конфликтот околу различните сфаќања за Југославија: дали да се оди на федерализација или на унитарна централистичка држава. Србија веруваше дека силата секогаш била оставена како алатка во тие дискусии. И тоа, ќе дозволите, беше најголемата заблуда. Не смееме да заборавиме дека Србија се подготвуваше за војна во време кога никој не очекуваше распад на Советскиот Сојуз; што е многу важен факт.
Зошто е важно? – е прашање на новинарката.
– Затоа што тие што ја подготвуваа војната веруваа дека ќе ја имаат Русија на своја страна во југословенскиот конфликт.
Некаде во 1987 година разговарав со тогашниот потпретседател на САНУ, Антоние Исаковиќ, кого дотогаш повремено го гледав. Веднаш почна да ми објаснува дека Словенците и Хрватите не ја сакаат Југославија и дека конечно дојде време Србија да го реши и своето прашање…
– Извинете, – го прекинав, – сакате војна?
„Да“, потврди тој. „Но, тоа нема да се води на територијата на Србија… Ќе загинат околу 86.000 луѓе!
„Но, кои се овие 86.000 луѓе, побогу? Чии глави?!“, прашав.
И тогаш велат – војната дојде одеднаш. Па, не е! И со таква хипотека, невозможно е едноставно да се вртат страниците на историјата. Таа цена мора да се плати.
Како?
Цената е содржана во распадот во кој се наоѓа Србија денес: и политички и економски и културен и образовен… Ако такво нешто воопшто постои, тогаш ова е божја казна за големата лага за тоа што се случило на територијата на поранешната Југославија на крајот на 20 век. Се разбира, би можеле да зборуваме за причините, за одговорноста; но она што е важно за ова општество е сликата што ја имаме за сопствената улога во процесот на крвавиот распад на Југославија. Без него, моралното и интелектуалното закрепнување е невозможно. Конечно, без таа слика, невозможно е да се реши проблемот на Косово, како и проблемите што се појавуваат секој ден: Војводина, Санџак… А тие прашања – во друг историски контекст – според мене, сè уште се решаваат. денес по стари модели и формули.
(продолжува)
