За општеството и демократијата воопшто – клучно е да се има жена како вистински претставник на информативната индустрија“, смета Елиса Лис Муњоз, извршен директор на Меѓународната женска медиумска фондација
Во интервјуто по повод Светскиот ден на слободата на медиумите, Муњоз објаснува дека улогата на жената во новинарството е значајна и сложена.
„Потребна ни е разновидност на гласови во таа професија. Не само да добиваме приказни од нашите заедници – туку и да го направиме новинарството остварливо во деловна смисла. „Поединците кои не се застапени во вестите нема да ја консумираат таа содржина“, објаснува Муњоз, укажувајќи дека врз основа на нејзиното тридецениско искуство во работа со новинарки, таа ја сфатила важноста на нивната перцепција за најпрецизно да го прикаже и објасни секојдневието. појави и настани во човечкото општество.
Со какви предизвици се соочуваат новинарите и жените кои вршат различни работни места во медиумската сфера?
– Тие се соочуваат со истите предизвици како во општеството. Се однесува на можноста за напредување во работата, мизогинија, конзервативизам во однос на можноста за нивен развој или изглед. Тие се соочуваат и со потребата да се соочат во јавниот дискурс – а во некои случаи, бидејќи се жени, тоа ги става во опасност.
Најмалку еден репортер на Гласот на Америка моментално известува од Украина разурната од војна. Сигурна сум дека таа не е единствената жена која работи во воена средина. Колку е опасно или предизвикувачко за нив да работат во време на војна или слични непријателски средини?
– Новинарите отсекогаш имале единствена улога во известувањето за војната. И бројни жени известуваат за најпрестижните американски медиумски организации и медиуми ширум светот. Би било неправда ако не ги истакнам украинските новинарки кои, како и мажите, често известуваат од првите редови. Во конфликтните зони, тие се соочуваат со беззаконие и околности кои претставуваат ризик за нивната безбедност. Иако можеби не се соочуваат секојдневно со опасностите да бидат во воена зона – ги следат други ризици. Имајте на ум сето она што го слушнавме за злосторствата на руските безбедносни сили врз жените. Еден од најсериозните ризици за новинарките е сексуалниот напад.
Дали мислите дека и покрај тешките услови во кои работат, приказните и извештаите на воените дописници се поистакнати, во споредба со нивните колеги мажи?
– Би рекла дека се единствени и важни. Познато е дека има цел тим новинарки кои известуваат од Украина за Вашингтон пост и за многу други светски медиуми. Со посебен сензибилитет пренесуваат што се случува во домовите на украинските семејства, како децата ја доживуваат војната, каква е состојбата во болниците и породилиштата. Таквиот пристап можеби не е лесен за мажите. Не сакам ова да се сфати како генерализација и дека само мажите се способни да известуваат од првите редови. Меѓутоа, во голем број случаи – тоа се токму нивните тенденции. Новинарите сè уште можат да воспостават поблиски односи со жените, кои се со нивните деца, речиси првите жртви на војната. Исклучително е важно да се слушнат нивните приказни.
Како да известувате вистинито и без пристрасност од воени конфликти?
– Целосно сум убедена дека е можно вистинито и непристрасно да се известува од зоната на воениот конфликт. Понекогаш дебатите за вистината и пристрасноста имаат тенденција да гравитираат кон некоја фиктивна рамнотежа – каде што перцепцијата би била дека за секое забележано злосторство на едната страна, постои соодветно кривично дело на другата страна. Сепак, тоа не е рамнотежа – ако треба да одите и да барате нешто за да постигнете некаква еднаквост. Мислам дека тоа не е баланс. Вистинското, избалансирано и професионално известување е веродостоен опис на она што се случува пред вашите очи. Ова е апсолутно можно, не само во конфликтните зони, туку и во други форми на известување.
Колку се сериозни предизвиците на дезинформациите за време на руската инвазија на Украина?
– Дезинформациите се крајно опасни. Лажните содржини и необјективните вести можат да ја загрозат работата на новинарите кои ги ризикуваат своите животи за веродостојно да ја завршат својата работа. Секогаш велам, новинар кој се обидува да измисли приказна, тоа ќе го направи од дома. Така, тие не го загрозуваат сопствениот живот во воени околности. Вистинската опасност од дезинформации лежи во лажните наративи, пристрасност и измислени приказни на оние кои ги шират – со тоа загрозувајќи ги вистинските новинари кои го ризикуваат своето постоење.
Дали и до кој степен медиумите можат да бидат дел од воената машина?
– Медиумите апсолутно не треба да бидат! Бевме сведоци на нивната злоупотреба во бројни конфликти во кои тие поттикнуваа злосторства. Тоа се случи и во Руанда, како и во поранешна Југославија. Тоа се случува насекаде. Кога ги злоупотребувате медиумите за воени цели, ги ставате на ризик и новинарите.
