Неодамна кај нас со голем успех гостуваше Театарот Улис на брачната двојка Удовички – Шербеџија со претставата „Транвајот наречен желба“. Го пренесуваме интервјуто што Удовички го даде за загрепски Глобус во деновите после летната сезона
Лета најмногу се работи за режисерката Ленка Удовички, така е барем последниве дваесет години, откако на Бриони работи театарот Улис, чиј еден од основачите е нејзиниот сопруг, легендарниот актер Раде Шербеџија. Зад себе има бројни успешни претстави „Трамвај наречен желба“ (која неодамна гостуваше во Скопје со две претстави, а билетите се продадоа за еден час) е копродукција со Белградскиот драмски театар.
По две години на Ковид, Улис ја започна својата нова сезона без маски и ограничувања.
– Неверојатно е колку брзо човек всушност го заборава лошото и се навикнува на доброто. На некој начин навистина заборавивме на Ковид, а и пред шест месеци се беше неизвесно.
За разлика од многу фестивали, изминативе две години не се откажувате од одржување на програми и претстави. Како беше да се работи под тешки услови?
– Сепак морам да кажам дека навистина имавме среќа и дека направивме „балон“ овде на Бриони, па немавме ниту еден случај на инфекција, од техниката до актерите. Кој и да дојде овде на островот веќе немаше никаков контакт со надворешниот свет. Добро е и кога се работи за нашиот театар и програми што се се одвива надвор. Никогаш не бевме во дилема да не го одржиме фестивалот. Првото лето, кога беше најлошо, таа година беше нашиот 20-годишен јубилеј, па бевме навистина решени, дури и да сме тројцата овде, дека треба да дојдеме и дека треба да одржиме нешто. На крајот беше вистинско и величествено, целата таа прослава на нашата 20-годишнина.
Луѓето доаѓаа со брод, а изведувачите беа на сцената на брегот и тоа беше победа на уметноста. Тоа беше посебна, навистина посебна вечер. За многу учесници, изведувачи и публика, тој концерт беше и првпат да присуствуваат на настан во живо по многу месеци кога сè беше затворено. Па, таквата енергија на размена меѓу изведувачите и публиката беше нешто што го направи тој настан во живо посебен.
Оваа година е вашата 22-ра сезона. Гледајќи наназад, како се чувствувате после сите овие години?
– Нашиот живот овде преку лето е посебен, паралелен свет и континуитет. И навистина, секогаш кога доаѓаме, како никогаш да не сме тргнале, како вчера да сме се разделиле и пак се сретнавме.
Има и луѓе кои се со нас сите овие години и повторно убаво е што секоја година доаѓаат по некој нов. Со овој театар пораснаа многу млади луѓе, цела генерација од тие деца што трчаа таму на две, три, пет години. Сега некои дејствуваат, работат, малку помагаат. Ние сме како големо семејство и ова е секогаш убав собир на големо семејство за нас. Некои, за жал, веќе не се меѓу нас, но секогаш се сеќаваме на нив. Морам да признаам дека луѓе од целиот свет ни се пријатели како и разни големи уметници кои дошле овде обично секое лето се јавуваат, прашуваат како е оваа година, што се случува, некои доаѓаат и не посетуваат.
Толку многу не се промени овде, всушност. Некако, шармот на овој наш фестивал е што нема поголеми промени. Суштината на се е што овде се собравме со некоја добра волја и позитивна енергија, во желба да направиме нешто убаво, да бидеме со публиката и тоа навистина да биде некаков простор на креативност, разбирање и размена на позитивна енергија каде сите луѓе со добра волја се добредојдени и каде се обидуваме да изградиме и реализираме некои од нашите соништа.
Живееме во тешки времиња за уметноста, особено по пандемијата. Дали и вие чувствувате одредена криза?
