За Лајбах клучна е средбата со драматургот Хајнер Милер кој многу се занимавал со германските национални трауми – а со тоа и патриотизмот – и тоа беше основната појдовна точка во изборот на неговите поетски текстови. На полето на уметноста радикално ја практикувал денацификацијата на Германија и безмилосно ги водел Германците низ чистилиштето на колективната вина
АЛЕКСАНДРА ЧУК
Култниот бенд Лајбах разговара со „Данас“ за нивните неодамнешни проекти, актуелната политичка ситуација во светот, демократијата, народот, просечниот гласач, љубовта, стравот, воспоставениот став дека Словенија отсекогаш се сметала за поразвиен дел од СФРЈ…
Во Белград доаѓате во рамките на турнејата „Love is Still Alive“, а истоимениот албум ќе го претставите пред тамошната публика. Што ве мотивираше да му дадете ваков оптимистички наслов на новиот материјал во овој мрачен момент за светот, дали зад него постои вистинско верување дека љубовта е се’ уште жива или можеби само се шегувате?
– Нема шеги кога е љубовта во прашање; за неа животот се губи и умира кога се бакнува. Оваа песна е дел од оригиналната партитура што ја напишавме за филмот Iron Sky – The Coming Race. Тоа е многу мрачна и дистописка научно-фантастична вселенска комедија за планетата Земја која е целосно уништена доживотно поради сеопфатна нуклеарна војна иницирана од човечката раса. Сателитот Луна исто така беше индиректно уништен, а сега неколку преживеани Земјани во вселенски брод талкаат низ вселената во потрага по планета погодна за понатамошен живот и продолжување на ширењето на оваа деструктивна раса, која очигледно ќе постои се додека се храни со љубовта. Љубовта е единствениот мотор за опстанок – како што вели Леонард Коен во неговата песна – но истата љубов значи и пропаст на сите нас. Во секој случај – се додека има потреба од љубов и репродукција, ќе постои човечка раса, која уништува се околу себе како некаков луд механизам на самоуништување.
Како што Лајбах, покрај неговата верзија на песната на Коен „Иднината“, ја разгледува моменталната ситуација во светот кој не се опорави од пандемијата предизвикана од корона вирусот и влезе во вртлог на страв поради потенцијалната употреба на нуклеарно оружје, наоѓаш ли некаде навестување причина?
– Разумот отсекогаш постоел, но не секогаш во разумни форми. Таа постои и денес, но повторно се однесува нерационално. Но, човечката раса едноставно не е толку рационална како што мислиме дека треба да биде. Затоа, нашите слободи се нагризуваат во ера во која емоциите и чувствата сè уште доминираат во разумот и рационалноста. Навистина се чини дека живееме во тешки и сложени времиња, но историјата преживеала и значително потешки и смртоносни периоди. Статистички гледано, денес парадоксално всушност живееме во најудобното време во историјата. Што, се разбира, не значи дека не може да биде подобро и поправедно. А што се однесува до стравот – тоа е најстарата и најсилната емоција на човештвото – стравот од непознатото. Стравот е мајка на предвидувањето, а на другата страна обично стои слободата. Да се свртиме против стравот и тој ќе исчезне.
Има многу нови работи во вашата продукција, вклучувајќи го и албумот „Wir sind das Volk“ кој е базиран на делата на Хајнер Милер (1929-1995) за чија драма „Квартет“ ја компониравте музиката во 1984 година. Вашиот албум е всушност постхумен проект заснован на стиховите на Милер. Како му пристапивте на овој материјал и што го поврзува Лајбах со работата на овој драматург и писател?
