Клучната причина за популарноста на Русија меѓу Србите нема никаква врска со атрактивноста на рускиот политички и социјален модел, а сè е поврзана со фактот дека пошироката јавност ја гледа Русија како алтернатива на Западот, за кој Србите сметаат дека ги предал. ги напушти и никогаш вистински не ги прифати.
МАКСИМ САМОРУКОВ
Некои го презираат, други му се восхитуваат, но се чини дека меката моќ на Русија е сеприсутна и ги засенува другите врски на Москва со оваа балканска земја, како што се енергетската соработка и заедничкото противење на независноста на Косово. Капитализирајќи го историското незадоволство на многу Срби кон Западот, Русија ужива огромна почит и популарност во српското општество. Но, колку е оддржлива таа популарност во светлината на тековната инвазија на Кремљ врз Украина? И кои се вистинските ограничувања што ги наметнува на надворешната политика на Србија?
Истражувањето на јавното мислење спроведено од Фондацијата Отворено општество и Датапраксис во 22 земји во средината на 2022 година белградскиот центар за безбедносна политика (БЦБП) имаше ексклузивен пристап до него, открива дека досега инвазијата на Кремљ на Украина изненадувачки малку го променила ставот кон Србите кон Русија. Србија останува глобално изолиран случај во однос на проруските чувства дури и во споредба со земјите во развој кои се скептични кон Западот. Доволно е да се каже дека дури 63 отсто од анкетираните Срби сметаат дека Западот е одговорен за избувнувањето на руско-украинската војна, што е значително поголем процент отколку во другите земји каде што е спроведено истражувањето, вклучително и Индонезија (50 отсто). Турција (43 отсто) и Индија (34 отсто). Во доцниот дел од годината БЦБП спроведе второ истражување за да ги открие причините за таквата популарност на Русија меѓу Србите.
Пркосејќи на учебничката дефиниција за мека моќ, која американскиот теоретичар за меѓународни односи Џозеф Нај ја дефинираше како способност на земјата да влијае на другите преку силата на привлечност, апелот на Русија до Србите се заснова помалку на тоа што е земјата, а повеќе на она што таа не е. Културно-историска блискост, православно и словенско братство – сите овие концепти се споредни во однос на едноставниот факт дека Русија едноставно не е Запад.
Глучната причина за на руската мека моќ во Србија главно произлезе од горчливите сеќавања од 1990-тите, чувствата на отфрлање и изолација од Западот, фрустрацијата поради независноста на Косово и идејата за Русија како противтежа на приматот на Западот.
Клучната причина за популарноста на Русија меѓу Србите нема никаква врска со атрактивноста на рускиот политички и социјален модел, а сè е поврзано со фактот што пошироката српска јавност ја гледа Русија како алтернатива на Западот, за кој Србите сметаат дека ги предал, ги напуштил и никогаш вистински не ги прифатил. Разочарувањето на Србите од цената на транзицијата на земјата кон демократија и пазарната економија, исто така, им дава ветар на проруските наративи, бидејќи, таа транзиција е исто така поврзана со Западот.
Ова води до зачудувачки нереална слика за светот во очите на многу Срби. Истражувањето на БЦБП откри дека 51 отсто од Србите сметаат дека Русија е најважниот меѓународен партнер на Србија, додека 66 отсто од испитаниците ја нарекле Русија „најголем пријател на земјата“.
Русија, исто така, нашироко се смета за несебичен сојузник, а само 28 отсто од испитаниците изјавиле дека Москва гледа на сопствените интереси, а не на Србија. Ова е двојно помалку отколку во случајот со ЕУ (56 проценти). Атрактивноста на Русија за Србите е толку изразена што 45 отсто од анкетираните ирационално веруваат дека таа ќе биде доминантна сила во 21 век, наспроти 23 отсто од оние кои веруваат дека тоа ќе биде Кина и 18 отсто од оние кои гледаат на САД во таа улога.