– Секако дека не, но тоа е на некој начин нашата постојана борба за опстанок и тој опстанок на работ на постоењето, таа неизвесност дали ќе успееме да дотуркаме до крај и дали воопшто ќе има следна сезона. . Но, кај нас е така од почетокот. Морам да признаам дека е малку заморно, особено што главното гориво ни е ентузијазмот. Не е лесно да се вози на тоа гориво повеќе од дваесет години, ќе си помисли човек:
Па, нели заслуживме барем да не се грижиме за некои работи, за некаква финансиска, институционална поддршка. Знаеме дека театарот не е профитабилен, театарот е финансиска катастрофа. Тоа е уметност која е многу скапа, но е и многу вредна. Потребни се голем број луѓе за да се случи едно шоу. Театарот не е навистина профитабилен во никаква комерцијална смисла, што значи дека бара сериозна помош од надвор, од институциите.
Некои ќе речат дека сте приватен театар, па не ви треба државата да ви дава парична помош?
– Овој наш театар не е приватен бизнис, повеќе е приватен небизнис. Ние сме непрофитна организација, корисна за општеството, се занимаваме со уметност. Секаде во светот ваквите организации се поддржани од државата, тоа е нормално. Сите луѓе кои доаѓаат овде и работат со нас имаат мисија да дадат нешто. Многу повеќе се дава отколку што навистина се добива. Тоа е само преживување. Со самото тоа, јас и Раде никогаш не сме добиле и не сме земале никаков вид на награда. Луѓето кои доаѓаат овде, повеќе доаѓаат за некакво дружење и дружење, од некаков ентузијазам.
Дали сте уморни после сите овие години?
– Со оглед на фактот дека секогаш сме на некаков почеток и секогаш има некои финансиски нули, всушност кога сме на нула и кога не сме во минус тоа е голема победа, во таа смисла јас сум. Но, од друга страна, она што навистина не одржува е публиката што доаѓа, таа возбуда и тој вид креативна енергија што всушност е многу движечка. Тоа е местото каде што се појавува перпетуум мобилниот што нè одржува сите нас и не охрабрува да продолжиме понатаму.
Вашиот сопруг Раде Шербеџија годинава по 22-ри пат го играше на Бриони на Кралот Лир. Неговиот ентузијазам со кој секоја година ја игра оваа улога повторно и повторно е неверојатен.
– Да, навистина е неверојатно. Баш пред некој ден седевме и тој одеднаш ми рече: „Ќе видиш како ќе ја играм оваа година оваа сцена“. Можам да го слушнам кога ќе се разбуди наутро како го кажува текстот и работи на него. Морам да признаам дека за мене е огромна животна школа да го гледам и да го следам во ова. Неговата целосна посветеност, неговата енергија, што е неверојатно. „Ме понижува“, велат на англиски. Не знам дали има превод за тој израз кај нас. Тоа е чувството кога нешто големо те восхитува и сфаќаш колку е привилегирано едноставно да се биде сведок, да се биде близок.
И нема врска со тоа што сме во брак, неговата сила секогаш ме фасцинира. Таа способност, величина на духот и што може да направи. Верувам дека луѓето се способни за се, едноставно не го развиле сиот свој потенцијал. Тој го направи тоа.
Како е да се живее и работи заедно?
– За мене тоа е природна состојба, со оглед на тоа што отсекогаш било така и никогаш не било поинаку. Но, може да биде многу бурно кога работиме заедно на претстава, имаме жестоки дискусии и луѓето кои не не познаваат или кога работат со нас за прв пат, мислат дека е крај на светот, но тоа е сосема нормално за нас. После тоа, сите брзо се навикнуваат на нас, а за некои тоа е забавно. И двајцата сме доста тврдоглави и длабоко верувам дека сме во право. Да, има жестоки дискусии, но сите тие се конструктивни дискусии на крајот од денот. Важно е да постои меѓусебно почитување и длабоко разбирање.