– Како драматург, Милер првпат го запознавме во 1984 година, кога ја подготвивме музиката за неговата исклучителна драма Квартет – своевидна оригинална адаптација на „Опасни врски“ од Шодерлос де Лаклос – во режија на Едуард Милер во Љубљанската драма. Во тоа време не знаевме многу за делото на Хајнер Милер, но многу се дружевме со Драган Живадинов, кој знаеше се за современиот театар. Живадинов беше со нас и во февруари 1985 година, кога случајно го сретнавме Милер во Берлин. Знаевме дека тој е веројатно најголемиот германски драматург во тоа време, дека е исклучително влијателен во контракултурата, дека е еден вид интелектуална суперѕвезда на Исток и на Запад и дека – за разлика од другите – може да каже неколку добри работи за DDR. Очигледно и Лајбах го познаваше подобро од нас, па во таа прилика не повика на соработка, што за жал – за време на неговиот живот – не се оствари. Подоцна се почесто се среќававме со неговата работа и неговото влијание. Конечно, нова соработка со Милер беше овозможена од Ања Квикерт, претседателката на International Heiner Müller Gesellschaft и експерт за неговите дела и филозофија, која не покани на проектот „Wir sind das Volk“. Низ многубројните разговори што ги водевме со Ања во процесот на работа на овој проект, малку подобро го запознавме овој значаен и секогаш актуелен автор. Како и Лајбах, Милер многу се занимаваше со германските национални трауми – а со тоа и патриотизмот – и тоа беше основната појдовна точка во изборот на неговите поетски текстови за овој проект. На полето на уметноста радикално ја практикуваше денацификацијата на Германија и безмилосно ги водеше Германците низ чистилиштето на колективната вина. И во ова тој е сличен на Лајбах, кој отприлика го практикува истото со Словенците, Италијанците, Австријците, Србите и сите други народи низ светот, бидејќи секоја нација има своја вина која заслужува добар и квалификуван егзорцист. Wir sind das Volk, т.е. „Ние сме“.
Според Милер, фашизмот бил само особено крвава епизода во капиталистичката светска војна која трае веќе 400 години, а за неа посебно е што нешто што е сосема нормално во Африка, Азија и Латинска Америка е направено за прв пат среде Европа. Дали се согласувате со неговата опсервација или имате нешто да додадете во контекст на моменталната поделба на светот?
– Апсолутно се согласуваме со него. Фашизмот – а со него и двете светски војни – е само последица и реакција на кризата на капитализмот во доцната фаза на империјализмот на почетокот на минатиот век, и тој секогаш повторно се појавува во различни форми веднаш штом капитализмот е загрозен на еден начин. или друг. Империјализмот на капитализмот никогаш не заврши, тој само се адаптираше и функционира совршено во новата глобална политичка економија во контекст на сегашната поделба на светот. Доминантните мајстори на капитализмот кои го држат светот под контрола се повеќе или помалку познати; Британија не може да го заборави своето долго царско владеење, кога физички контролираше една третина од светот. Подоцна нејзината улога на хегемон ја презедоа САД, кои уште од Првата светска војна отворено се стремат кон водечка улога во светот, а во воена и културно-политичка смисла ѝ помага мрежната структура на земјите од англиското говорно подрачје (Австралија, Канада, Нов Зеланд, Обединетото Кралство), поврзани со разузнавачката алијанса наречена Пет очи. Британија сега се препушти на секундарна улога во тој однос, иако сè уште има илузија дека во основа ја диктира играта. Неодамна, оваа доминантна политичка врска е загрозена од економски крајно агресивната Кина, која исто така бескомпромисно го шири своето влијание секаде каде што може. Сепак, со една многу важна разлика: Кина нема свои воени сили распоредени околу територијата на САД, додека САД имаат 120 бази инсталирани во непосредна близина на Кина и во поширокиот пацифички басен (Австралија, Јужна Кореја итн.) има околу 400 од овие бази, без да се земат предвид нивните носачи на авиони и подморници кои постојано кружат во близина на територијалните води на Кина. Покрај Кина и Петте очи, се разбира, во принцип ја имаме социјално култивираната, но неефикасна Европска унија, која полека ги обединува малите европски земји во уште една доминантна економска и политичка унија, со многу негативен историски багаж, разновидни културни идентитети. и конфликтни интереси. Со номинална помош на Франција, таа е предводена од Германија, која на тој начин ги реализира своите стари идеи за совладување на Европа. Меѓутоа, и овде САД го искористуваат внатрешното неединство на Унијата и – со механизмот на Северноатлантскиот пакт (НАТО – кој „ги држи Русите надвор, Американците внатре, а Германците долу“) ја продолжува логиката на студот. Војната – пред сè во однос на Руската Федерација – предизвикува раздор во Европа, следствено принудувајќи ја Унијата на политичка и енергетска зависност од Америка. Тоа беше многу јасно покажано во последната поделба на Европа, кога Русија ја започна својата проблематична војна со Украина, односно со самата себе. Руската Федерација е де јуре преголема за да влезе во Европската унија, а Европа исто така де факто цело време – по диктат на Америка – ја оттурнува од себе, така што нема друг избор освен да продолжи со тоа – физички најголема земја во светот – се однесува империјално и го шири своето влијание секаде каде што може, иако во реалноста нејзиниот БДП не е многу поголем од шпанскиот. Но, Русија, за разлика од Шпанија, е земја со најголеми резерви на нуклеарно оружје во светот, а има и огромни природни ресурси, особено нафта и природен гас, што секако и обезбедува посебно место во светот. Накратко, ова се „господарите на светот“, а сите останати се помалку или повеќе безначајни во глобалната економија и политика. Карактеристика на овие господари е тоа што тие продолжуваат да владеат и да го малтретираат светот со сила и насилство, а во тој поглед работите не се сменија ниту една минута во текот на долгиот период на капиталистичко владеење.
