Продолжуваме со објавувањето на делови од разговорите со тукушто починатата политиларка и изторичарка која заземаше централно место меѓу либералните сили во некогашнара федерација. Во ова продолжение говори за доаѓањето на Ѓинѓиќ во Владата на Србија, за промената која ја доенсе СНС, српскиот национализам, за писателот Добрица Ќосиќ…
Што подразбираш под стари модели?
– Мислам на постојаниот конфликт со реалноста што доведува до недоразбирања и со соседите и со светот; конечно, тој модел води и до конфликт во самиот српски корпус.
За жал, Србија лесно ги надмина проблемите што ги споменав; и тоа и е важно. И имаше можност…
Кога?
– По промените во октомври 2000 година, имаше обиди да се формулира рационален излез, што главно се сведуваше на признавање на одговорноста за она во што учествуваше Србија во текот на изминатата деценија: никогаш не оправдувајќи злосторства, прифаќајќи соработка со меѓународните институции и во оваа смисла мобилизирање на општеството; да се отвори кон Европа и да се подготви за напорна работа за да ја доведе длабоко заостанатата земја во ситуација да биде компатибилна со цивилизираниот свет. За жал, ритамот е изгубен на 12 март 2003 година.
Дали мислите дека општеството беше навистина подготвено да го прифати она за што зборувате во 2000 година?
И покрај се, мислам дека беше подготвена да вложи таков напор… Знаете, Зоран Ѓинѓиќ не беше вообичаен феномен. Неговиот трагичен крај зборува за тоа колку е опасно тоа што требаше да го направи. Иако не е хероизиран, Ѓинѓиќ е своевидно победничко знаме. Но Србија ја разбра дури кога дојде на власт.
„Србија не е минско поле“, рече тој еднаш. „Таа е тепих: каде и да газиш, тој е скапано.
После тој 12 март имаше последователни влади… И тогаш, на избори за кои не можете да кажете дека не беа слободни и демократски, Српската напредна странка – која до вчера ги опструираше сите реформи – освои најголем број гласови.
Зошто Српската напредна странка доби толку гласови, што мислите?
– Како прво, СНС има длабоки корени во српската традиција. Ова е истата Народна радикална партија која е создадена во Србија од осамостојувањето. Станува збор за политичка партија која ја отфрла Западна Европа, инсистира на национална држава, на национално единство, на заокружување на националниот идеал, на прифаќање европски институции кои се празни од европската суштина и кои повеќе и служат како етикета. .
Партијата на која припаѓаат денешниот претседател и вицепремиер – било како радикална или како прогресивна партија – учествуваше во се што се случуваше во последните две децении. Со целосно убедување дека луѓето можат да се менуваат, да еволуираат, мораме да запомниме дека меѓу оние на власт денес има политичари кои три дена по Сребреница рекоа: „За еден Србин, сто муслимани!“ Дополнително, има и такви кои додека се криеја хашките обвинети – што, патем речено, длабоко го уништи моралното ткиво на Србија – рекоа дека Радован Караџиќ и Ратко Младиќ не смеат да се предадат, дека ако им дојдат на врата, треба да се самоубијат.
„Затоа што“, рекоа, „тој мит не смее да умре“.
Па, сега… Ми се чини дека ова општество не треба така лесно да го преболи.
Како што видовте, претставниците на ЕУ го надминаа тоа; а богами и земјите од поранешна Југославија.
– Кога станува збор за европските функционери, нема, но ние ќе живееме овде! Второ, и покрај транзицијата за која зборуваш, не е ли малку перверзно што Србија ја воведува во Европа премиер кој е и министер за внатрешни работи и негов заменик кој истовремено раководи и со секторот за одбрана? Извинете, таков случај е непознат за демократскиот и цивилизиран свет.
Од друга страна, се плашам дека Европа греши многу кога и се додворува на Србија нарекувајќи ја лидер на Балканот, лидер на регионот. Според мене тоа е опасна теза.
Зошто?
– Затоа што лидерството отсекогаш било дел од концептот на голема држава. Од друга страна, иако европската ориентација е заедничка перспектива на балканските народи што овие земји ја примија на единствен начин, оваа влада се однесува како преговорите со ЕУ да се разговор на зелена маса по исходот од војната. . Во исто време, додека преговара со Европа, владата од другата страна бара средства и партнери кои би ѝ помогнале да се одржи.
Кој е партнер на оваа влада?
– Иако имаше слаби економски односи со Србија, Русија секогаш беше присутна овде. Ако се потрудите, лесно ќе најдете бројни сличности во однос на клучните карактеристики на двете земји: од православието, преку додавањето на руските и српските земји, до колективизмот и сфаќањето на државата како општина, како задруга. .. За крај, погледнете го односот кон човековите и малцинските права, слободата на печатот, граѓанскиот сектор, кон соседите, деапсолутизацијата на границите… Ако, значи, Русија е тука присутна не како економска, туку како цивилизациски фактор, тогаш се поставува прашањето како воопшто ја гледате Европа, за која тврдите дека е вашата примарна политичка цел. Запомнете, Слободан Милошевиќ велеше: „Сакаме да одиме во Европа, но на бел коњ“; затоа, само кога ќе го решиме нашето државно и национално прашање. И тоа, се разбира, на начинот на кој Србија се обиде да го реши.
Кога сме веќе кај европските цели, ми се чини дека денес интересот на Србија за влез во ЕУ не е прагматичен – не можам ни да го употребам тој збор – туку премногу технички.
Што значи?