Соединетите Држави се сметаат за слободно медиумско општество. Дали ваквата проценка може да се смета за адекватна или точна кога зборуваме за работните услови и животот на американските новинари?
– Можно е истовремено да се живее и работи во слободна медиумска средина и да се соочуваме со предизвици и закани за новинарите – дури и од позицијата на владата. За време на бројните неодамнешни протести во Америка, бевме сведоци на фактот дека новинарите не беа третирани како што треба. На некои им било забрането да се пријават во одредени случаи, некои биле тепани од полицијата. На вакви ситуации не се имуни ниту САД. Сепак, медиумите се слободни. Слободно може да се известува, се додека ги исполнува новинарските критериуми – а властите не ги спречуваат во тоа.
Кои се најзначајните предизвици со кои се соочуваат американските новинари?
– Физичките напади на градските улици не се само случаи на полициски тепања за време на демонстрации и граѓански немири. Тоа го прават и поединци кои се заситени од дезинформации и некаква пристрасност – оние кои заземаат или избрале екстремна страна. Ова особено се случува на политички собири. Така полека се појавува стравот од претстојните избори и што тоа конкретно би можело да значи за новинарите од теренот. Затоа, една од димензиите е физичката ранливост. Меѓутоа, не можеме да ги отфрлиме и опасностите од дигиталната сфера со кои секојдневно се соочуваат новинарите. Тие се мета на клевета и нивниот углед е доведен во прашање – и ова е еден вид оружје во смисла на злоупотреба на социјалните платформи чија цел се новинарите.
Дали САД ќе се движат кон земји со поголема слобода на медиумите или ќе доживеат назадување во наредните години?
– Убеден сум дека слободата на медиумите во Америка е сосема безбедна. Како и слободата на говор, таа е заштитена од голем број поединци. Ова е нешто за што многу партии се согласуваат. Не може да се каже дека е очигледно дека таа е компромитирана на кој било начин – но никогаш не кажувајте никогаш. Неодамна бевме сведоци на незамисливи работи кои се случуваат во САД.
Што точно мислиш?
– Некои од основните права што им беа гарантирани на жените во претходните децении се оспорувани. Има и предизвици поврзани со избирачкото право, правото на избор во однос на родовите прашања или само слободата на избор. Станува збор за заканата за нашата демократија – што е важно и не потсетува дека тоа не е нешто што се зема здраво за готово и доаѓа само по себе. Неопходно е да се брани и да се биде на постојана будност.
Како да се постигне слободна медиумска средина, како и безбедни услови за работа и живот за новинарите?
– Демократското општество е најважниот предуслов за безбедно и слободно работење на новинарите и слободата на медиумите. Новинарите се најбезбедни во таква средина. Она што може да им помогне, кога тие услови не се исполнети, е поддршката од нивните редакции и разните видови обуки. Спомнавме известување и работа од ситуации обележани со конфликти. Императив е новинарите да имаат безбедносни планови и проценки кои се поддржани од нивните редакции. Една од важните работи е редакциите да се грижат за своите новинари и да соработуваат со нив – да ги чуваат безбедни во ситуациите со кои се соочуваат.
Чија е одговорноста да создаде услови за непристрасно и објективно известување?
– Пред се, мислам дека одговорноста за тоа лежи кај медиумските организации и новинарите. Да се креира и презентира непристрасно известување. Во сите случаи без исклучок.
Која е улогата на државата и климата што таа ја создава?
– Мислам дека не треба да има изговори за објавување и ширење лажни и пристрасни содржини. Не гледам причина зошто еден новинар, без разлика дали е вонреден или редовен, на кој било начин би поддржал или имал изговор да објави такво нешто.
Но, што е со условите во кои живеат и работат новинарите во Белорусија, Русија или Србија, кои, според извештаите на меѓународните набљудувачи, се соочуваат со бројни напади и закани?
– Тоа е многу деликатно прашање. Мислам дека во врска со ова треба да размислуваме на тој начин што содржината произведена во ситуација на принуда на новинарот, да не претставува новинарство, туку пропаганда. Исклучително е важно да се направи таа разлика. Не можам ни да замислам колку е тешко да се соочиш со такви закани, напади и принуди. Колегите кои професионално си ја вршат работата во вакви услови вложуваат натчовечки напори. Другите содржини едноставно не можат да се означат како новинарство.
Што е потребно за еден новинар да ги надмине тешките искуства како закани или напади – и да продолжи со својот живот и работа?
– Најважно е да побараат поддршка. Во САД, постои култура на посегнување по помош во случај на психолошки предизвици и разбирање дека условите во кои работат новинарите може да предизвикаат траума. Тие лица можат да побараат помош. Исто така, постојат водичи за оние кои доживуваат сајбер-малтретирање. Нашата организација има служби за итни случаи и ресурси за да помогне во такви ситуации. Факт е дека 80 отсто од пристигнатите барања се однесуваат на помош во врска со психички и психолошки проблеми со кои се соочуваат новинарките за време на нивната работа.