Кога Лајбах вели „Ние сме народот“, што всушност мисли, пропагира?
Овој специфичен наслов секако прво треба да се сфати во контекст на нашиот проект инспириран од текстовите на Хајнер Милер и во светлината на германската историја, а потоа во универзална смисла – колку што е можно надвор од германскиот наратив. Германскиот термин „Волк“ (народ) има голем емотивен и политички потенцијал, но секогаш нуди различни можни толкувања и може да биде исполнет со сосема контрадикторни содржини. Кога се уриваше Берлинскиот ѕид, демонстрантите низ Источна Германија го извикуваа слоганот „Wir sind das Volk“ – ние сме народот – како израз на нивното несогласување против државата ГДР која тврдеше дека владее во името на народот. Бидејќи политичката ситуација се влошуваше и паѓањето на железната завеса меѓу двете Германии беше само прашање на време, слоганот беше сменет во „Wir sind ein Volk“ – ние сме една нација. Овој премин од das во ein Volk (т.е.: од народ/луѓе кон еден народ или нација) беше моментот кога уличните демонстрации се претворија од реформи во Источна Германија во повторно обединување со Западна Германија.
Во Германија, Ангела Меркел, до неодамна, идејата на Волк ја поврзуваше со граѓански национален идентитет заснован на заедничко живеалиште во таа земја, а таа експресно ја отфрли дефиницијата на терминот врз основа на расен или етнички идентитет. Државјанство добија и втората и третата генерација гастарбајтери од Турција, Грција и Југославија, кои на почетокот на 1990-тите се’ уште не се сметаа за Германци. Затоа, нејзината „Wir sind das Volk“ или „сите сме (една) нација“ беше исклучително сеопфатна. Како негативна последица на таквата политика, слоганот „Wir sind das Volk“ се врати во 2014 година од PEGIDA (Патриотски Европејци против исламизацијата на Западот), чии симпатизери се приклучија на брзорастечката, екстремно десничарска и евроскептична партија AfD (Алтернатива за Германија), која, се разбира, поголемиот дел од својата политичка програма ја заснова на ултранационалистичка реторика против имигрантите и конкретно поддржува палење и напади против нив. И нивниот слоган повторно е „Wir sind das Volk“. Од друга страна, Путин тврди, на пример, дека Украинците и Русите се една иста нација, а Украинците апсолутно не се согласуваат со таквата дефиниција. Концепти на нација, народ, полк итн. Оттука, очигледно се сè уште многу релевантни, што значи дека државите нема да изумрат толку брзо како што планираа некои добронамерни марксисти.
Што добивме со тоа што народот може да гласа и да избере кој ќе биде во парламентот. Некои би рекле дека тоа „нас не чинело“, други дека тоа е неизбежноста на демократијата. Што мислиш?
– Па, знаете што велат – ако демократијата – која, според Черчил, е најлошата форма на владеење, освен сите други – некогаш би функционирала, би била забранета, а најдобриот аргумент против демократијата е петминутен разговор со просечниот гласач.
Повторно, според други теории, демократијата е процес со кој народот избира човек кој ќе ја преземе целата вина. Во секој случај, демократијата не смее да биде само закон на мнозинството, туку и заштита на малцинството ако сакаме да има смисла. Освен тоа, гласањето не е она што е демократија; се брои. Демократијата мора да се гради преку отворени општества кои споделуваат информации. Кога има информации, има и просветлување. Кога има дебата, има решенија. Кога нема поделба на власта, нема владеење на правото, нема одговорност, туку злоупотреба, корупција, потчинување и огорченост. Но, зошто ви проповедаме за демократија – Лајбах не е баш познат по тоа.
(продолжува во следниот број)
