Западен Балкан во новиот глобален индекс на организиран криминал – одраз на криминалното подземје. Но Северна Македонија стои како тврдина против криминалното подземје барем за Западен Балкан, стои во анализа на резулатите праена во Србија
Во земјите од Западен Балкан шест проценти од економското богатство се кријат во темнината на нелегалните финансиски текови. Овие нелегални бизниси, со нивните често невидливи синџири на влијание, се длабоко вкоренети во општеството, оставајќи лузни на политичката стабилност, економската безбедност и социјалната рамнотежа.
Вториот глобален индекс на организиран криминал е резултат на истражувањето на Глобалната иницијатива против транснационалниот организиран криминал, меѓународна истражувачка организација која веќе 10 години гради аналитичка база со сведоштва за активностите на криминалното подземје ширум светот. Тоа е резултат на работата на повеќе од 400 истражувачи и експерти кои поминаа две години анализирајќи како организираниот криминал се промени во 193 земји од 2021 година, кога беше објавен првиот Индекс.
Индексот е фокусиран на 15 клучни нелегални пазари и пет криминални актери. Оценката од 1 до 10 се доделува според степенот на криминалитетот во државата и силата на поединечните криминални актери. Оценката 1 укажува на отсуство или занемарливо влијание на одреден пазар или актер, додека оценката од 10 укажува на сеприсутното влијание на организираниот криминал врз општеството. Овие критериуми даваат суптилен увид во сложеноста на криминалните активности и нивното влијание врз секојдневниот живот во општеството.
Новиот Индекс открива дека има зголемување на организираниот криминал ширум светот, при што 83 отсто од светското население живее во услови на висок криминал. Спротивно на тоа, бројот на луѓе кои живеат во услови со ниска способност да ги попречат групите на организиран криминал е значително намален: сега изнесува 62 отсто од светското население, во споредба со 79,4 отсто во 2021 година. Влијанието на организираниот криминал во Западен Балкан го надминува светското и европското ниво. Организираниот криминал во регионот има најголемо влијание врз Србија, која е на третото место во Европа и на 40-тото место во светот.
Рангирањето на Србија е загрижувачко и е резултат на повеќе причини. Географската локација како дел од балканската криминална рута, длабоко вкоренетата корупција која создава искривен екосистем на привилегии и недостатокот на доследно спроведување на законот се само некои од причините за овој сериозен проблем. Последиците вклучуваат сериозни економски загуби, оштетување на угледот во меѓународната заедница и колапс на владеењето на правото. Во моментов, 47 физички лица и компании од Србија се под санкции за организиран криминал и корупција.
Западен Балкан се соочува со нешто што ги надминува глобалните и европските стандарди кога станува збор за организираниот криминал. Различни криминални активности се присутни во регионот, со најголемо влијание врз земјите како Србија и Босна и Херцеговина, а најмалку врз Албанија. Индексот нурнува длабоко во срцето на проблемот, откривајќи три клучни криминални пазари кои се наоѓаат во срцето на Балканот. Тоа се трговијата со хероин, финансиските измами и шверцот со луѓе – овие области го претставуваат епицентарот на организираниот криминал што го тресе Западен Балкан.
Прецизното пресметување на добивката или загубата, во зависност од тоа кој гледа – криминалец или обичен човек – од разни нелегални пазари е секогаш предизвик поради присуството на темна криминална фигура. Сепак, можно е да се дадат одредени проценки, на пример, врз основа на запленетите количества наркотици, вредноста на имотот во случаите на перење пари или бројот на нелегални гранични премини.
Така, на пример, проценетата вредност на запленетиот хероин во Југоисточна Европа е околу 377 милиони евра. Во текот на 2021 година запленети се речиси 14,5 тони хероин. Криумчарењето луѓе во Западен Балкан вредеше околу 50 милиони евра во 2020 година. Минатата година, со оглед на зголемувањето на нерегуларната миграција, вредноста на пазарот веројатно беше уште поголема. Само во 2022 година низ Србија поминале најмалку 125.000 мигранти, двојно повеќе во споредба со 2021. Западен Балкан шест отсто од своето економско богатство крие во мрачниот свет на нелегални финансиски текови, додека глобалниот просек е меѓу три и пет отсто.
Србија во просек губи 60 милиони евра од даночно затајување. Официјалната вкупна вредност на имотот што беше предмет на истраги за перење пари е повеќе од 57 милиони евра, а се проценува дека е меѓу една и две и пол милијарди евра. Во периодот од 2017 до 2022 година царината заплени цигари во вредност од 1,2 милиони евра. Значи, многу пари се во игра, а доколку им се одземат на оние што ги добиле на незаконски начин, би можеле да се користат за разни општествени цели.
Индексот го мери влијанието на пет криминални актери: мафијашки групи, криминални мрежи, актери од државниот апарат, актери од странски и од приватниот сектор. Нивната моќ на Западен Балкан го надминува светското и европското ниво. Тие имаат најголемо влијание во Србија. Криминалците инкорпорирани во државните структури се најмоќни на Западен Балкан, особено во Србија. Тие се многу посилни во споредба со глобално и европско ниво. Нивната улога се карактеризира со директно ангажирање или олеснување на криминалните активности. Тоа е директно поврзано со корупцијата, која го овозможува организираниот криминал.
Иако Западен Балкан – особено Србија, Црна Гора и Босна и Херцеговина – не се рангирани многу добро во Европа, влијанието на организираниот криминал е сепак поголемо во Азија, Африка и Америка отколку во Европа. Исто така, Западен Балкан споделува дел од проблемите на целиот свет. На пример, Србија е една од 133 земји со високо влијание на финансискиот криминал, како што се измами и проневери, даночно затајување и злоупотреби во јавните набавки. Криминалните актери вклучени во државните структури продолжуваат да доминираат во криминалниот пејзаж како главен канал за организиран криминал во светот. Нивното влијание е зголемено во однос на 2021 година.
Индексот го мери и досегот на различни државни и недржавни актери во борбата против организираниот криминал. Отпорот кон организираниот криминал во Западен Балкан го надминува глобалниот просек, но сепак заостанува зад европските стандарди. Северна Македонија стои како тврдина против криминалното подземје на Западен Балкан, (се укажува во анализата правена во Србија), додека Босна и Херцеговина се соочува со најголемите предизвици во регионот. Западен Балкан се истакнува во меѓународната соработка против организираниот криминал, но заостанува во поддршката на жртвите. (Авторот е координатор за Србија и Црна Гора у Глобалној иницијативи против транснационалног организованог криминала).
Република Македонија продолжува да напредува на лиситите на криминал и корупција во Европа.
На последното рангирање според Глобалниот индекс на организиран криминал, земјава го зазема 12. место во Европа (коефициент 5,31). Пред нас се држави познати по активности на разни криминални организации, како Турција, која е прва со 6,89 индексни поени, по што следуваат Русија (6,24 индексни поени) и Србија (6,21 индексен поен), но и големи држави како Франција, Италија или помали – Белгија, Албанија., Црна Гора, Бугарија …
Зад Македонија, на рангирањето на европските земји со најмногу криминал се Косово, Белорусија, Хрватска и Грција…
