Како млад човек ја откри структурата на ДНК, како стар човек го откри скриениот расистист во себе. Истражувањето на неговата Генетска карта пак покажа дека во себе има и африканска и азиска крв
ТАЊА РУДЕЖ
Џејмс Вотсон пред дванаесет години ја шокираше јавноста со изјавата дека црнците се помалку интелигентни од белците, но потоа се извини. Сега тој го повтори истото, но не се извини. Научната заедница веднаш се откажа од тоа. Многумина се прашуваат зошто тие продолжуваат со ексцентричен изјави за инфериорноста на црнците, кога декодирање на сопствениот геном открива дека во себе има 16 проценти црна гени.
Американецот Џејмс Вотсон, со 25 години беше најголемата откритие во биологијата на 20 век, а на 34 години, тој ја доби Нобеловата награда. Тој беше првиот лидер во проектот за човечкиот геном, а исто така беше познат и како највлијателен биолог од втората половина на 20 век. Но, во последните години предизвика скандал на планетарно ниво, со неговата изјава дека „црнците се помалку интелигентни од белците“, заради што беше експресно пензиониран во Cold Spring Harbor Laboratoryju (CSHL), каде што го помина поголемиот дел од својот работен живот и беше најзаслужен за неговата реализација од мал институт до една од најголемите светски истражувачки и образовни институции.
По неколку децении поминати главно надвор од светлината на рефлекторите, Џејмс Вотсон (90) неодамна стана актер на нов скандал. Да потсетиме, во почетокот на јануари, американската јавна телевизија ПБС прикажа документарен филм „Американски мајстори: декодирањето на Вотсон”, кој покажа дека познатиот биолог не се откажува од контроверзниот став за расни разлики кај интелигенцијата.
Џејмс Деви Вотсон е роден во Чикаго во 1928 година во семејство на бизнисмени. Тоа бил чудо на детето, и како 15-годишен студент запишал биолошка студија за да ја задоволи неговата страст за гледање на птици. Но, по дипломирањето и додека работел на докторатот, Џејмс бил заинтересиран за генетиката, а во 1950 година отишол на постдокторските студии во Данска,за да се најде една година подоцна во Кембриџ. Таму се запознал со 12 години познат британски физичар Френсис Крик, и двајцата почнале заеднички да ја истражат структурата на ДНК (деоксирибонуклеинска киселина).
Тие се натпреварувале со натпреварувачки пар од Кралскиот колеџ во Лондон, научникот Розалинд Френклин и нејзиниот помошник Морис Вилкинс. Но, Вилкинс и Френклин работеле за секого, за разлика од двајцата од Кембриџ, кои ги поминале секојдневните часови и часови поминати во плодни научни дискусии. Тензиите меѓу овие две двојки толку ја зајакнале откако Вилкинс на крајот воспоставил подобар однос со конкурентите и им дал информации за истражувањето на Розалинд Френклин без нивно знаење.
Конечно, Вотсон и Крик од февруари 1953 година ја откриле структурата на ДНК и заклучиле дека „молекулата на животот” личи на двоен хеликс, или извртени скали со скалила густо наредени.
По тоа окритие на структурата на ДНК, Вотсон, Крик и Вилкинс во 1962 година ја добија Нобелова награда за медицина. Нивната колешка Розалинд Френклин, почина во 1958 година од рак на јајчниците, на возраст од 38 години. Иако беа одличен тандем, Вотсон и Крик подоцна заминаа, и за некое време тие дури и не разговараа. Заладувањето во нивниот однос донесе книгата Вотсон „Двојната спирала” од 1968 година во кој Крик беше опишан како некаков помошник, фалбаџија, чуден, речиси навивач од страна.
Во книгата Вотсон со потсмев зборуваше за Розалинд Френклин, научник – трагичната хероина чии кристалографски податоци беа главните докази за постоење на двојната спирала. Опишувајќи ја како непривлечна жена која навистина не се разбирала од она што го прави, Вотсон ја освои титулата на машки шовинист, посебно кога рече дека генетскиот инженеринг треба да им помогне на девојките да го отфрлат плодот навреме ако има проблеми со неговиот развој во матката.
По откривањето на структурата на ДНК Вотсон стана професор на Харвард, и 1967 година ја прифати позицијата директор за воведување на Cold Spring Harbor Лабораторија (CSHL) кои се претвораат во следните неколку години во Мека на молекуларната биологија. Понатаму, Џејмс Вотсон беше еден од најгласните лансери на проектот вреден 3 милијарди долари на „човечки геном”. Проектот започна во 1989 година, а Вотсон беше првиот водач до 1992 година, кога се бореше за своите ставови со Националниот институт за здравство (НИХ).
На врвот на својата слава Вотсон се вљуби со 20 години помлада студентка Елизабета Луис, со која се оженил во 1968 година. Нивното семејството наскоро стана побројио за два члена: Руфус (1970) и Данкан (1972). На рана возраст кај Руфус Вотсон се забележани првите знаци на аутизам, адолесцентното момче беше хоспитализирано за прв пат откако се покажа дека тој страда од шизофренија.