– Тоа значи дека земјата е во економски колапс, дека и требаат пари и сега бара каква било можност некако да се приклучи на европскиот колосек. И еве, знаете, не е доволно да ја ставите раката на Бриселскиот договор како на олтар, да кажете дека сте се промениле, дека прифаќате, дека се согласувате…
Отколку?
– Основен пресврт, неопходна е промена на политиката…
Дали гледате некаква промена во таа смисла?
– Само со зборови.
Но, дали потпишувањето на Бриселскиот договор не значи дека мораше да има некои промени? На крајот на краиштата, токму затоа Владата на премиерот Ивица Дачиќ беше прогласена за речиси предавничка од дел од СПЦ и некои академици.
– Косово е фокусна точка на српскиот национализам и затоа институциите што ги споменувате го отфрлаат Бриселскиот договор; поради Косово на крајот се разделија. Истовремено, со неприфаќањето на бриселскиот документ покажуваат дека го отфрлаат и европскиот пат на Србија. На крајот на краиштата, извинете, Србија никогаш не била во Европа; тоа се илузии. Наместо тоа, како што рече Николај Велимировиќ, се граничи само со Европа. Таа доминантна антиевропска ориентација произлегува од идентитетот кој суштински се потпира на православието, конзервативизмот, собирањето земји и еден вид сон за империјализам.
Од друга страна, ако зборуваме за политиката на Владата кон Косово – која, велите, од одредени институции е наречена „предавничка“ – за да ја докажете вашата промена, не е доволно само да се договорите со политичките. елита на Приштина.
Дали е неопходно да се спроведе овој договор?
– Тоа е точно. За жал, Србија постојано покажа дека не се грижи многу за сопствениот кредибилитет, што се одразува и во почитувањето на меѓународните договори и договори. Што исто така не е ништо ново. Кога, на пример, по Берлинскиот конгрес во 1878 година, во српското собрание, Јован Ристиќ ги изнесе условите што Србија требаше да ги исполни за да се спроведе тој договор, пратениците гласаа против.
Кој те овластил првенствено да го потпишеш тоа?!“, го прашале.
Сакам да кажам дека сериозна земја не може да потпише договор за интегрирана гранична контрола, а потоа да дозволи да се подигнат барикади и да се пука во војниците на КФОР.
Зборувате за нешто што се случило за време на владата на Мирко Цветковиќ.
– Тоа не е спорно. Но, светот не го интересира кој е на власт во тој момент; ги интересира државата, која очигледно продолжува со истата практика: во Брисел се обврзува да обезбеди исчезнување на паралелните институции, кои кога ќе се врати во Белград, всушност сама се организира.
Конечно, немојте да го изгубите од вид фактот дека потпишувањето на Бриселскиот договор е проследено со цврсто уверување дека Србија никогаш нема да ја признае независноста на Косово, иако е јасно дека сè води кон тоа и дека ЕУ – доколку е навистина целта – нема да дозволи никаков нерешен конфликт.
Добро, но што мислите што се случи со Косово? Академик Добрица Ќосиќ неодамна оцени дека ова е „пораз на Србија“ за кој одговорност имаат „коминтерните, Титовите комунисти, Титовите болшевици, Слободан Милошевиќ, новата демократска влада и нејзината опозиција со СПЦ“; изненадувачки, тој не се спомна себеси.
– Човек кој ги набројува сите тие виновници – а зборуваме за половина век српска историја – веројатно ќе треба да се запраша: па, кој, покрај мене, беше во право; а како воопшто е можно такво нешто.
Со саморазбирање, Добрица Ќосиќ е арбитер и авторитет; прифатени меѓу граѓаните. Сепак, фикцијата на Ќосиќ – лагата што ја промовираше – доведе до последици за кои, добро, можеби не треба да размислува, но секој што ја чита и што ја чита мора да ја споредува со ефектот што го создава тоа пишување. Веќе од својата втора книга „Корени“, Ќосиќ реши слободно да ја реконструира историјата на српскиот народ во која, ако не, тој народ е единствената жртва. Морам да кажам дека Ќосиќ оваа работа ја работи многу методично, истрајно, со план. На крајот на краиштата, тој самиот зборуваше за тоа неколку пати.
Овде често се мисли дека Ќосиќ е човекот кој ја поттикнал националната идеологија на српскиот народ…
Не мислиш така?
– Не. Според мене, се работи за поедноставување. Зашто, за да направи такво нешто, Ќосиќ би требало да биде божество, што, простете, сепак е претерување… Во книгата„ Мојот белградски дневник; Средби и разговори со Добрица Ќосиќ 2006–2011“, Дарко Худелист опишува книжевна вечер во Врњачка Бања каде Ќосиќ бил пречекан со овации. Меѓутоа, по еден многу критички говор за српскиот народ, Ќосиќ беше ладно испратен, што докажува дека критикувањето на сопствениот народ не е она што луѓето го очекуваат од него. Напротив: читателите на Ќосиќ бараат свој национален писател да им се обрати во критични, драматични ситуации и на тој начин да ги определи нивните насоки и ориентација. Добрица Ќосиќ ја прифати таа одговорност.
Прочитав се што напиша Добрица Ќосиќ и морам да кажам дека го гледам како хроничар на долгата српска историска криза заснована на догматско инсистирање на еден приоритет: единствено државно решение за целиот српски народ. Тој е клучна фигура во некаква сива зона на српската политика, кој со своите толкувања суштински ја продлабочи кризата за која зборувам. За жал, Ќосиќ никогаш не излезе од тие рамки.
(продолжува)