. Друга работа што ја фаворизира меката моќ на Русија во Србија е нерешениот спор за Косово. Српските политичари се чувствуваат должни да се спротивстават на независноста на Косово се додека јавноста е против тоа, а тоа повлекува потреба од дипломатска заштита од Русија. Истражувањето покажува дека 45 отсто од Србите го сметаат Косово за приоритет во надворешната политика, сметајќи го за „многу важно“, додека 52 отсто сметаат дека Србија не треба да го признае независно Косово. Русија спремно ќе го искористи тоа, редовно повторувајќи ја својата подготвеност да и понуди на Србија гаранции дека Косово никогаш нема да добие целосно меѓународно признавање.
Сето ова, сепак, немаше да биде толку успешно без помошта на локалните елити. Директното присуство на Русија на српската медиумска сцена е ограничено на веб-порталот Спутник и неодамна основаната српска редакција на информативната веб-страница Раша тудеј Балкан. Публиката на овие два медиуми не е многубројна, бидејќи поголемиот дел од српската јавност е хранета со проруски наративи кои им ги пренесуваат домашните српски медиуми, особено провладините таблоиди.
На овој начин, српската владејачка коалиција има корист од проруските чувства присутни главно во сопствената избирачка база. Нашето истражување покажува дека Србите повеќе се наклонети кон Запад или Русија во зависност од тоа кој ТВ канал го гледаат, а провладините медиуми го поттикнуваат проруското расположение.
Добивајќи профит од проруската ориентација дома, и српскиот претседател Александар Вучиќ смета дека Москва е корисна како страшило во комуникацијата со Западот. Наративот за руската закана и радикалните проруски Срби кои се стремат да ја преземат власта му помагаат да ги отфрли западните критики за падот на демократијата во Србија.
Оваа двојна придобивка, сепак, има своја цена и значително го попречува режимот на Вучиќ во изборот на политиката што ќе ја води, особено во однос на Косово. Популарноста на Русија ѝ отежнува на секоја српска влада да направи отстапки за независноста на Косово, бидејќи таа тешко може да си дозволи да се залага помалку од срце за територијалниот интегритет на Србија отколку што тоа го прави Кремљ. Српските политичари мора да внимаваат на позицијата на Русија во однос на Косово само за да избегнат негативни последици на внатрешниот план како помалку патриотски од Русите во однос на српската територија.
Потпирањето на популарноста на Русија дома стана уште поголем баласт откако Москва ја нападна Украина на почетокот на годината. Српското раководство се најде меѓу карпа и тешко место и сега е под зголемен притисок од Западот да воведе санкции кон Русија. Но, тој се плаши од тој потег бидејќи таквиот чекор секако би ја ослабнал поддршката на домашната јавност.
Според резултатите од истражувањето на БЦБП, мнозинството Срби се против воведувањето санкции против Русија. Дури 44 отсто се против санкциите затоа што самата Србија ги доживеала во деведесеттите, 24 отсто сметаат дека Русија е најголемиот пријател на Србија, а 12 отсто поради интересите на Србија за Косово. Паралелите со Србија од 1990-тите се уште еден доказ дека вистинскиот корен на привлечноста на Русија лежи во искуството од сопственото минато.
Сепак, популарноста на Русија во Србија има свои граници и не му дозволува на Кремљ да манипулира со одлуките за политиката на земјата како што мисли соодветно. За да ја задржи својата привлечност, Москва зависи од локалната про-владина пропагандна машина, управувана од локалните елити и ги обликува наративите за да одговараат на нивните интереси. Истражувањето на БЦБП покажува дека 46 отсто од анкетираните Срби сметаат дека Србија треба да остане неутрална во однос на руско-украинската војна, што ја потврдува тезата дека балансирањето е најевтината стратегија на српската влада.
И покрај силните симпатии кон Русија, јавното мислење во Србија смета дека Србија треба да води балансирана надворешна политика и да се држи настрана од меѓународни конфликти. Под притисок од Москва, Србија ќе продолжи да се двоуми да преземе какви било антируски чекори
(Авторот е гостувачки истражувач на Белградскиот центар за безбедносна политика)