– Руфус никогаш не можеше да оди во нормално училиште. Иако беше јасно и едноставнбо, тој никогаш не може да реши најбанален тест, бидејќи тој не можеше да ги организира своите мисли – изјави Вотсон. Руфус се уште живее во домот на неговите родители, а исто така се појавува и во филмот „Декодираниот Вотсон”.
Џејмс Вотсон неколку пати јавно зборуваше за тоа како е длабоко несреќен за менталната состојба на Руфус. А во 2003 година, за време на прославата на 50-годишнината од откривањето на структурата на ДНК во Лондон, тој изјави дека е тажен поради болка која ја трпи неговиот син и дека било добро ако има можност да се следи навреме плодот за сопругата да може да ја прекине бременоста. Како новинарка од Лондон за Јутарњи лист, имав можност да се сретнам со Вотсон на прес-конференција во Кралското друштво, каде што како гостит беа поканети и нобеловецот Сидни Бренер, Сер Алек Џефри и Хрватот Мирослав Радман.
– Во моментов, општеството, многу луѓе, на крајот, и новинарите сметаат дека е невозможно да се користи генетиката за генетско подобрување на човекот.. Мислам дека треба да ни биде дозволено да се обидеме и да го подобриме животот на човекот – тогаш рече Вотсон и ги обвини левичарите дека со концептот на политичка коректност го спречуваат развојот на генетската технологија. Но, тој беше нападнат и од верските водачи, па од страна на тогашниот претседател на Кралското друштво на шега беше нарекуван „почесен enfant terrible”.
Кога го видов Вотсон на споменатата прослава во Кралскиот колеџ, го прашав како се чувствува половина век по големото откритие.
– Па, добро. Се разбира, возбуден сум. Но, знаете сите овие настани – кратко и со нетрпение ми одговори и со решително движење ја зеде шолјта за кафе и се сврте кон својата жена Елизабет. Тој се однесуваше како разгалено мало момче кое ака само да биде во центарот на вниманието. Сепак, тој покажа убав гест, бидејќи, станува збор за деновите кои претходеа на големо откритие, ја истакна огромната улога на Розалинд Френклин. „Таа беше интелигентна жена, и иако таа беше нападната од смртоносна болест, не се жалеше за ништо, но работеше до нејзината смрт”, рече таа во тоа време.
Во есента на 2007 година, Вотсон планирал серија на предавања во Англија по повод објавувањето на неговата книга „Избегнувањето на здодевни луѓе”. Во пресрет на доаѓањето во Лондон, даде интервју за Сандеј тајмс каде рече: „Интимно сум многу мрачно расположен кога станува збор за изгледите на Африка поради нивната социјална политика која се базира на фактот дека нивната интелигенција не е иста како нашата, и сите тестови покажуваат дека тоа е вистина.” Тој додаде дека тој верува дека сите луѓе се еднакви, но „сите оние кои имале црни вработени знаат како стојат работите.” Имаше значи еден голем скандал, и пет истакнати британски институции, вклучувајќи ги универзитетите во Кембриџ и Оксфорд универзитети и Научниот музеј му откажаа гостопримството на познатиот научник.
Вотсон никогаш не криеше дека неговата пауза настана по бариерите за воспоставениот начин на размислување и пристап кон науката. Затоа тој дозволи да се истражи Руфусовата ментална болест, така што во почетокот на 2007 година се согласи семејството да даде „заморчиња”. Компанијата 454 Животот науки се декодираше геномот Вотсон, во вредност од еден милион долари, а потоа, со негова согласност, јавно објавени на интернет.
Оваа анализа покажа дека добитникот на Нобеловата награда имал 16 проценти од гените кои потекнуваат од црн предок од Африка и девет проценти од гените се од Азија.
– Некој од Исланд тврдеше дека сум ссо 16 отсто црна и со 9 отсто азиски гени. Можам да го замислам дека моите предци имале африканска крв, но не ја гледам азиска врска “, рече Вотсон тогаш, додавајќи дека донирал 2.200 американски долари на претседателската кампања на Барак Обама.
Во текот на изминатите 10 години, Џејмс Вотсон живееше самоуверен и привлече внимание на медиумите за момент во ноември 2014 година, кога ја продаде својата Нобелова награда на 4,7 милиони долари на аукција. Неговиот чин беше оправдан поради недостигот на приходи од откажаните предавања за кои претходно имаше повици, бидејќи тој стана „персона нон грата”. Филмот „Декодирањето на Вотсон”, кој беше направен во летото 2018 година, требаше да биде можност за негово враќање во јавниот живот. Но, на прашањето дали неговите ставови за расата и разузнавањето се променија, тој одговорил:
„Воопшто не. Би сакал тие да се сменат, дека има нови наоди кои велат дека вашето образование е помалку важно од природата. Во просек, постои разлика помеѓу црните и белите на IQ тестови. Би рекол дека разликата е генетска. „CSHL веднаш објави дека недвосмислено ги отфрла неоснованите и безмилосните лични ставови на д-р. Џејмс Д. Вотсон и дека неговите изјави немаат никаква врска со науката “. Водечките американски медиуми веднаш почнаа да го бараат Вотсон, но тој не беше достапен до сега, бидејќи претрпе сообраќајна несреќа во октомври 2018 година, за што сега добива постојана медицинска нега.