Имаме заеднички етички и естетски појдовни точки. Ова се повеќе дискусии за некои патишта, насоки, како да се стигне до таму, но мислам дека она кон што се стремиме и што не води се заедничките вредности. Тоа е и еден вид услов дека на крајот се ќе биде добро. Се влечеме, се инспирираме и се поддржуваме. Морам да признаам дека всушност многу добро се разбираме. А кога Раде доаѓа на проба на претставата што ја работам, а не глуми во неа, корисно е да ги слушнам неговите коментари.
Понекогаш ми помага во ситуации кога чувствувам дека нешто не е во ред, кога ми е тешко, кој сум внатре, да сфатам што е проблемот. Но, кога ќе ми каже што мисли, полесно ми е да разберам преку него. Некогаш и кога имаме спротивставени мислења, тоа што го кажува ми е корисно. Се познаваме толку добро. Како професионалец, секогаш ми е привилегија да работам со него, па дури и да го имам како гостин на проба.
Оваа сезона премиерниот наслов е „Трамвај наречен желба“ од Тенеси Вилијамс. Што те поттикна да го инсталираш тоа негово иконо парче на Бриони?
– Се започна со Олби пред четири години, со „Кој се плаши од Вирџинија Вулф“. Тоа дело ме зближи со големите американски писатели од втората половина на минатиот век и ме поттикна да продолжам понатаму. До „Вирџинија“ воопшто не одев во таа насока, повеќе ме интересираше класиката. Она што ме привлече кај Вилијамс беше длабочината на психолошката драма, неговиот свет кој е полн со насилство и секс и сложени ликови. Тој е многу интересен писател кој е актуелен и денес.
Во „Трамвајот по име желба“ го следиме распаѓањето, уништувањето на една жена, која е само чувствителна и угнетена во суров, суров, машки свет, каде на крајот и се врши насилство, таа е силувана, па дури и нејзината сопствена сестра не е подготвена да гопрепознае тоа И тогаш таа, која е жртва, е отфрлена од заедницата. Да не се колебам, бидејќи животот мора да продолжи.
Сведоци сме на вакви ситуации во последните години. Општеството сè уште не е подготвено навистина да се справи со тој вид насилство. Од образовните институции на општеството наваму, на сите нивоа на општеството, неверојатно е колку насилството врз жените е сè уште присутно и колку е тешко жртвата да признае што и се случило.
Претставата беше премиерно изведена во Белград, какви беа реакциите?
– Се помина одлично, одигравме три претстави. Мислам дека Бранка Катиќ одигра маестрална улога. Се разбира, многу сум задоволен од сите актери во претставата. Бранка Катиќ беше ученичка на Раде, со неа сме блиски пријатели толку години. Имаше и номадски живот од Лондон до Лос Анџелес, а нашите животни патеки многу се испреплетуваа. Зборувајќи за театарот, и кажав дека треба да ја игра Бланш, дека сега е на вистинските години и моменти и ја има таа енергија. Таа инсистираше на тоа само ако јас режирам и на крајот се случи така
Сведоци сме на постојани тензии меѓу Србија и Хрватска, а деновиве се повторно ескалира. Дали се чувствува тоа во театарскиот свет, меѓу уметниците? Во претставата „Трамвај по име копнеж“ актерите се Срби, додека остатокот од екипата е Улис.
– Има една радост меѓу уметниците кога ќе се сретнат. Мислам барем на луѓето со кои работев. Сигурно има некакви будали како секаде, но за среќа не налетувам на вакви и такви, напротив, има особено убава, позитивна возбуда кога ги има тие мешавини и каде секој сака да ја покаже својата најдобра страна, каде меѓусебно се инспирираат да бидат подобри, само еден позитивен предизвик, и тоа е прекрасно. За разлика од политичарите кои меѓусебно се инспирираат да бидат што е можно полоши и глупави и неразумни и одвратни, кај уметниците ситуацијата е токму спротивна, се раѓа позитивна енергија, многу креативна инспирација и мислам дека тоа е многу важно. Со уметниците, мислам дека оваа размена и мешање ја потхранува поубавата и подобрата страна на нашите личности.
